Тақырыбы: Сапаға қатысты ұлттық мадақтаулар

Қазіргі кезде тұрақты жетістерге сапаны басқару тәжірибесін жетік меңгерген кәсіпорындар ғана жете алады. Осындай тәжірибелерді енгізуде кәсіпорындарды ынталандырудың тиімді әдісі сапа бойынша мадақтаулар тағайындау болып саналады.

Сапа бойынша көптеген мадақтар бар. Олар екі категорияға бөлінеді.

Бірінші категорияға «Берлин алауы», «Бриллиантты жұлдыз», «Европа қақпасы» жатады. Бұл мадақтаулар тұтынушылардың кәсіпорындарға берген бағасына, яғни олардан алынған сауалнама немесе сол кәсіпорындарға сарапшының берген бағасы бойынша тағайындалады. Мадақтаудың көпшілігі Шығыс және Батыс Европада кеңінен таралған басқа дамыған елдерде онша дамыған емес.

Екінші категорияға «Идеалды» кәсіпорындарды үлгі ету аркылы бағаланатын мадақтаулар жатады.

Идеалды кәсіпорын көрсеткіштері кәсіпорынды бағалауға жағымды және жағымсыз жақтарды айкындауға мүмкіндік береді. Сапа бойынша мадақтау бірінші ұлттык мадақтау 1951 жылы Жапонияда (Деминг сыйлығы) тапсырылды. Ол кезде мадақтау тек сапаны бақылайтын статистикалық әдістерді қолданған кәсіпорындарға тапсырылды. 1987 жылы АҚШ-та сапа бойынша Болдридж атындағы ұлттық сыйлық тапсырылды. ¥лттык мадақтаулар белсенділігі 1993-1996 жылы байқалды. 23 ұлттық мадақтаулар тапсырылған.

Жапонияда Деминг сыйлығы, АҚШ-та Болдридж атындағы ұлттық сыйлык, Европада - сапа бойынша Европалық сыйлық орын алады.

Деминг сыйлығы. Демингтің дәрістер жинағы кітабының авторлық гонорары Жапонияда Деминг атындағы сыйлық болып тапсырылады. Демингтің алтын алқалары жекеленген тұлгаларға және кәсіпорындарға тапсырылды. Деминг сыйлығын тапсырушы комитет фирманын жағдайын 48 көрсеткіштен құралатын он бағытқа топтастырылған:

- Сапа аймағындағы саясатты жүргізу;

- Кәсіпорынның қызметін ұйымдастыру және басқару;

- Сапа бойынша акпараттарды жинақтау, өндеу, тарату;

- Сапа аймағында біліктілікті және білімді жоғарлату;

- Сапа мәселелерін зерттеу және сараптау;

- Стандарттау;

- Сапаны бақылау;

- Сапаны қамтамасыз ету;

- Нәтижелер;

- Жоспарлары.

Конкурсқа қатынасушыларды арнайы мамандандырылған сарапшылар жүзеге асырылады. Конкурсқа қатысушылардың бағасы 100 балдық жүйесімен жүргізіледі: Демингтің сыйлығын алу үшін 70 баллдан төмен жинамау керек.

АҚШ-тағы сапа бойынша Болдридж атындағы ұлттық сыйлык жыл сайын ең үздік үш фирмаға қараша айының екінші бейсенбісінде АҚШ президенті тапсырады, бұл күн бүкіл әлемдік сапа күні болып саналады.

Конкурсқа қатысушылар 100 балдық жүйеленген 7 бағытка топтастырылған 32 көрсеткіш бойынша бағаланады.

Бірінші нәтижелерді қамтамасыз ету (100 балдың 50% )

- Жетекші басшы рөлі (9%);

- Ақпарат және сараптама (7,5%);

- Стратегиялық жоспар (5,5%):

- Персоналдарды жұмылдырү (14%);

- Процестерді басқару (14%);

- Екінші нәтижелер (50%);

- Бизнес нәтижелері (25%);

- Тұтынушылар талабын қанағаттандыру (25%).

Европалык сыйлық. 1992 жылдан бері сапамен басқару туралы Европалық қор (ЕФУК) және сапа бойынша Европалық ұйым (ЕОК) сапа бойынша Европалық сыйлық әзірледі. Конкурсқа қатысушылар 1000 баллдық жүйе бойынша бағаланады.

Бірінші нәтижелер (50%)

Фирма басшысының рөлі (20%);

- Персоналдарды басқару (9%);

- Саясат және стратегия (8%);

- Қор және оны қолдану (9%). Екінші нәтижелер (50%)

- тұтынушының қанағаттануы (20%);

- фирма персоналдарының қадағалануы (9%);

- қоғамға әсері (6%);

- бизнес нәтижесі (15%)

Осылайша қарастырылатын сыйлыктардың өзінің ерекшеліктері болады. Мысалы, Деминг сыйлығы статистикалык мәдениет және стандарттауды кеңінен қолдануға негізделеді.

Отандық өнімнің сапасын және бәсекелістік қабілеттілігін арттыру мақсатында жүргізілетін жұмыстарды жандандыру үшін өнімді сертификаттаудан сапаны баскару жүйесін сертификаттауға өту мақсатында 2001 ж 26 наурызында №384 ҚР Үкіметінің «сапа аймағындағы байқау туралы» деген жарлығына байланысты ҚР Үкіметінің «Сапа аймағындағы жетістіктер үшін және «Қазақстанның ең жақсы тауарлары» сыйлықтарына байқау жарияланады.

ҚР Үкіметінің «Сапа аймағындағы жетістіктер үшін деген сыйлығы» байкауының және моделінің шарттары сапа бойынша Европалық сыйлық моделіне негізделген осылайша Қазақстандық ұйымда өз қызметтеріне өздік баға беруге әлсіз және күшті жақтарын анықтауға, басқа ұйымдарға қарағанда сапаға қол жеткізудің қай сатысында тұрғандықтан анықтауға мүмкіндіктері бар.

Конкурсқа 65 баллдан төмен жинамағандар босатылады. Конкурс материалдарын сарапшы топтар сараптайды. Олардың негізгі мақсаты конкурсқа қатысушылардың ұсынған материалдарында өздік баға беру тиімділігін тексеру болып саналады. Сапаның арттыру мәселелігі белсенділікті жоғарлатуға ҚР-нда жүргізілетін аймақтық конкурстар үлгі бола алады. Мысалы, 1999 жылдан бастап «Сараптау, сертификаттау» ұлттық орталығы ААҚ Алматы қаласы филиалының және Алматы облысы қалалық және облыстық әкімшілігінің бастауымен «өндірісті және өнім сапасын ең жақсы ұйымдастырылуы үшін» деп аталатын конкурс өткізіліп жатыр.

Өздікбақылауға арналған сұрақтар:

Ұсынылатын әдебиеттер:

• 
  жоспарлау (Рlan - Р);
  
• 
  орындау (Do - D);
  
• 
  тексеру (Сһеск - С);
  
• 
  түзету (жақсарту) (Асtіоn - А).
  

Алдымен (I-кезең) нақты мақсат және оған жету шараларының жоспары әзірленеді. II-кезенде жоспарланған шараларды орындаймыз. III- кезенде алынған нәтижелерді жоспарланғандармен салыстырамыз. Бұл жерде іс-әрекеттеріміздің дұрыстығы және олардың тиімділігі айқындалады ІҮ - кезеңде, егер жүргізілген іс-шараларымызда қателіктер болса, онда түзетуші әрекеттер жасаймыз: бәрі де дұрыс шыққан жағдайда алынған нәтижені құжаттарға енгізіп тіркеп қоямыз.

Бизнес-процесті жетілдірудің кең тараған әдісі болып В. Шухарт - Э. Деминг циклын: «Рlan - Do - Сһеск - Асtіоn» (РDCA) - «Жоспарлау-Орындау-Тексеру-Түзету (жақсарту)» циклын қолдану болып табылады. Цикл төртке бөлінген шеңбер түрінде көрсетіледі.

Сағат тілі бойынша әр сегмент төмендегі төрт әрекеттің біреуімен белгіленеді:

Рlan - жоспарлау - нені істеу керек, қалай істеу керек және ол үшін нелер қажет; Do - орындау - жоспарланғандарды жүзеге асыру (жасау) Сһеск - тексеру – нәтижелер жоспарға қалай сәйкес келеді? Асtіоn - түзету (жақсарту) - келесі жолы қалай жақсартуға болады? Демингтің аксиомалары және принциптері. Қазіргі күнгі сапаны басқарудың негізі ретінде 1950- жылы Э. Деминг ұсынған сапа менеджментінің бағдарламасы қолданылады. Бағдарлама төмендегі 3 негізгі жағдайларга аксималарға сүйенеді.

1 Кез келген эрекет технологиялық үрдіс ретінде қарастырылуы мүмкін жэне оны жақсартуға болады;

2 Өндіріс тұрақты немесе тұраксыз жағдайдағы жүйе ретінде қарастырылуы мүмкін. Бұл жерде өндірісті статистикалық талдаудың маңызы өте зор болып табылады.

3 Өндірістік үрдісті жеке қызметкерлердің кез-келген уақытта жасалатын шаралары емес, тек жүйелі түрде басшылармен жүргізілетін іс-әрекеттер өзгерте немесе жақсарта алады.

Деминггың сапа менеджментінің принциптері:

1 Өнімнің және қызмет көрсетудің сапасын ұдайы жетілдіруге ұмтылу - тұракты мақсат болу керек;

2 Сапаның жаңа философиясын қабылдау, өнім және қызмет көрсетуді басқарудың мазмұнын өзгерту;

3 Жалпы бақылаудың сапаға жетудің тәсілі ретінде қажеттілігін жою. Орындаушылардан және тұтынушылардан өнім жоғары сапалы болуын статистика арқылы дәлелденуін талап ету;

4 Бағасы төмен болғандыктан ғана келісім шартқа отыруды (контракт жасасуды) тоқтату;

5 Сапаны жоғарылату және шығындарды азайту үшін өндірісті жобалау және қызмет көрсету жүйесін жетілдіру;

6 Кадрлерді жұмыс орнында даярлау жүйесін кұру. Қазіргі замангы окыту және қайта оқыту әдістерін енгізу. Бұл оқытудың маңызды бөлігі технологиялык үрдісті статистикалық реттеу әдістері болып табылады;

7 Тиімділігі жоғары басқалу жүйесін үнемі ұстап отыру;

8 Қоркынышты атмосфера болдырмау;

9 Бөлімдердің өз бетімен дамуына жол бермеу;

10 Ақауларга жол бермеуге және өнімділік деңгейін көтеруге шақыратын ұрандарды қолданбау;

11 Жұмысшылар үшін сандық нормалардың, әкімшілік үшін сандық көрсеткіштердің қойылуына жол бермеу;

12 Кәсіпорында істеушілерге өз жұмысын мақтан етуге мүмкіндік бермейтін барлық кедергілерді жою;

13 Оқу (білім алу) және өзіндік жетілуді қолдау;

14 Ең жоғарғы деңгейдегі басшылардың сапаны арттыру жөніндегі міндеттерін анық тағайындау.

Аталған 3 аксиома және 14 принциптерден басқа Демингтің сапа менеджменті бағдарламасына төмендегі тараулар кіреді: «Жеті өлімге (қазаға) апаратын аурулар», «Демингтің тізбектік реакциясы», «Ұдайы жақсарту принциптері».

«Жеті өлімге (қазаға) апаратын аурулар» (американ әкімшілігіне қатысты):

1 Іскерлік қасиеттерін жыл аяғында бағалау;

2 Ең жоғарғы деңгейдегі басшыларды орнынан жиі ауыстыру;

3 Фирманың тек сандық көрсеткіштерге ғана бағытталуы;

4 Мақсаттардың тұракты болмауы;

5 Тез уақытта алынатын пайдаға ұмтылу;

6 Әлеуметтік шығындардың өте жоғары деңгейде болуы;

7 Өнім қайтып келгендіктен болатын шығындардың өте жоғары деңгейде болуы.

1920-50 жылдары жалпы менеджмент және сапа менеджментін негізін Тейлор жүйесі кұраған болатын. Бұл жүйе 1905-жылдан белгілі болатын. Бұл жүйе бойынша жеткізуші және тұтынушы арасындағы қатынастар алғашкы рет формаға келтірілген және арнаулы құжаттармен бекітілген талаптар - техникалық шарттар негізінде құрылған. Техникалык шарт талаптарының орындалуы кірісте (шикізат және т.б. кіруі кезінде) және шығыста (дайын өнімді шығару кезінде) бақылау жүргізу арқылы тексерілген.

Тейлор жүйесінің ерекшелігі - соңғы өнімнің сапасы бақылантындықта. Жүйе бойынша сапаның жоғарғы және төменгі шегі, рұқсат ауқымы қарастырылған, шаблон және калибр сияқты рұқсат етудің жоғарғы және төменгі шегіне орнатып етілген өлшем құралдары енгізілген, ақаулы өнім шығарғандарға айып салу және оларды жұмыстан шығару жүйесі қарастырылған, сондай-ак сапа жөніндегі тәуелсіз инспектор қызметінің қажеттілігі негізделген болатын.

Кадрларды даярлау кәсібі оқытуға және өлшегіш және бақылау жабдықтарымен жұмыс істеуді үйретуге бағытталған болатын.

Тейлор жүйесінің (принцибінің) кемшілігі - сапаны басқарудың тек қана бақылау функциясына бағытталғаны болып табылады. Бұндай тәсіл бойынша ақаулар өндірістік тізбектің ең соңынан табылады және жарамсыз деп танылған өнімдер бөлініп алынады.

Осы периодта (1920-50 жж.) бақылаудың статистикалык әдістері зерттеп дайындалды: У. Шухарттың бақылау карталары және статистикалық бақылау кестелері дүниеге келді. Бұлар кейіннен сынамалық бақылау әдістерінің негізіне қойылды. Бұл кезде американ ғалымдары Э. Деминг, Дж. Джуран өндіріске статистикалық үрдісті белсенді насихаттаған болатын. Бұл ғалымдар ең алғашкы болып сапаны қамтамасыз етудің ұйымдык жағына көңіл-аударган, ең жоғаргы басшылардың сапа проблемаларын шешудегі рөлін көрсете білген.

1917- жылы американ ғалымы А. Фейгенбаум сапаны жаппай басқару концепциясын - ТQC (Тоtal Quality Control) концепциясын ұсынды. Бұл концепция бойынша өнімнің сапасына жауаптылық сапа қызметіне ғана жүктелмейді, кәсіпорынның бүкіл басшылығы оған жауапты болып табылады.

ТQC жүйесінде персоналды оқытуға, жұмыстың сапасы үшін материалдық стимулдар беруге, жұмыскердің және оның отбасының болашағын ойластыруға, фирманың беделін көтеруге аса көңіл аударылган.

Сонымен, сапа аясындағы американ тәжірибесінің ерекшеліктері мыналарда:

- шығарылған өнімнің сапасы математикалық статистика әдістерін пайдалану арқылы қатаң бақылау;

- өндірісті көлемдік және сапалық көрсеткіштер бойынша жоспарлау процесіне көңіл аудару, жоспарлардың орындалуын әкімшілік тарапынан бақылау;

- жалпы фирманы басқаруды жетілдіру.

70-жылдары Жапония экономикасының персоналды және сапаны басқару принцибымен және практикасымен байланысты. II Дүниежүзілік соғыстан кейін Жапония толық қиратылған (бұзылған) болатын. Өнеркәсіпті қайта құру ғана емес, артта қалған техник және технологияны жою, өнімнің сапасын көтеру қажет болатын. Бұл мәселелерді шешуде жапондықтар Батыста (Америкада) қолданылатын сапаны бақылау жүйесін қолданбай, сапаны ұдайы жақсартуға бағытталған жүйені қалыптастырып, сол жүйені қолдана бастады.

Сапаны басқару жөніндегі Жапон тәсілдемесінің айрыкша элементтері мыналар болып табылады:

1) барлық өндірістік бөлімшелерде процестерді және еңбек нәтижесін ұдайы жетілдіруге көңіл аудару;

2) өнімнің сапасын басқаруға емес, процестердің сапасын басқаруға көңіл аудару;

3) ақаулардың болуына жол бермеуге, жарамсыз өнім шығуы мүмкін болмайтын жағдайларды туғызуға көңіл аудару;

4) орын алған проблемаларды өндірістің соңғы операциясынан бастап алдыңғы операциялар бағытында мұқият зерттеу және талдау;

5) «сенің тұтынушың - келесі өндірістік операцияны орындаушы» принцибын енгізу және қолдану;

6) еңбек нәтижесінің сапасына жауапкершілікті негізгі орындаушыға толығынан жүктеу;

7) адам факторын толық қолдану; жұмысшылар мен қызметкерлердің шығармашылық потенциалын өркендету.

Жапония кәсіпорындарында сапаны басқару жүйесі төмендегі 3 бас постулаттардың негізінде құралады:

1) өнімді жоспарлау және шығарудың ең жақсы технологиясының өзіндік кемшіліктері болады, яғни оны «жақсартуға» болады;

2) әр кәсіпорында біліктілігі жоғары инженерлік-технологиялық қызметкерлердің дефициты болады (жеткіліксіз болады);

3) операцияларды дәл орындамаусыз (орындамауынша) жақсы нәтижеге қол жеткізу мүмкін емес.

Сапа жүйесін әзірлеу кезінде Жапонияда «бес ноль» атты бағдарлама қолданылады. Бұл бағдарлама мына ережелерден құралады:

1) ақаудар пайда болатындай жағдайлар тудырма;

2) келесі сатыға ақаулы өнімді жіберме;

3) алдынғы сатыдан ақаулы өнімді қабылдама;

4) технологиялык режимдерді өзгертпе;

5) қателерді қайталама.

Егер Жапония және АҚШ-та сапаны жоғарылату бағдарламасы көп жыл бойы іске асырылатын болса, сапа мәселелері бойынша белсенді саясат жүргізілсе, көп жылдарға бағытталган сапаны жоспарлау жұмыстары атқарылатын болса, Еуропада негізінен, сапаны басқару сапаны бағалау күйіңде қалып қойды.

Теқ 80-жылдардан бастап Еуропада ИСО 9000 сериялы стандарттардың негізінде сапа жүйелері енгізіле бастады. 90-жылдары ЕN 29000 сериялы біріңғай стандарттар (еуронормалар) іске енгізілді. Бұл сериялы стандарттар сапа жүйелерін сертификаттауды регламенгтейді.

Сапа жөніндегі проблемаларды шешу жөніндегі Еуропалық тәсілдеменің айрықша ерекшеліктері:

- барлық жұмыстарды сапаны бағалау және растаумен байланысты зандар негізінде жүргізу;

- ұлттық стандарттар, ережелер және стандарттау процедураларының талаптарын гармонизациялау;

- өнімді және сапа жүйелерін сертификаттау, зертханаларды аккредиттеу, сапа жөніндегі мамандарды тіркеу және т.б. жұмыстарға уәкілеттелген өңірлік инфраструктура және ұлттық ұйымдарды құру.

Батыс (АҚШ және Еуропа) және шығыс (Жапония) елдерінің сапаға деген тәсілдемелері 1-кестеде салыстырылған.

Батыс елдері (АҚШ, Еуропа)	Шығыс елдері (Жапония)
Сапасы төмен баға деңгейіне негізделеді	Сапа ақаулардың төмен деңгейіне негізделеді
Бірінші мақсат – пайда, сапа – кездейсоқ категория	Бірінші мақсат – пайда, «пайда өзі келеді»
Сапа мәселелері бойынша сатып алушылар жеткізушінің келісімін сұрауы керек	Жеткізуші сатып алушының талаптарымен келіседі
Сапа жөнінде жалпы идеяны қолданады	Әрбір бұйымға қатаң сапа саясаты қолданылады

Бүрынғы ССРО-да сапа прроблемеларын шешуге жүйелік тэсідлдеме 50-жылдары енгізіле бастады. Бүл кезде Саратов кэсіпорындарында өнімді ақаусыз шығару және оны техникалык бақылау бөліміне жэне сатып алушыға біріншЬ ұсынғаннан тапсыру жүйесі (систама бездефектного изготовления и продукции - БИП) кеңінен тараған болатын. Бұдан басқа, мынадай сапаны баскару жүйелері енгізілді:

бірінші өнімнен бастап сапа, сенімділік жэне ресурс жүйесі (система качества. надежности ресурсов с первых изделий - КАНАРСПИ) - Горький каласы;

ақаусыз еңбек жүйесі (система бездефектного труда - СБТ) - Львов; моторесурстарды жоғарылату жөніндегі жұмыстарды ғылыми үйымдастыру жүйесі (система научной организации работ по увеличению моторесурсов - НОРМ) - Ярославль Жинақталған тэжірибені қорыту нэтижесінде 70-жылдары Львов кэсіпорындарында өнім сапасын басқарудың комплексті жүйесі (КС УКП) енгізілді, содан соң Краснодар кэсіпорындарында өндірістің тиімділігін жогарылытудың комплексті жүйесі (комплексная система повышения эффективности производства - КС ПЭП енгізілді.

Осы екі жүйені эзірлеу негізінде (КС УКП, КС ПЭП) алғашкы рет, кейіннен сапаны баскарү жүйесінің негізі болып табылған кэсіпорын стандарттары қолданылған.

КС УКП негізіне қойылған принциптер соңынан ИСО 9000 сериялы Халыкаралык стандарттарда қолданылған болатын. Бүл принциптер:

баскаруды өнімнің өмірлік циклының барлық кезендерінде жүргізу жэне соңгы нәтижеге көңіл аудару;

басшылықтың алдыңғы ролі;

фактілергі негізделген шешімдірді қабылдау жэне сапаны басқаруға

қызметкерлері тарту.

Өздікбақылауға арналған сұрақтар:

1 Патент иеленушiнiң ерекше құқығы мен мiндеттерiн атап шығыңыз.

2 Патент иеленушiнiң ерекше құқығын бұзушылық болып танылмайтын әрекеттерге қандай әрекеттер жатады?

3 Бұрын пайдалану құқығы және уақытша құқықтық қорғауды қалай түсінесіз?

4 Өнеркәсiптiк меншiк объектiсiн пайдалануға құқық беру тәртібі қалай жүргізіледі?

5 Патент иеленушiнiң ерекше құқығын бұзу үшін қандай жауаптылыққа тартылады?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1 ҚР патент заңы (1999 жылдың 16 шілдесінде қабылданды)
№ 12 дәріс (1 сағат)

№ ІЯдэріс (1 сағат) Тақырыбы: Сапа жүііесін бағалау жэне сертификаттау бойыінііа нүктелер мен ұйымдар

90-шы жылдардың ортасында Европалық елдерде өнімнің сапасы саласында жаңа саясат кабылданған болатын. Ол «Европалык коғамның сапа саласындағы саясат элементтері» құжатында берілсді. Оған сілтеме ретінде ортак нарыкты қалыптастыру, бағалы емес бэсекенің. санымен катар сапа саласында жапондык жэне америкалық тауарларға қатысты өсуі болып табылады.

Сапа бойынша Европалық саясат жалпы Европалық экономика кұру жолына негізделеді жэне «сапаның жаңа мэдениеті» даму жағдаііларын камтамасыз ету болып іанылған. Ол экономикалык сыбайластыкка кызыгушылыгын ескеру арқылы тұтынушыға жэне ортак нарыкка тек жоғары сапалы тауарлардың айналымына багьпталған.

ЕС жалпы экоиомикалык саясаттың кұраушысы ретінде сапатуралы саясат мақсатына жатады:

• сапа саласындагы жалпы мақсагтарға жету үшін үлттық жэнс ортак нарықтың сапасына талаптардың үйлесімділігі;

• сапаны тұрақты жақсарту үшін жағдайлар жасау;

• мемлекеттік жэне жеке кәсіпорындардың сапасына талаптардың жақындауы нэтижесінде сапаны жогарлату;

• тұтынушылардың талаптарын канағаттандыру үшін сапага сойкес ұйымдардыи эсеріи кушейтуге арналғанэлемдік тенденциларға сай өндірістік кұрылымнын өзгерістері;

• Европалық экономиканы күшейту үшін жэне ЕС елдерінің кэсіпорындарына арналған сапаны басқарудың эртүрлі эдістерінің жсткіліктігі аркылы оның бэсекеге жарамдылыгын арттыру;

• кэсіпорынның ғылыми-техникалық дамуын жэне инновациялык кызметтің, ендірістік потенциалдык қолданылуын жақсарту.

Сапа саясатын құру арқылы ЕС - органдардың, өндірістік компаниялар мен тұтынушылардың сапаны арттыру мақсатында рольдерін анықтайды. Сапа саясатын жүзеге асыру максатында сапа жөніндегі Европальщ багдарлама қүрылды (ЕОР - Еигореап Оцаіііу Рго^гат).

Бүл бағдарламаның негізгі мақсаты - тауарлар мен қызметтер сапасын жақсарту нэтижесінде бэсекеге кабілетін арттыруга жэне өндірісті ұйымдастыруды жетілдіруге багытталган ЕС-тің экономикасын біріктіру.

Бағдарламаны іске асыра отырып, ЕС тауар мен қызметті әлемдік нарыкта күшейтуге тырысады. Бағдарламаны жүзеге асыру бойынща қызмет сапа жүйесін сертификаттау болып табылады.

№ І^Едэріс (1 сағат) Тақырыбы: Сапаны басқарудын халықаралық тэжірибесі

1920-50 жылдары жалпы менеджмент жэне сапа менеджментін негізін Тейлор жүйесі күраған болатын. Бүл жүйе 1905- жылыдан белгілі болатыын. Бүл жүйе бойынша жеткізуші жэне тұтынушы арасындагы катынастар алғашқы рет формаға келтірілген және арнаулы қүжаттармен бекітілген талаптар - техниклык шарттар негізінде кұрылган. Техникалық тарт талаптарының орындалуы кірісте ( шикізат жэне т.б. кіруі кезінде) жэне шыгыста (дайын өнімді шіғару кезінде) бақылау жүгізу арқылы тексерілген. *.

Тейлор жүйесінің ерекшелігі - соңғы өнімнің сапасы бақылантындыкта. Жүйе бойынша

. сапаның жогарғы жэне төменгі шегі, поле допуска қарастырылған, шаблон жэне калибр сиякты

допусктың жогарғы жэне төменгі шегіне настроить етілген өлшем кұралдары енгізілген, акаулы

өні шагарғандарга айып салу жэне оларды жұмыстан шығару жүйесі карастырылған, сондай-ақ

сапа жөніндегі тэуелсіз инспектор кызметінің қажеттілігі негізделген болатын.

Кадрлерді даярлау кэсібі окытуға жэне өлшегіш жэнё бақылау жабдықтарымен жүмыс істеуді үйретуге бағытталган болатын.

Тейлор жүйесінің (принцибінің). кемшілігі - сапаны баскарудың тек кана бакылау . функциясына бағытталганы больщ табылады. Бұндай тэсіл бойынша акаулар өндірістік тізбектің ең соңынан табылады жэне жарамсыз деп танылган өнімдер бөлініп алынады.

Осы периодта (1920-50 жж.) бакылаудың статистикалык әдістері зерттеп дайындалды: У. Шухарттың бакылау карталары жэне статистикалык бакылау таблицалары дүниеге келді. Бұлар кейіннен сынамалык бакылау эдістерінің негізіне койылды. Бүл кезде американ галымдары Э. Деминг, Дж. Джуран өндіріске статистикалык үрдісті белсенді насихаттаған болатын. Бұл ғалымдар ең алғашкы болып сапаны камтамасыз етудің ұйымдык жағына көңіл аударған, ең жоғрғы басшылардың сапа проблемаларын шешудегі ролін көрсете білген.

19517- жылы амеркан ғылымы А. Фейгенбаум сапаны жаппай басқару концепшіясын - ТОС (Тоіаі ОиаШі Сопігоі) концепциясын ұсынды. Бұл концепция бойынша өнімнің сапасына жауаптылык сапа кызметіне гана жүктелмейді. кэсіпорынның бүкіл басшылығы оған жауапты болып табылады.

ТС/С жүйесінде персоналды окытуға, жұмыстың сапасы үшін материалдык стимулдар беруге, жұмыскердің жэне онын отбасының болашағын оцластыруга, фирманың беделін котеруге аса көңіл аударылған.

Сонымен, сапа облысындагы американ тэжірибесінің ерекшеліктері мыналарда:

шығарылған өнімнің сапасы математикалык статистика эдістерін пайдалану аркылы катаң бакылау;

өндірісті көлемдік жэне саііалык көрсетшштер бойынша жоспарлау процесіне көңіл аудару, жоспарлардың орындалуын экімшілік тарапынан бақылау; ■жалпы фирманы басқаруды жетілдіру. 70- жылдары Жапония экономикасының персоналды жэне сапаны баскару принцибымен және практикасымен байланысты. II Дүниежүзілік соғыстан кейін Жапония толық қиратылган (бұзылған) болатын. Өнеркэсіпті қайта кұру ғана емес, артта калған техник жэне технологияны жою, өнімнің сапасын көтеру қажет болатын. Бұл мэселелерді шешуде жапондықтар Батыста (Америкада) қолданылатын сапаны бақылау жүйесін қолданбай, сапаны ұдайы жақсартуға баытталған жүйені қалыптастырып, сол жүйені колдана бастады.

Сапаны басқару жөніндегі Жапон тэсілдемесінің айрықша элементтері мыналар болып табылады:

8) барлык өндірістік бөлімшелерде процестерді жэне еңбек нэтижэсін ұдайы жетілдіруге көңіл аудару;

9) өнімнің сапасын баскаруғ емес, процестердің сапасын басқаруға көңіл аудару;

10) акаулардың бболуына жол бермеуге, жарамсыз өнім шығуы мүмкін болмайтын жагдайларды туғызуға көңіл аудару;

11) орын алгн проблемаларды өндірістің соңғы операциясынан бастап алдыңга операциялар бағытында мұқиат зерттеу жэне талдау;

12) «сенің тұтынушың - келесі өндірістік огіерацияны орындаушы» принцибын енгізу жэне колдану;

13) еңбек нэтижесінің сапасына жауапкершілікті негізгі орындаушыға толыгынан жүктеу;

14) адам факторын толык колдану; жүмысшылар мен қызметкерлердің шығармашылық потенциалын оркендету.

Жапония кэсіпорындарында сапаны басқару жүйесі төмендегі 3 бас постулаттардың негізінде кұралады:

4) өнімді жоспарлау және шығарудың ең жаксы технологиясыніц өзіндік кемшіліктері болады, яғни оны «жаксартуга» болады;

5) эр кэсіпорында біліктілігі жоғары инженерлік-технологиялык қызметкерлердің дефициты болады (жеткіліксіз болады);

6) операцияларды дэл орындамусыз (орындамауынша) жаксы нэтижеге кол жеткізу мүмкін емес.

Сапа жүйесін эзірлеу кезінде Жапонияда «бес ноль» атты бағдарлама колданылады. Бұл багдарлама мына ережелерден кұралады:

6) акаудар пайда болатындай жагдайлар тудырма;

7) келесі стадияға акаулы өнімді жіберме;

8) алдынғы стадиядан акаулы өнімді кабылдама;

9) технологиялык режимдерді өзгертпе;

10) кателерді кайталама.

Егер Жапония жэне АҚШ-та сапаны жоғарылату бағдарламасы көп жыл бойы іске асырылатын болса, сапа мәселелері бойынша белсенді саясат жүргізілсе, көп жылдарға бағытталған сапаны жоспарлау жұмыстары аткарылатын болса, Еуропада негізінен, сапаны басқару сапаны бағалау күйінде қалып койды.

Тек 80-жылдардан бастап Еуропада ИСО 9000 сериялы стандарттардың негізінде сапа жүйелері енгізіле бастады. 90-жылдары ЕЫ 29000 сериялы біріңғай стандарттар (еуронооормалар) іске енгізілді. Бұл сериялы стандарттар сапа жүйелерін сертификаттауды регламенттейді.

Сапа жөніндегі проблемаларды шешу жөніндегі Еуропалык тэсілдеменін айрыісша ерекшеліктері:

барлык жұмыстарды сапаны бағалау жэне растаумен байланысты зандар негізінде жүргізу;

ұлттык стандарттар, ережелер жэне стандарттау процедураларының талаптарын гамонизациялау:

өнімді жэне сапа жүйелерін сертификаттау, ■ зертханаларды аккредиттеу, сапа жөніндегі мамандарды тіркеу . жэне т.б. жұмыстарға уэкілеттелген региондык (өңірлік) инфраструктура жэне ұлттык ұйымдарды кұру. Батыс (АҚШ жэне Еуропа) жэне шығыс (Жапония) елдерінің сапаға деген тэсілдемелері 1 -кестеде саластырылган.

Бұрынғы ССРО'-да сапа. прроблемеларын шешуге жүйелік тәсідлдеме 50-жылдары енгізіле бастады. Бұл кезде Саратов кэсіпорындарында өнімді ақаусыз шығару жэне оны техникалық бақылау бөліміне жэне сатып алушыга бірінші ұсынғаннан тапсыру жүйесі (систама бездефектного изготовления и продукции - БИП) кеңінен тараған болатын. Бүдан баска, мынадай сапаны баскару жүйелері енгізілді:

бірінші енімнен бастап сапа, сенімділік жэне ресурс жүйесі (система качества, надежнбсти ресурсов с первых изделий - КАНАРСПИ) - Горький қаласы;

• ақаусыз еңбек жүйесі (система бездефектного труда - СБТ) - Львов; моторесурстарды жоғарылату жөніндегі жүмыстарды ғылыми ұйымдастыру жүйесі (система научной организации работ по увеличению моторесурсов - НОРМ) - Ярославль. Жинакталған тэжірибені корыту нэтижесінде 70-жылдары Львов кэсіпорындарында өнім сапасың басқарудың комплексті жүйесі (КС УКП) енгізілді, содан соң Краснодар кәсіпорындарында ондірістің тиімділігін жоғарылытудың комплексті жүйесі (комплексная система повышения эффективности производства - КС ПЭП енгізілді.

Осы екі жүйені эзірлеу негізінде (КС УКП, КС ПЭП) алғашкы рет, кейіннен сапаны баскару жүйесінің негізі болып табылған кэсіпорын стандарттары қолданылған.'

КС УКП негізіне койылған принциптер соңынан ИСО 9000 сериялы Халықаралык стандарттарда қолданылған бОлатын. Бұл принциптер:

басқаруды өнімнің өмірлік цик.тының барлық кезендерінде жүргізу жэне соңгы нэтижеге көңіл аудару;

басшылыктың алдыңғы ролі;

фактілергі негізделген шешімдірді қабылдау жэне сапаны баскаруға

кызметкерлері тарту.

2 ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР

№1 тэжірибелік сабак (3 сағ) Сабактың такырыбы: Сапа менеджменті жэне сапамен камтамассыз ету . Создік

Жұмыстын мақсаты: Жұмыстың негізгі максаты болып халыкаралык стандарт ИСО 9000 «Сапа

менеджменті жэне сапамен қамтамассыз ету - Сөздік» оқып онымен танысу.

1. Сабактынмаксаты: Берілген жүмыс нэтижесінде студент өзіне келесі мағлүматтарды алады:

- Халыкаралық стандарт ИСО 9000 «Создіктін» мазмүнымен структурасы бойынша;

- Өнім сапасын жаксартуды жэне сапалы баскаруды камтамасыз етудің негізгі терминдермен ганысады;

Алынатын тәжірбие жэне дағды:

- ИСО'сериясы 9000 «Сөздік» стандарты бойынша жүмыс істеу; '

- Теорияльік материалдарды күрылымдау жэне оны схема түрінде керсету;

2. Әдістемелік қамтамасыз етуге койылатыя талаптар: Берілген тапсырманы орындау үшін студентке келесі материалдар қажет:

- Халықаралык стандарт «Сапа менеджменті жэне сапаны қамтамассыз ету. Сөздік» мэтіні;

- «Стандарттау жэне сапаны бскару» пэні бойынша практикалық тапсырмалардын эдістемелік нұскауы; . •

- «Ақпараттык камтамасыз етудегі» нұсқаулар мен эдебиеттер;

3. Негізгі жагдайлар:

Қазіргі уакытта жаңа стандарт ИСО 9001-2000 бекіту рэсімі өтті, сапа менеджмент жүйесінің моделін көрсетуші жэне кәсіпорындағы сапа менеджмент жүйесінің мазмұнымен кұрылымын регламеттеу үшін негізгі талаптар көрсетілген.

Егер халықаралык стакдарт ИСО 9000 (1987 жэне 1994 жылғы) «Сездік» түрлері жеке нормативтік кұжат болса, жана түрінде ХС ИСО 9001-2000ж. сездііс кұрылымды элемент ретінде кірді. Алдыңғы түрлері мен салыстырғанда жана бекітілген стандарт кұрамына терминдердің жэне аныктамалардың барлык түрлері кірген. Кейбір терминдер толық өзгеруге ұшырады жэне жойылды.

4. Жұмыстын тәртібі:

1. Берілген нормативтж кұжаттаманың мазмұнымен танысу жэне оның негізгі мақсатын корсету.

2. Нормативтік кұжаттаманың кұрылымын аныктау жэне кұрылымдыкэлементтердің тізімін корсету.

3. Әрбір элементтің мазмұнына қыскаша анықтама беріңіз жэне жұмыстың нэтижесі бойынша №1 кестені толтырыңыз (кесте төменде көрсетілген)

4. Халыкаралык стандартгың күрылымдық схемасын корсетіңіз (студент озінің калауы бойынша, кесте түрін тандап алады ).