Су ресурстарын кешенді пайдалану және қорғаудың бас схемасын бекіту туралы

Жайық-Қаспий бассейнде келешекте негізгі сушаруашылық мәселесі ол сумен қанағаттандыру мүмкіншіліктерді табу және оны су қолданушылар мен экономика салаларының сұранысын су бойынша қанағаттандыру және ағынды РФ-ға беру. Ақтөбе облысына өте маңызды үйлесімді арақатынастар су тұтынушылардың сұранысы мен РФ-ға берілетін ағынның көлемі. Қалалық және ауыл тұрғындарды және өнеркәсіпті сумен қамтамасыздандыру үшін сенімді су көздерін қолданады: жер асты, шахталық-кентік сулар және Ақтөбе мен Қарағалы су қоймаларынан.

Батыс-Қазақстан және Атырау облыстарына өте маңызды ауыл шаруашылық, экологиялық және балық шаруашылықтық үйлесімді арақатынастар, ағының Жайық өзенінін Каспий теңізіне құйылатын кезңі балық шаруашылығына ерекше маңызды. Бассейн бойынша су шаруашылық баланстарының жиыны 9.8. кестесінде берілген.

Жайық-Қаспий бассейнің жасалған су шаруашылық балансын талдағанда көрдік, су ресурстарын көбейту үшін болжаған шараларды іске қоса және ҚР мен РФ ортасында суды құқуқтары тепе-тең бөлу принциптерін сақтаған кезде, келешекте су тұтынушылардың және су қолданушылардың талаптары нормативті қамтамасыздандырады.

Тұрғындар мен өнеркәсіп толығымен ішкі су ресурстарымен, Қаспий теңізінен және Еділ ө. (Қиғаш ө.) тартылған ағынымен жабылады.

Ауыл тұрғындарын және ауыл өндірістерін есептік деңгейлерде көбінесе жер асты сумен қамтамасызздандырылады.

Суармалы егістік толығымен сумен қамтамасыздандырылады су аз жылдарда ықтимал кесіледі.

Бірақ Хобда, Уил, Арал жанындағы өзендерінің бассейндерінде суармалы егістік су аз жылдары 95% қамтамасыздандыру нормативтік 20%-дан жоғары кесіледі (9.2 кесте).

95 % қамтамасыз және одан жоғары су аз жылдарда ауыл шаруашылық салада лимандық егістік тапшылық көреді. Экология-шаруашылық жүйелер лимандық егістікке қарағанда басымды негізгі орын алады, сондықтан лимандар осындай жылдарда су тұтынушы есебінен алынады, бұл лиман егістікке болды. Атырау жылуэлектрорталығының (ЖЭО) ағынды суларымен көлдетіп суару жерлерінен басқасы.

Су қолданушылардың талаптарын қанағаттандыру тұралы, жасалған есептер көрсетті: балық шаруашылыққа Қаспий теңізіне Жайық ө. ағының құйылған кезеңінде орындалады.

Су өте аз жылдарда 2040 ж. Жайық ө. сағасында жылдық ағыс 3,04 км³ құрайды, бұл балық шаруашылықтың сұранысының төменгі шекарасына 3 км³ жоғары.

Қазақстанның Ресейдің алдындағы міндеттері Орь, Илек, Хобда мемлекеттік шекарада трансшекаралық өзендермен өтетін су көлемі келешекте де орындалады.

Су ағынын көпжылдық реттеу су қоймасымен өзендер бойынша су шаруашылық есептер мен баланстар көпжылдық су ағынының қатарымен орындалды (Нұра ө. – Самарқанд су қоймасы, Шерубайнұра ө.- Шерубайнұра су қоймасы, Қара-Кенгір ө.– Кенгір су қоймасы, Жезды ө.- Жезды су қоймасы).

Басқа өзендер бойынша сушаруашылық есептері айлық кестеде есептік қамтамасыз ету жалпы су ағыны бойынша су қоймасы науқанын беру есебімен орындалды.

Нұра-Сарысу бассейні 2015 - 2040 жж. бойынша сушаруашылық қосынды баланстар жылдағы түрлі су көлемі (50%, 75%, 95% қамтамасыздығымен) 9.9. кестесінде келтірілген, Нұра ө. және Сарысу ө. бойынша бөлек.

Қарастырылып жатқан аумақта негізгі сушаруашылық мәселелер:

- Қарағанды-Темиртау және Жезқазған өндіріс аудандарды және басқа коммуналды-өндірістік нысандарды және ауыл шаруашылыққа кепілді сумен қамтамасыз ету мүмкіншіліктер;

- оптималды деңгейде ұстап тұру үшін Теңіз-Қорғалжын көлдеріне судың керекті көлемінде қамтамасыздандыру.

Келешекке жасалған есептердің талдау келесіні көрсетті.

Елді және өндірісті сумен қамтамасыздандыру ететін негізгі көз, ол жер асты су және ҚСатК. Үстіртік сулар көбінесе ауыл шаруашылықта, суармалы және лимандық егістікте пайдаланады.

Суармалы егістік өзендер таза суында, кіші су қоймаларда, Сарысу ө. жоғарғы жанындағы көлдерде және Қарасор көлінің бассейнде 75% қамтамасыз етіледі.

9.8. кесте

Жайық-Каспий бассейнің келешекке су шаруашылық балансы, млн.м3.