Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар

1. Мұғалімнің әдіснамаық мәдениеті дегеніміз не?

2. Әдіснамалық сауаттылық дегенімізді қалай түсінесің?

Қолданылған әдебиеттер:

1. 
   Пробемы метологиипедагогики и методики исседований. Под ред. М.А. Данилова, Н.И. Бодырева (Акад. Пед. Наук СССР НИИ общей педагогики). – М.: Педагогика, 1971.
   
2. 
   Краевкский В.В. Повышение кваификации учителя// Педагогика. – 1992.
   
3. 
   Гребенюк О.С., Рожков М.И. Общие основы педагогики: Учеб. Для студ.высш. учеб. заведений. – М.: Изд-во ВЛАДОС ПРЕСс, 2003.
   

1. Ғылым дамуының негігі бағыттары.

2. Ғылыми – педагогикалық зерттеулердің құрылымы

3. Зерттеу бағдарламасы.

4. Зерттеу мақсатының қызметі.

Ғылым деген инемен құдық қазғандай ұшы қиыры көзге шалдырмас терең еңбек дүниесі ғой. Маркс пен Энгельс социализмді утопиядан ғылымға айналдырған.

Ғылым – адамның табиғат пен қоғам туралы объективті білімін қалыптастыруға мүмкіндік беретін танымның ең жоғары пішімі, оның практикалық қызметінің бір саласы. Адамзат қоғамның дамуы барысында ғылым сол қоғамның маңызы әлеуметтік институтына және тікелей өндірістік күшіне айналды. Ғылымның басты мақсаты – ғылым заңдарының негізінде ашылып отырған болмыс құбылысы мен процесін болжау, түсіндіру және жүйелеп мазмұндап беру.

Ғылым дамуының негізгі бағыттары:

Ғылым адамзат қоғамының ерте дәуірінен, адам баласының танымдық және өндірістік қажеттілігінің арасы ажырамай тұрған кезеңнен бастау алады. Ежелгі Шығыста болашақ ғылымға негіз болған білімнің алғашқы нышандары қалыптасты.

Ғылымның “өсу нүктесі” оның ішкі даму логикасы мен қазіргі замандағы адамзат қоғамының көпқырлы әлеуметтік қажеттілігінің ұштасуына байланысты. 20- шы ғасырдың басында жаратылыстану ғылымында алдыңғы қатарға биология шықты.

20 – ғасырда ғылымның даму қарқыны оның түрлі салаларының ұштасып, қазіргі кезеңнің кешенді, ірі мәселелерін жаңа бағдарды шешуге бағытталған мәселелерде ерекше байқалды. 3 – мыңжылдықтағы ғылымның дамуының басым бағыты біздің бүкіл әлемді, оның ішінде, адамның ішкі әлемін жан-жақты, түтас қалыптастыру болмақ.

Ғылымның өз заңдарын ашуға бағытталған қызметі – түсіндіру мен болжау болып табылады. Ғылым деректен басталып, дерекпен аяқталады, бірақ бұл екі дерек бір нәрсе емес, бастапқы дерек – теориялық мазмұнмен “қиындатылмаған”, ал қорытындылаушы дерек – тәжірибеден туған теориялық тұжырымдардың жемісі ( заңдардың ашылуы) болып табылады.

Ғылымның белгілі бір саласында дәстүрлі зерттеулер жүргізумен қатар, пәнаралық, кешенді зерттеулер жүргізу қазіргі ғылымның ерекше даму бағыты болып табылады. Ғылымды іргелі және қолданбалы деп бөлу дәстүрі қалыптасқан.

әлемнің дүние жүзілік жетістіктеріне сүйене

мәселелерін қарастырады. отырып, өмір - тіршіліктегі

Әлем мен жаратылыс міндеттерді қарастырады.

құрылымының жалпы

және ортақ заңдылықтары

сипатталады.

Зерттеу бағдарламасы 7 кезеңнен тұрады:

Алғашқы кезең – зерттеу мәселесімен танысу, өзектілігін, зерттеу деңгейін анықтау. Мақсат, міндет, объекті, пәні анықталады.

Екінші кезең - әдіснама, таңдау кезеңі. Алдыңғы тұжырымдамалар, теориялық ілімдер, таным әдістері, тәжірибенің болжамдық нәтижесі.

Қолданылатын әдістер: жүйелілік, кешендік, тұтастық, жекелік, іс-әрекеттілік.

Мысалы диссертациялық ғылыми зерттеуді қарастыратын болсақ, диссертациялық зерттеудің қамтитын мәселелері мыналар:

1. 
   Зерттудің көкейкестілігі
   
2. 
   Зерттеудің мақсаты
   
3. 
   Зерттеу нысаны
   
4. 
   Зерттеу пәні
   
5. 
   Зерттеудің ғылыми болжамы
   
6. 
   Зерттеудің міндеттері
   
7. 
   Зерттеу көздері
   
8. 
   Зерттеу әдістері
   
9. 
   Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы
   
10. 
    Зертеудің практикалық мәні
    
11. 
    Қорғауға ұсынылатын қағидалар
    
12. 
    Алынған нәтижелердің шынайылығы
    
13. 
    Диссертациялық жұмыстың құрылымы
    
14. 
    Қорытынды
    

Жұмыстың көкейкестілігін анықтауда қорғалып отырған тақырыптың қазіргі таңдағы зерттелу деңгейіне баға беріліп, аталмыш тақырыптың зерттелу қажеттілігі негізделеді. Жұмыстың көкейкестілігі әлемдік және отандық ғылымның дамуындағы қажеттілікті ескере отырып, қазіргі заманғы жетістіктер тұрғысынан бағаланады.

• 
  зерттелетін мәселе мәні және оның қандай негізгі қарама-қайшылықтары бар; болашақта жүргізілетін тәжірибелік және теориялық сипаттағы ғылыми зерттеу арқылы шешуге болатын мәселелер;
  
• 
  зерттелетін нысанның құрылымы мен қызмет көрсету заңдылықтарын түсіндіру үшін қолдануға болатын теориялық білім;
  
• 
  зерттеуді теориялық және тәжірибелік негіздеудің басты жолдары мен көлемі;
  
• 
  зерттеу нысанының теориялық және тәжірибелік негіздемесін жасауға қажетті педагогикада кездесетін әдіснамалық тұғырлар мен ұстанымдыр.
  

Ізденуші міндетті түрде мыналарды еске сақтауы керек:

• 
  зерттеудің нақтылы нысаны – маңызды, әрі мазмұнды ғылыми акция. Ол зерттеушіге біртұтас, кең мағынада зерттеу пәнінің орны мен беретін білімін анықтауға жол ашады;
  
• 
  нысан шексіз кең аталмауы керек, ол объективті шындықтың шеберінен шықпауы керек;
  
• 
  нысан зерттеудің басқа құрамды бөліктерімен тікелей байланысты сипаттайтын маңызды элемент болуы керек;
  
• 
  нысан белгілі білімдер жүйесі арқылы берілген педагогикалық шындықты сипаттауы қажет.
  

Зерттеу жқмысының нысаны мен пәні ғылыми процесс категориялары ретінде бір-бірімен жалпылай және жекеше байланысты болады. Зерттеу пәніне белгілі бір ғылыми қырынан қарастырылатын зерттеу аясына жататын мағлұматтар кіреді:

а) терең арнайы зерттеуді қажет ететін құрылымдар мен қарым-қатынастың нәтижесі, ізденістің шекарасы мен бағыттары, оларды сәйкес әдістер мен тәсілдер арқылы шешудің мүмкіндіктері мен маңызды міндеттері;

б) қойылған мәселелерде көрсетілген маңызды болжамдар, оларды бір жүйеден уақытша алу және қосу мүмкіндіктері;

в) ерекшеленген жеке мәселені көруге мүмкіндік беретін айқындау нүктесі, мәселенің ішкі мәндік байланысы, яғни, нысанды зерттеулің белгілі бір қыры.

Ізденуші міндетті түрде мыналарды сақтауы керек:

• 
  зерттеу пәні нысан немесе нысанның тек бір бөлігі ғана емес, нысанды анықтауға болатын немесе оған кіретін “есік” іспеттес болуы керек. Нысан мен пәннің айқындалған тәуелділігі мен байланысы неғұрлым жоғары болған сайын, зерттеудің теориялық деңгейі, әдіснамалық нақтылығы мен тұтастығы айқындала түседі;
  
• 
  зерттеу пәнін таңдалған ғылыми концепцияға орай нақтылы талдаулар жасауға және көздеген мақсат-міндеттерді жүйелі жеткізе беруге мүмкіндік беретіндей етіп, ғылыми шындыққа негіздей отырып зерттеушінің өзі құрайды.
  
• 
  пәннің құрамына нысанның даму тарихы және ол туралы білімдер, оның маңызды қасиеттері, сапасы мен даму заңдылықтары, пәнді тұжырымдау үшін қажетті логикалық аппарат пен әдістер кіреді;
  
• 
  зерттеу пәні нысанға қарағанда тар ұғым. Ол нысанның бір элементі, бөлігі, қыры болып табылады. “Нысан” және “пән” түсініктері салыстырмалы түсініктер. “Зерттеу пәні” ұғымы “зерттеу нысанына” қарағанда нақтырақ;
  
• 
  зерттеу пәнін анықтай отырып, зерттеуші соңғы нәтижеге жету мүмкіндіктерін алдын-ала болжай алады;
  
• 
  нысан мен пәннің ара қатынасын қысқаша былай сиапттауға болады: нысан – объективті, ал пән – субъективті;
  
• 
  пән – зерттеу нысанының моделі;
  
• 
  зерттеу нысаны мен пәнін анықтау зерттеушінің алынған тақырыптың маңызын түсіну дәредесін және зерттеу барысындағы бағытын көрсетеді.
  

Ғылыми болжам педагогикалық зертеу барысында белгілі бір алынған тәжірибеге сүйене отырып, алдын ала пайымдаулар жасау үшін қажет.

Педагогикалық зерттеулердің болжамын дұрыс құра алу үшін төмендегідей мәселелерді білу керек:

• 
  педагогикалық зерттеулер боолжамының мәні, түрлері және құрылымы;
  
• 
  педагогикалық зерттеулер болжамына қойылатын әдіснамалық талаптар;
  
• 
  зерттеу болжамдарын анықтау кезеңдері;
  
• 
  зерттеу болжамын анықтау бойынша тәжірибелік нұсқаулар мен болжам құруда кететін қателіктер;
  
• 
  педагогика саласындағы зерттеу болжамын айқындаудың үлгілері;
  

1. 
   болжам мәселелрі бойынша ғалымдардың көзқарастары.
   

а) сипаттамалы болжам (себептер мен олардың салдары сипатталады);

ә) түсіндірмелі болжам (себептер мен олардың салдары түсіндіріледі);

б) прогностикалық болжам ( ойлау экспериментінің негізінде әлеуметтік шындықты бейнелейтін алыс болашақты болжайды).

6. Зерттеудің міндеттері

Зерттеуді жүйелі отырып зерттеуші мақсатқа жетудің жолын көрсететін бірқатар жекелеген міндеттерді анықтайды. Әдіснамалық талаптарға сәйкес мұндай міндеттер саны 5-6 дан аспауы керек. Олар зерттеу мақсатына жету үшін қажет шешімдердің өзара байланысқан жиынтығы болуы керек. Зерттеу міндеттерін іздену жолының бағытын нақтылауға мүмкіндік беретіндей етіп түзу керек. Жалпы зерттеудің мақсатын жекелеген міндеттерді рет-ретімен шешуді көздей отырып құрастыру керек.

Дидактикада әр түрлі сипаттағы зерттеу жұмыстарының жіктемелік белгілерінің құрамы келесі терминдер арқылы айқындалады: талдау ендіру; айқындау; болжам; қосымша; зерттеу; қолдану; нақтылау; қорытындылау; негіздеу; талқылау; сипаттау; анықтама; теріске шығару; бағалау; дайындау; дәлелдеу; мәселені қою; құрастыру; жүйеге келтіру; жетілдіру; нақтылау.

7.Зерттеу көздері.

Зерттеу көздеріне зерттеу нысанын таңдау үшін қажет құжаттар, айғақтар, заттар, пайдаланылған әдебиеттер, т.б. кіреді.

Зерттеу әдістері объективті шындықтың жалпы және жекелеген заңдылықтарына сүйене отырып мақсатқа жету жолдарын, зерттеудің теориялық және практикалық амал-тәсілдерін анықтайды.

Әдіс жалпы ғылыми танымдық ұстанымдардан келіп шығады және жұмыс тәсілдерінің бірлігі арқылы жүзеге асырылады.

Тәсіл – берілген мәселемен шұғылданатын зерттеушінің нақты іс-әрекеті, танымның тәжірибелік кезеңдерінде қандай да бір мақсатқа жету түрі.

Зерттелмеген материалдарды, анықталмаған құбылыстар мен заңдылықтарды зерттеу, бұрыннан бар ғылыми нәтижелерді қорытындылап, оларға жаңаша ғылыми тұрғыдан қарап, жаңа қырынан тану – зерттеудің ғылыми жаңалығы болып табылады. Зерттеудің ғылыми жаңалыы болып автордың алғаш алған және ғылыми негіздеген теориялық немесе практикалық нәтижелері есептелінеді.

Зерттеудің теориялық құндылығы ғылыми зерттеу нәтижелерінің болашақта педагогика ғылымын дамытуға қолданылу мүмкіндіктерімен анықталады.

10. Зерттеудің практикалық мәнділігі.

Зерттеудің практикалық мәнділігі автордың қол жеткізген зерттеу нәтижелерінің іс жүзінде пайдаланылуында. Ол автордың алған зерттеу нәтижелерін практика мен оқу үрдісіне ендірумен анықталады.

Қазақстанда ғылымдаы ұйымдастыру алғашқыда әртүрлі ғылыми – зерттеу мекемелереінде шашыраңқы күйде жүргізілді. 1945 жылы Қазақстан ҒА құрылғаннан кейін, ғылыми-зерттеу институттарының бірыңғай тұтас жүйесі қалыптасты. ҒА құрылғаннан бергі жарты ғасырдан астам уақытта онда үлкен зерттеу жұмыстары жүргізілді; өндіріске құнды жаңалықтар енгізілді; ұйымдастыру құрылымы қалыптасты.

Қазақстан Республикасы президенті Н. Назарбаевтың 1993 ж. 21 қаңтардағы жарлығымен республика ҒА Қазақстан Ұлттық ҒА болып қайта құрылды. Ғылымның соңғы он жылда даму ерекшелігі қалыптасқан экономикалық құрылыммен байланысты болды. Тәуелсіз мемлекеттік сараптаудан конкурстық негізде өткен қолданбалы және іргелі зерттеулер бағдарламалары мақсатты түрде қарыландылып келеді. ҚР –дағы ғылымды басқару мен ұйымдастырудағы бұл жаңа бастамалар ғылымдарды басқару мен ұйымдастыруға қойылатын халықаралық стандарт талаптарына үндеседі. Ғалымдардың бірлесе жұмыс істеуі қарқын алды. Бейресми ғылыми бірлестіктер, ғылыми мектептер мен ғылыми бағыттар дами бастады.

1. Ғылым дамуының негізгі бағыттарын ата?

2. Ғылыми – педагогикалық зерттеулердің құрылымы не?

3. Зерттеу мақсатының неше қызметі ба, оларды ата?

1. 
   Герасимов И.Г. Научное исследование, М, 1972
   
2. 
   Кочетов А.И. Педагогическое исследование. Рязань, 1975
   
3. 
   Кояетов А.И. Культура педагогического исследования, Минск 1996
   
4. 
   Алиев У.Ж. Общая дисциплинария теория науки. А., 1996
   
5. 
   Кусаинов А.К., Таубаева Ш.Т. Методика подготовки магистерской диссертации. А., 2006
   
6. 
   Больщая Советская энциклопедия. М., Сов. Энциклопедия. 1977, том-1
   
7. 
   Қоянбаева Ж.Б. Педагогика. А., 2002
   
8. 
   Абиев Ж., Бабаев С. Педагогика. А., 2004
   

1. 
   Тақырыпты таңдау.
   
2. 
   Зерттеушінің зерттеп жатқан тақырыбына байланысты жұмыстары.
   

Мұғалім мен ғалым әдіснамалық білімдерді әр түрлі қолданады. Егер мұғалім шын мәніндегі зерттеу жұмысымен айналысқысы келсе, жоғарыда әңгімеленген әдіснамалық мәдениет жеткіліксіз. Ғылыми жұмыспен оқыту және тәрбие практикасы – осы кітаптың екі тарауында айтылғандай, әрекеттің әр түрлеріне жатады.

1. 
   Тақырыпты таңдаудың агоритмі дегенімі не?
   
2. 
   Тақырыпты қалай таңдаймыз?
   
3. 
   Зеттеуші қандай жұмыстар жүргізу қажет.
   

1. 
   Тотанова А.С. Методика научно-педагогического исследования. Учебно-методическое пособие для специалльности 050102-педагогика и методика начального обучения, 050103 – педагогика и психология. Алматы, 2006.
   
2. 
   Зогвязинский В.И., Атаханов Р. Методология и методы психолого-педагогического исследования. Учебное пособие дя студентов высшего пед. учеб. заведений. М.: Изд. Центр. «Академия», 2001.
   
3. 
   Полонский В.М. Типология и уровни исслледовательской и пробематики // Педагогика – 1997.
   
4. 
   Валиев Г.Х. Объект, предмет и тема научного исследования // Педагогика.-2002.
   
5. 
   Таубаева Ш. Исследоватеьская культура учителя: от теории к практике. Монография. Аматы: Науч.изд.центр. «Ғылым», 2001.
   

1. 
   Педагогикалық зертеудің нысаны.
   
2. 
   Педагогикалық зерттеудің пәні
   

Зерттеушінің рефлексияның мазмұнындағы ғылыми жұмысқа қатысты бөлікте педагогикалық зерттеудің сапасын бағалауға мүмкіндік жасайтын он бір сипатамасын бөліп қарауға болады: мәселе, тақырып, көкейтестілігі, зерттеу нысаны, оның пәні, мақсаты, міндеттері, болжамы және қорғауға ұсынылатын қағидалары, жаңалағы, ғылым үшін маңызы, тәжірибе үшін маңызы.

Мәселені қою – дегеніміз бұрын оқып үйренілмегеннің ішінен нені зерделеу керек деген сұраққа жауап беру деген сөз. Ғылыми мәселені практикалық міндеттен ажырату керек (бұл туралы осы кітаптың 1.1 бөлімінде айтылған). Мәселеде ғылыми білімдегі ақаулар көрініс табады. Бұны, білмейтініміз туралы.

Зерттеу тақырыбын құрастыра отырып, біз мынадай сұраққа жауап береміз. Тақырыпта ескі білімнен жаңа білімге қарай қозғалыс көрініс табады, яғни бір жағынан, тақырып қандай кең ұғымдармен және мәселелермен сәйкестендіріледі, ал басқа жағынан – қандай жаңа танымдық және практикалық материалды меңгеру жоспарланған еді. Зерттеудің көкейтестілігін негіздеу, яғни – бұл мәселені осы кезде неге зерделеу керек екендігін түсіндіру. Практикалық және ғылыми көкейтестілікті ажырату керек. Зерттеуді бұлар сәйкестенгенде ғана бастаудың мәні болады. Мәселе ғылымда шешілген, бірақ белгілі бір себептермен ғылымда алынған білімдер практикаға жетпей қалуы ықтимал. Бұл бар ғылыми еңбектерге тағы ұқсас біреуін жазудың қажеті жоқ. Зерттелген мәселеге қайта күшті жұмылдырудың орнына мәселенің ғылыми шешімін практикалық қолдануға жеткізу дұрыс болып табылады.

Зерттеу объектісін (нысанын) анықтау дегеніміз – зерттеудің нені қарастырып жатқанын білу, анықтау.

Дегенмен, объект туралы жаңа білімді барлық қырлары және көріністері тұрғысынан алу мүмкін емес, сондықтан зерттеудің пәнін анықтау қажет, яғни нысанның қалай қарастырылып жатқанын, ондағы қандай қатынастардың болатынын, оның қандай қасиеттер, қырлар, қызметтерді ашып көрсететінін белгілеу болып есептеледі.

Пән – объектіден кесіп алынған бөлік емес, ол объектіні қарастырудың тәсілі немесе аспектісі.., мысалы, «оқулық...», «ғылыми негіздеме...», «тұлғалық тәжірибе қосу...» және т.б. Пәнді бөліп, біз объектіні тұтас, барлығын, белгілі бір көзқараспен қарастырамыз: зерттеу пәні – зерттеу объектісі шеңберінде белгілі бір қырынан қаралатын бөлік.

Объектіні барлығы иемденеді, ал пән зерттеушінің жеке иелігінде, оның объектіні өзіндік көре білу. Ол мақсатты түрде зерттеу пәнін қарастырады, объектінің жаңа білім алуға қажетті бөлігін бөліп қарастырады. Зерртеушінің, оның балаларының, немерелері мен шөберелерінің бүкіл өмірі, мысалы мектеп оқулығы туралы жаңа білім алуға жетпеген болар еді, өйткені оқулық туралы толық жаңа білім, яғни оқулықтың мүмкін болатын қызметтері, оның әдістемелік, дидактикалық, тәрбиелік, эстетикалық, психологиялық, полиграфиялық, экономикалық, гигиеналық және т.б. барлық қырларынан қарастырылуы мүмкін емес. Бұл жұмыстың нәтижелерін аяқталған күйінде көрсетуге үлкен ғылыми ұжым да үлгермейді, себебі ол жұмыс «шектелмейді», яғни шексіз. Пәнді анықтай отырып, біз соңғы нәтижеге (осы кезеңдегі) келуге мүмкіндік аламыз.

Сондықтан шын мәнінде жүргізілген зерттеулердің объектісінде «мектеп оқулығы» зерттеу пәні ретінде бөлініп алып көрсетілген.

Осындай жұмыстың бірінде мектеп оқулығы оқушылар білімін жүйелеу құралы, басқа жұмыста ол кіші жастағы мектеп оқушыларының ақыл ойының даму құралы есебінде қарастырылады. Сонымен, кез келген оқулық туралы барлық білімдер пәннің айналасына топтастырылады, обектіні пәнде көрсетілген қырынан ғана қарастырады. Зерттеу пәнін жазып көрсету – объектінің ғылымдағы бар сипаттамасы мен міндеттерді есепке алудың нәтижесі ретінде бөліп көрсетті. Өз адына мақсат қоя отырып, ғалым зерттеу барысында қандай нәтиже алу кректігін анықтайды, ал міндеттер мақсатқа жету үшін не жасау үшін не жасау керектігі туралы түсінік береді.