СөЖ № Ноғай Ордасы

Ноғай ордасы.
 Алтын Орда дəуірінің мəдени өркениеттік мұрасы.

Жоспар:
Ноғай Ордасы туралы жалпы
түсінік.
Ноғай Ордасындағы саяси
дағдарыстар,мемлекеттің ыдырауы
мен құлауы.
Алтын Орда дəуірінің мəдени-
өркениеттік мұрасы.

Ноғай ордасы
Алтын Орда ыдыраған кезде, яғни ХІV ғасырдың соңына қарай «ноғайлы
жұртына» жататын ру-тайпалардың үлкен бөлігі маңғыт тайпасының жəне
осы тайпаның билеушісі Едігенің бастауымен Ноғай ордасының негізін
қалады. Осы орайда ескере кететін бір мəселе – сол кезеңде Едіге есімді
бірнеше тұлғаның болуы. Атап айтсақ, оның алғашқысы Едіге Танашұлы,
Əмір-Темір жорықтарына қатысып, Ұлытауда жерленген. Екінші Едіге –
Ноғай ордасын негіздеген Едіге Балташықұлы, үшінші Едіге – Əмір-
Темірге туыс Барлас Едіге, төртінші Едіге – Тəуке ханға жақын болған
Едіге би.
Біз соның ішінде Ноғай Ордасын негізін салған – Едіге Балташықұлы
турасында əңгімелейміз. Оның есімі тарихи деректерде 1376 жылдан
бастап кездеседі. Ол алғаш Ақ Орда ханы Орысқа қызмет жасады, одан
соң Бұқарада Темірден пана тапқан Тоқтамысқа келді. Алайда 1389 жылы
Тоқтамыспен жанжалдасып қалған ол Əмір-Темірге қайтып келіп, 1391
жылы соның жағында, Тоқтамысқа қарсы соғысты. Бірақ Едіге Əмір-
Темірге бүтіндей беріле қойған жоқ. Жорықтан қайтар жолда ол, өзінің
руластарына жаушы жіберіп, оларды Əмір-Темір əскерлері жүретін
жолдан аулаққа көшіріп жіберді.
3

Территориясы: Еділ-Жайық арасы.
Астанасы – Жайық өзені сағасындағы
Сарайшық қаласы болды. Халқы –
маңғыт, қыпшақ, қоңырат, арғын,
қарлұқ, алшын, тама жəне т.б. сияқты
түрік тайпалары. Ноғай Ордасы
этносаяси бірлестік ретінде пайда
болды, оған енген тайпалар ХҮ ғ.
аяғында қалыптасқан ноғай
халқының негізін құрады.
5
0
20
40
60
80
10
No data to display

ХҮІ ғасырда Ноғай Ордасының Орыс
мемлекетімен сауда-экономикалық, саяси
байланысы дамыды. ХҮІ ғ. 2-ші жартысында
Ноғай Ордасы ыдырап, екіге: Үлкен Ноғайлы
(Еділдің шығысы) жəне Кіші Ноғайлыға
(Еділдің батысы) бөлінді. Осы тұста
ноғайлардың көпшілігі Қазақ хандығына,
соның ішінде Кіші жүз құрамына енді.
6