Сөж тақырыбы: Жерге ақы төлеу Орындаған: Баяуов Е. Күздеубек А. Керімжанов Ә. Тобы: 4B law Тексерген: Көппаева А. Қаскелең 2017 ж
жүктеу/скачать 35.87 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- САЛЫҚ ТӨЛЕМДЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ-ТАНЫМДЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН БІЛЕСІЗ БЕ
- Ж.ЖЕТІБАЕВ, Астана қаласы Алматы аудандық сотының судьясы
| Қорытынды:
Қазақстан Республикасының жер заңдары жерге ақы төлеудің басты мақсаты - жерді ұтымды пайдалану, корғау мен игеру, топырақ құнарлығын арттыруға ынталандырумен ұштасады. Жер реформасын жүзеге асыру және жер қатынастарын нарықтық экономика талаптарына сәйкестендіру – бұл нәтижелі жүзеге асрылуы дамыған елдердің әлемдік даму тәжірибелерін есепке алып, кешенді түрде қараған кезде ғана мүмкін болатын. Қазақстандық ұлттық заңдарға бірден және жедел енгізуге жол беруге тіптен болмайды. Қазақстан – бұл әлеуметтік-экономикалық, этно-мәдени және табиғи-географиялық ерекшеліктерімен негізделген өздеріне тиесілі құқықтық салт-дәстүрі және менталитеті бар қайталанбас және бірегей ел. Міне, сондықтан нарыққа бағдарланған шет елдердің құқықтық тәжірибесі нақты қазақстандық жағдайларға мән бере бейімдеуді қажет етеді. Осы орайда жер қатынастарын реформалаудың әлемдік тәжірибесін пір тұтуға жол бермеу және олардың теріс тенденцияларын айқындауға объективті түрде талпыну қажет және оның маңызы зор. Қолданылған әдебиеттер: 1.Айгаринова Г.Т. Қазақстан Республикасының заңдары бойынша жер төлемдері. – Алматы: Юрист, 2008, 164б. 2. Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2007. – 164 б. 3. Қазақстан Республикасы Үкіметінің "Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы алудың Ережелерін бекіту туралы" Қаулы // Нормативтік актілер жиынтығы. – Алматы: Юрист, 2007. – 95-118 бб. 4. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). – Алматы: ЮРИСТ, 2007. – 248 б. САЛЫҚ ТӨЛЕМДЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ-ТАНЫМДЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН БІЛЕСІЗ БЕ? Жер үшін төленетін төлемдер – жерді пайдалану, жерге орналастыру, жерді қорғау, жердің сапасын, құнарлығын арттыру шараларын, сондай-ақ, аймақтың әлеуметтік-экономикалық жағдайын шаруашылыққа байланыстыра отырып қаржыландыру арқылы дамытуды көздейтін қор жинақтау мақсатындағы жерді пайдалану, иеленудегі және жерді жеке меншікке беру барысындағы жерге ақы алу процедурасында айқын көрініс табады. Жерге ақы алудың құқықтық нысандарын бүгінде: жер салығы, жер учаскелері үшін төлемақы және жалдау құқығын сату төлемақылары мен шартты болса да арнайы түрде жердің нормативті бағдарламасының төлемдері құрап отыр. Бұл жерде меншіктегі, тұрақты жер пайдаланудағы немесе бастапқы уақытша ақысыз жер пайдаланудағы жер учаскелерінен Қазақстан Республикасының салық заңдары нормаларының негізінде жер салығы алынатындағы белгілі. Арнайы тоқтала кетсек, жер учаскелері үшін төлемақы – жер учаскесіне жеке меншік құқығын өтеулі түрде бергенде (сатқанда), ал, жалдау құқығын сату төлемақысы – уақытша жер пайдалану құқығын өтеулі түрде бергенде (сатқанда) төленетін төлем мағынасын береді. Бұл екеуі де жер учаскелері үшін төлем ақының базалық ставкаларына түзету коэффиценттерін қолдану арқылы шығарылатын кадастрлық (бағалау) құны негізінде есептелуге жатады. Мұнда ескере кететін нақты түсінік, бүгінгі Қазақстан Республикасының Жер кодексі бойынша жерді міндетті түрде жеке меншікке сатып алмаса болмайды деген қағида жоқ. Оның негізгі мәніне мына саралаудағы нормалы тұжырыммен көз жеткіземіз. Біріншіден, әркімнің өз еркі бойынша жерді толық кадастрлық құнын төлеп сатып алған адам осы жердің толық шынайы иесі болады және жерді пайдалануда ешқандай шектеу қойылмайды әрі оған қатысты мәселелердің барлық түрін жасауға құқығы бар екендігі белгілі. Екіншіден, азаматтардың жерді жеңілдетілген бағамен сатып алу құқығы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 10 қыркүйектегі «Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелеріне әкімшілікаумақтық бірліктер бойынша жеңілдетілген бағаның мөлшерін бекіту туралы» № 918 арнайы қаулысымен бекітіліп отыр. Үшіншіден, республика азаматтарына – тұрғын үй жайлардың меншік иелеріне кондоминиум объектілеріндегі мінсіз үлесі ретінде және республика азаматтарына белгіленген нормалар шегінде өзіндік үй (қосалқы) шаруашылығын жүргізу, бағбандық, жеке тұрғын үй және саяжай құрылыстары үшін, сонымен қатар, заң актілерінде көзделген өзге де жағдайларда жер учаскесі меншікке өтеусіз негізде берілетін жағдайларды қоспағанда жерді ұзартылған мерзіммен сатып алу құқығы да бар. Бұл жағдайда жер иесі жер учаскесін он жылға дейін сата алмайды, тек оның 50 пайызын төлегенде ғана төлеген бөлігін сатуға құқылы. Төртіншіден, жер учаскесін тіптен сатып алмаймын десе, жерді жалға алу нысанымен жұмыс жасай береді. Осы атап өткен төрт түрлі құқықтық мүмкіндіктің құзырлылығы бірдей және оның таңдап алынуына ешқандай басымдық артықшылықтар әсер етпеуі тиіс. Бұл орайда, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жеке меншікке сатудан түскен қаржыны ұлттық қорға шоғырландыру және оны тек қана ауыл шаруашылығы өндірісінінің мұқтаждары мен жер құнарлығын арттыру үшін пайдалану тиімді деп білеміз. Егер ауыл шаруашылығы жер телімін меншігіне алған азамат Қазақстан Республикасы азаматтығынан шығатын болса, жерді ол сатып алған кездегіден аспайтын баға бойынша мемлекет меншігіне қайтаруға тиіс. Ал, мемлекет бұл жерді сатып алудан бас тартқан жағдайда, мемлекеттің рұқсаты бойынша тек республикамыздың азаматтары ғана алады. Жердің меншік иесі жер учаскесін сатқан немесе жалға берген кезде, мемлекеттік емес жер пайдаланушы өзіне тиесілі жер пайдалану құқығын басқа тұлғаларға иелігінен шығарып сатқан кезде, сондай-ақ, ол жер учаскесін кейінгі жер пайдаланушыларға жалға берген кезде жер учаскелері үшін төлемақының мөлшері, мерзімдері мен нысаны азаматтық заң нормаларына сәйкес сатып алу-сату немесе мүлік жалдау шарттарымен айқындалуы мүмкін. 1991 жылдың 17 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының «Жер салығы туралы» заңы еліміздің жер қатынастарында жерді басты өндіріс құралы деп қарайтын ауыл шаруашылық ұжымшарлары мен кеңшарларында бірыңғай жер салығын төлеу үлгісі мен осының нәтижесінде заңды тұлғаларды басқа да түрлі салықтардан (табыс, көлік жане т.б.) босату принципін дүниеге алып келді. Нәтижесінде ауыл шураушылық мақсатындағы жерлерге арналған арнайы жер салығы ставкасы бонитеттік балл бойынша есептеліп, оның өзіндік ерекшеліктегі жердің құнарлығы мен ыңғайына қарай анықталған төрт түрлі шкаласы жұмыс жасады. Аталған нормативтік құқықтық актіде кезделген жер салығының ставкасы жоғары болып есептелгенмен де жер салығын төлеудің алғашқы уақыты инфляция (1992 ж. 15 қыркүйек) салдарынан сомның құны жиырма есеге құлдырап кеткен мерзімге сәйкес келіп, салық төлеуші жер пайдаланушылар жаңа салық төлеу көрсеткішінің ауыртпалығын сезбей қалғаны рас. Ал, 1995 жылдың 15 наурызындағы Қазақстан Республикасы Президентінің «1995 жылға арналған республикалық бюджет туралы» заң күші бар Жарлығымен жер салығының жаңа ставкасы белгіленді. Көп ұзамай қосымша толықтырулар мен жер салығының жаңа ставкасы Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 24 сәуірдегі «Салық туралы және басқа да бюджеттік міндетті төлемдер туралы» заң күші бар Жарлығында көрініс тапты. Уақыт өте келе, жер реформасы сатыларының жер құқық қатынастарына алып келген елеулі ерекшеліктеріне орай, жер салығы ставкасын қайта қараудың объективті қажеттілігі пісіп жетіліп, Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі) кодексінің 14-бөлімінде жер салығын төлеудің оңайлатылған тәртібі, ең алдымен жермен тікелей жұмыс жасайтын ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілердің жағдайын жақсарта түсетіндігіне үміт отын жақты. Сондай-ақ, аталған нормативтік құқықтық акт жалпы жер салығын төлеудің нормалы ережесін жүйелеу негіздерін таныта білді деп айта аламыз. Сонымен, қазіргі таңда жер учаскесі негізінен толық механизмде жұмыс жасай алатын салық салу объектісі болып таныла алады. Жалпы, жер қорындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың, орман қорының, су қорының жерлері мен босалқы жерлер салық алынуға жатпайды. Бұл тұрғыда босалқы жерлерді қоспаған ретте, аталған жерлердің ауыл шаруашылығы мақсаттарында пайдалануға немесе бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалануға берілетін жағдайларда ғана оларға жер салығы салынуы керек. Ал, елді мекен жерлерін төмендегіше екі топқа бөліп қарау арқылы оған салық салудың маңызы ерекше. Атап айтқанда: – жанындағы орналасқан құрылыстар мен ғимараттар жерлерін қоспағандағы тұрғын үй қорына жататын елді мекендер жерлері; – жанында орналасқан құрылыстар мен ғимараттар бар тұрғын үй қоры жерлері. Жер құқық қатынастарында жеке тұлғаларға өзіндік (қосалқы) үй шаруашылығын, бағбандық және саяжай құрылысын жүргізу үшін қора-қопсы салынған жерді қоса алғанда, берілген ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге базалық салық ставкалары мынадай мөлшерде белгіленуі қажет. Яғни, көлемі 0,50 гектарға дейін қоса алғанда – 0,01 гектар үшін 20 теңге, ал, көлемі 0,50 гектардан асатын алаңға – 0,01 гектар үшін 100 теңге. Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге салынатын жер салығының ставкалары жергілікті жердегі топырақтың сапасы ескеріліп, 1 гектар бойынша есептеліп белгіленеді. Яғни, жазық аумақтардың далалық және қуаң далалық аймақтардың кәдімгі және оңтүстік қара топырақты, күңгірт-сарғылт және сырғылт топырақты, сондай-ақ, тау бөктеріндегі аумақтардың күңгірт сұр (сұр-қоңыр), сұрғылт (қоңыр) топырақты және тау бөктерінің қара топырақты жерлеріне бонитет балына бара-бар түрде жер салығының базалық салық ставкалары Қазақстан Республикасы Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі) заңында нақты көрсеткішпен көрініс тауып отыр. Бұған қоса, шөлейтті, шөлді және тау бөктеріндегі шөлді аумақтардың ашық-сарғылт, құба, сұр-құба, ашық және кәдімгі сұр топырақты, сондай-ақ, таулы далалық, таулы-шалғынды-далалық және таулы альпілік, субальпілік топырақты жерлеріне бонитет балына бара-бар түрдегі жер салығының базалық салық ставкалары мен елді мекендерден тыс орналасқан өнеркәсіп жерлеріне салынатын базалық салық ставкаларының бір гектарға шаққандағы бонитет балына бара-бар мөлшерлемесі анықталған. Ал, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың, орман қоры мен су қорының ауыл шаруашылық мақсаттарына пайдаланылатын жерлеріне жергілікті өкілді органдардың жер салығының базалық ставкаларынан елу пайыздан аспайтандай етіп төмендету немесе жоғарылату құқығы бар екендігі ескеріліп, жалпы ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге салынатын салық ставкалары қолданылады. Жер құқығы танымында елді мекендердің тұрғын үйге қызмет көрсетуге арналған және тұрғын үй қоры, оның ішінде ондағы құрылыстар мен ғимараттар орналаспаған аумағына жататын жерлер үй іргесіндегі жер учаскелері деп табылады. Салық кодексінде үй іргесіндегі жер учаскелерін қоспағандағы елді мекендер жерлеріне салынатын базалық салық ставкалары – тұрғын үй қоры, соның ішінде оның іргесіндегі құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жерді қоспағандағы жерлер және ондай құрылыстар алып жатқан жерлер болып бөлініп, ол жерлердің жеке-дара базалық салық көрсеткіштері әрбір елдімекен үшін айқын белгіленіп отырған жағдайы бар. Бұған қоса, үй іргесіндегі жер учаскелеріне мынадай көрсеткіштегі мөлшерде базалық салық ставкалары бойынша салық салынып отыр: а) Астана, Алматы қалалары және облыстық маңызы бар қалалар үшін: – көлемі 1000 шаршы метрге дейін қоса алғанда – 1 шаршы метрі үшін 0,20 теңге; – көлемі 1000 шаршы метрден асатын алаңға – 1 шаршы метрі үшін 6,00 теңге. Мұнда жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша 1000 шаршы метрден асатын жер учаскелеріне салық ставкалары 1 шаршы метрі үшін 6,00 теңгеден 0,20 теңгеге дейін төмендетілуі мүмкін. б) басқа елді-мекендер үшін: – көлемі шаршы метрге дейін қоса алғанда – 1 шаршы метрі үшін 0,20 теңге; – көлемі 5000 шаршы метрден асатын жер учаскелеріне салық ставкалары 1 шаршы метрі үшін 1,00 теңге. Мұнда жергілікті өкілетті органдардың шешімі бойынша 5000 шаршы метрден асатын жер учаскелеріне салық ставкалары 1 шаршы метрі үшін 1,00 теңгеден 0,20 теңгеге дейін төмендетілуі мүмкін. Сонымен қатар, аталған нормативтік құқықтық актіде елді мекендерден тыс орналасқан өнеркәсіп жерлеріне салынатын базалық салық ставкалары дербес көрсеткішті үлгіде ұсынылған. Егер елді мекендердің автотұрақтар мен автомобильге май құю станциялары орналасқан жерлері болса, онда тұрғын үй қоры, соның ішінде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жерді қоспағанда Салық кодексінің 342-бабында елді мекендердің жерлеріне белгіленген базалық ставкалар бойынша он есе ұлғайтылған салық салыну қажеттілігі де ескерілуге жатады. Еліміздің жер құқықтық қатынастарында жер учаскелері жеке меншікке берілген кезде, мемлекет немесе мемлекеттік жер пайдаланушылар жалға берген уақытта олар үшін төлемақысының базалық ставкаларын, сондай-ақ, жер учаскелерін жалдау құқығын сату төлемақысының мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі арнайы белгілеп береді. Бұл төлемақы ставкалары еліміздің арнайы жер заңдарына сәйкес белгіленетіндігін көрсетеді. Осы орайда төлемақы ставкалары жер салығы ставкаларының мөлшерінен кем белгіленбеуі тиіс. Ал, жалдау құқығын сату төлемақысы нақты жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнына қарай сараланып, анықталады. Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес жер учаскесі бойынша есептелген жер салығының мөлшерінде мемлекет немесе мемлекеттік жер пайдаланушылар жер учаскелерін жалға берген кезде жер учаскелері үшін төлемақының базалық ставкасы бүгүнгі күнде Үкіметтің 2003 жылғы 2 қыркүйектегі №890 қаулысымен бекітіліп отыр. Бұл тұста жер учаскесі үшін жыл сайынғы жалдау ақысының мөлшері жер учаскесін жалға берген кездегі ол үшін базалық ставка мөлшерінің 100-120 пайыз шегінде қамтылатындығын баса айта кету керек. Жер учаскелерін жалдау құқығын сату төлемақысының мөлшері жер учаскесінің кадастрлық (бағалық) құнының пайызымен мынадай мерзімдер бойынша: – 10 жылға дейін, оны қоса алғанда – жыл сайын 2 пайыз; – 11 жылдан 30 жылға дейін – 20 пайыз, 10 жылдан жоғары әр жыл сайын 1,5 пайыз; – 31 жылдан 49 жылға дейін – 50пайыз, 30 жылдан жоғары әр жыл сайын 1 пайыз қосылуда. Бүгінгі күні жер учаскелері үшін төлемақы және жалдау құқығын сату төлемақысы базалық ставкаларын Қазақстан Республикасы Үкіметінің №890 қаулысымен арнайы бекітілген мөлшерін жер учаскелерін немесе жер пайдалану құқығын кепілге қойған кезде жерді бағалау үшін, сондай-ақ оларды шаруашылық серіктестіктердің жарғылық қорларына жарна ретінде не өндірістік кооперативтерге пай ретінде берген жағдайда, меншік иесін (жер пайдаланушыны) жер учаскесіне меншіктің жалпы үлесінен (жалпы жер пайдалану үлесін) бөлу кезінде жер үлесінің құнын белгілеу үшін, жер учаскелерін немесе пайдалану құқығын шаруашылық жүргізуші субъектілердің активтеріне енгізілген кезде және жер учаскесінің немесе жер пайдалану құқығының құны тараптардың келісімімен белгіленуі мүмкін болмаған өзге де реттерде олардың құнын бағалау үшін қолдануға құқықтық негіз бар. Сонымен, республиканың бырлық аймақтарына жердің бағасын біркелкі белгілемей, топырағының құнары, суы бар-жоғы, халқының тығыздығы ескеріле отырып, әрбір аймаққа, облысқа, ауданға, тіпті ауылға дейін зерттеліп барып қана нақты баға бекітілуге жатады. Бір сөзбен айтқанда, жердің сатылым бағасы оның ауданына тікелей байланысты болмақ. Әрі жерді сату ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер үшін жергілікті жердің қыр-сыры ескерілген ренталық бағалау әдісі арқылы жүргізілуді мақсат тұтады. Нарықтық қатынастар алып келген жерді аукцион арқылы сату тәсілінен қорқудың қажеті жоқ. Бұрынғы жерге иелік ету тәсілдеріне елдің еті үйреніп кеткен деген немқұрайлылық санадан арылуымыз керек. Бұл орайда біз жер учаскелерін аукцион арқылы сату сыбайлас жемқорлықтың етек алуына жол ашады деген біржақты оғаш пікірлермен де келісе алмаймыз. Және ол пікірлерді негізсіз деп білеміз. Қайта жер үшін мыңдаған адам ат сабылтып, кезекте сарылып жүргенде, жең ұшынан жалғасқан сыбайластық арты алыпсатарлыққа ұласып, бүгінде жер телімімен бизнес жасап келгендердің «жер сатамын» деген газет бетіндегі жарнамаларынан көз сүрінеді. Сондықтан да, жер құқық қатынасында мұндай алыпсатарлық жолды болдырмау үшін жерге деген сұранысты ашық аукциондар арқылы да шешу тиімді. Ж.ЖЕТІБАЕВ, Астана қаласы Алматы аудандық сотының судьясы жүктеу/скачать 35.87 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|