КЪАЙДАМ Бу дуния адамгъа салгъан джараны Ол дуния да эталырмы сау? АЛЛАЙЛАНЫ БАШЧЫ ЭТЕЛЛЕ БИЗГЕ

Ол дуния да эталырмы сау?

Джаратхан Аллахха баралла къаршчы,

Аллах айтханнга болалла къаршчы.

Туугъан джуртларын, халкъларын да саталла,

Сыйны, намысны аякъ тюбге аталла,

Къул-къарауаш болалла Ибилисге –

Ма аллайланы башчы этелле бизге.
ТАШ. ТЕРЕК. АДАМ.
Мазаллы къая таш, нарат терек да юсюнде

Бир да кетмейле эсимден.

Бу тёгерекде аладан башха

Не таш, не терек джокъду.

Бу къазакъ таш бла бу къазакъ терек

Къалай да табхан болурла бир-бирин?

Не кючдю быланы бир-бирине тартхан,

Бир-бирине джолукъдургъан?

Тёнгек бла джанча кёрюнелле ала,

Джер бла адамча кёрюнелле ала.

Нарат урлукъ бу ташха къалай да тюшген болур?

Къалай да билген болур

Бу бек ташда сакъланныгъын, ёсеригин?

Сосуркъача Ташдан джаратылгъан Нарат Терек.

Чартлагъан бир джилтинди бу Таш деб.

Бирле да айталла: джети къат кёкден

Эннген, тюшген джулдузду бу Таш деб.

Тюшгенди Уллу Тюзге бу Къара Таш?

Къайдан, къачан, къалай, не ючюн

Тюшгенди бу Къадау Ташха да нарат урлукъ?

Кёрюнеди бу Нарат Терек.

Джулдуз Ташны кераматыча –

Тамырлары джерден,

Бутакълары кёкден

Нюр, кюч, хапар джыя тургъанча,

Аланы да дуниягъа джая тургъанча –

Кёрюнеди бу Нарат Терек.

Джууабча кёрюнеди Нарат Терек.

Бу Таш бла Терек – Шайыр бла Шийирича

Кёрюнелле бир-бирде кёзюме.

Анга шагъат бу Таш бла Терек.

Кеси джангыз тургъан бу Къазакъ Ташха,

Сынаулагъа Эрча чыдаб,

Аллахны оноуун сакълаб, тынгылаб тургъан Ташха

Аллах саугъагъа берген болурму бу джашил Терекни?
Огъесе, Ташны джаны тышына чыгъыб,

Туугъан ташына, джерге, кёкге да

Сейирсиниб къарай болурму?

Ташы-агъачы болмагъан джуртда

Бизни халкъгъа джокъду джашау.

Адам улуну барына да джокъду джашау.

Аны ангылаб табыннган болур

Ташха, Терекге адам.

Джуртда Джангыз Терек деб,

Багъалатханды аланы халкъым.

Ташча, Терекча хайырлы,

Алача чыдамлы, джашаулу бол деб,

Тилек этгендиле къартла.

Тейри Адамы деб,

Ючгюл дуния къурагъанды адам.

Бу ючаякъ къазанда къайнайды джашау.

Халкъымы джюреги да – Таш бла Терек.

Халкъ-джурт белгибиз – Таш бла Терек.
Тилибизде да, эсибизде да, тарихибизде да –

Таш бла Терек.

Байрагъыбызда да, тамгъабызда да, орайдабызда да –

Минги Тау.

Аланы къоруулай, алагъа ушай,

«Минги таулула»деген атха

Тыйыншлы болгъанла ата-бабала.
Таш. Терек. Къобан. Минги Тау. –

Джаннет буду дегенле буруннгу къартла.

Джаннет буду дейме мен да, ала айтханны къатлай.
Ёлгеннге, саугъа да дейме: джандетли бол.

Джандетден къысталмазча бол.

Ташынг бла, Терегинг бла, Тауунг бла, Сууунг бла бол.

Джуртунгда Халкъынг бла бирге насыблы бол.

Эки ёшюнюнг – эки Ай...

Мен сени кёрдюм алай,

Мен сени сюйдюм алай.

Кюн, Ай ариулукъ къайда?

Къарадыла узакъдан

Тутулгъан Кюнле, Айла...
Кетдиле къайры, къалай

Ол насыб кюнле, айла?

Биринчи къазыкъ ургъан къарачайлы менме.

Ит джорукъ бла кюрешде джарылгъан джюрегими

Сау эталсам деген умут бла бери келе келгенме.

Биягъы кюрешни бардырыр ючюн.

Душманла бла амантишлени

Ата джуртдан къурутур ючюн.

Джети Къарашауай ёсдюрюр акъылым бар эди.

Аланы барын да миллет джигитле, миллет ёкюлле этерге –

Аллай иннетим, муратым бар эди.

Болмады. Гюнах, терслик – бары кесимдеди.

Мени сюйген Сатанай да эсимдеди.

Халкъына юлгю болургъа керекди.

Джазыу болмаса не этгин ансы...

Гюнахны джазыугъа кюремейик бош –

Кесибиз джазаргъа керекбиз джазыуубузну да.
Меннге энди кюреш къалады джангыз –

Эркинлик, тюзлюк ючюн тохтаусуз кюреширге.

Къама туталмазча эсем да,

Къалам тутарчама алкъын.

Не, Эрча, сермешде, кюрешде ёлюрге.

Меничалагъа башха джол джокъду.

Норвейде къайгъым, сагъышым да буду.

Тенгиз да тартады.

Кимге – тау, кимге – тенгиз,

Меннге – экиси да.

Тамырларын марайдыла Терекни.

Уллу, гитче къайгъыла да бары –

Ашайдыла, ашайдыла джюрекни.

Бир-бирде гяхиникден да – джумшакъ.

Джерими, джюрегими да белгиси Таш бла Терек,

Ала бир-бири бла не Аллахха бла этелле ушакъ.

Аллахха, Адамгъа юй болургъа разылла ала.

Ёлгенден сора да алай джашаргъа разылла ала –

Сау заманларындача, къууандыра джерни, кёкню, джюрекни.

Ийнанмайма болур деб джашау.

Таш-агъач джерим, таш-агъач юйюм...

Мийик къадаргъа салама махтау.

Алалла Ташха-Терекге, Аллахха-Адамгъа да джау.

Аллахны Сёзюне къулакълары бекдиле,

Аланы къыйынлыкъларындан юзюледи джашау.

Къадау Ташдан Къазакъ Бёрю улуйду.

Джарлы джерден, джаралы джерден, зауаллы джерден

Биягъынлай тынгы-тынчлыкъ къуруйду.

Азан къычыраса – намаз къылыргъа келмейле,

Ауаз бересе – тынгыларгъа сюймейле,

Назму джазаса – окъургъа сюймейле,

Джазыкъла – не айтханларын, не этгенлерин билмейле.

Палах нек джетгенед – оюм этмейле, сюзмейле,

Къыйынлыкъ къатланыб къайытырын сезмейле,

Ой келе тургъан къыйынлыкъны сезмейле.

Джауну аллына къылыч суууруб, атламайла,

«Джалыныб джаудан къалмазса» - англамайла,

Уллу Аллахны айтханына тынгламайла.

Джуртларын, халкъларын билмейле сакълай,

Джукъ айтсанг а – тил этелле, этелле хахай,

Душманлагъа, амантишлеге урадыла баш,

Ибилис къралгъа, зулму джорукъгъа болгъандыла къул-къарауаш.

Къоймайла Джуртда не Таш, не Терек.

Аллах сакъласын къаргъагъандан

Барыбызны да Таш бла Терек.

Къарангыдан, джарыкъдан, теренден, мийикден,

Джууукъдан, узакъдан, дуниядан, ахратдан

Кёрлюкге, ангыларыкъгъа белги бере,

Къарайдыла Таш бла Терек.
СЁЗ
Айтхан сёзюмю къулума мен,

Айтырыкъ сёзюмю – бийиме.

Кёкден эннген назму сёзню

Гюнахлы джерде юйюме.

Адамны сёзюне да тынглайма,

Ташха, Терекге да тынглайма,

Джерге, Кёкге да тынглайма,

Джюрегиме да тынглайма –

Англайма:

Сёзден башланнганды хар зат.

Сёз бла байламлыды хар зат.

Сёз бла бошалады хар зат.
ДЖАШАУУМ КЕТГЕНДЕН СОРА
Саулукъ да, джашлыкъ да кетгенден сора,

Мен англадым:

Дунияда саулукъдан, джашлыкъдан иги

Джокъду бир зат.

Аны эки къанаты – саулукъ бла джашлыкъ.

Аллахдан тилейме: аланы сакъларча

Джаш адамлагъа бер деб акъыл.

Кёб затха тюшюндюм.

Алай а, джангыдан джашаргъа.

Ай медет, джокъду мадар.

Кюн бла кечеча.

Базманлашыб турады хар не –

Джан бла тёнгекча.

Башха затынг болады кем.

Разы болуб айырылырча

Дуниядан тойгъанды ким?

Тартады джерге.

Нюрден джаратылгъан джан

Тартады ёрге.

Джер бла Кёк.

Англайла аны

Ангы бла джюрек.

Биз да джашайбыз

Джер бла Кёкча.

Бир такъыйкъагъа

Тюрленебиз ненча.

Сан, джан да билелле.

Мен – ёллюк джан – джашауну

Артыкъ да сюеме.

Тюлбюз.

Тамбла уа – кюлбюз.

Джангылычды.

Джети бояудан къуралыбды

Джанкъылыч да.

Къайгъыгъа, сагъышха,

Джашаргъа керекди – джай да

Хазырлана къышха,

Къыш да – чууакъ кёкге къууана,

Къыш да – тийген Кюннге джылына.

Джашауну табыб, аны къучакълай,

Джашаргъа керекди. Сын ташда тюл,

Кёкдеди джулдузу бла Ай.

Адамланы, джолланы джаратхан Аллах эсе да,

Джол сайлагъан Адам кесиди.
Саулукъ, джашлыкъ, заман, джашау...

Ала кетгенден сора,

Аланы тас этгенден сора,

Англайбыз аланы толу багъаларын.

Бош затлагъа, кёзбау затлагъа,

Не да болмазлыкъ затлагъа

Беребиз аланы.

Аллах джаратхан табигъатны, джорукъну

Тюрлендирирге умут этебиз –

Ма олду эм уллу джангылычы адамны.

Къадар къургъан базманны,

Базманлашыб тургъан затланы,

Тюрлендирирге излейбиз.
Джашау бла ёлюмню,

Къууанч бла бушууну.

Джан бла тёнгекни

Араларына киребиз.

Къадаргъа оноу этебиз...

Ахыры ахырзаман бла бошалады аны...

Кёб затха тюшюндюм.

Алай а, джангыдан джашаргъа,

Ай медет, джокъду мадар.

Тау башындан.

Мындан ариу бир джурт болмаз

Джер башында.

Чууакъ кёкде.

Бир-бирде булутланалла

Къайгъы кёбден.

Тюлдю джахил:

Таша магъаналы белгилелле

Кёк, акъ, джашил...

Айтадыла.

Быллай джуртла бар эселе,

Къайдадыла?

Ма Къарачай.

Сау дунияны кёзю-къашы эмда башы –

Ма Къарачай.

Сууу – Къара...

Ёрге къара:

Мийиклик – беш минг алты джюз къыркъ эки...

Бу Кёк-Джер джуртха, кёк-акъ-джашил джуртха

Бизле тыйыншлыбызмы керти?

Тюрк дунияны – нарт дунияны,

Алан, Къарачай къралланы

Къурагъанелле ала.

Тюзлерибизни кючлетгенек джаулагъа,

Энди тауларыбызны да къоруулаялмай кюрешебиз,

Халкълыгъыбызны сакълаялмай кюрешебиз...

Кюрешмейбиз Халкъны-Джуртну сакълар ючюн,

Тарихибизни, тамблабызны да джакълар ючюн –

Тутулмайбыз, сюрюлмейбиз, ёлмейбиз ала ючюн.

Бир-бирибизни къыргъан, ёлтюрген да – кесибиз.

Аланы ёлтюрген, сойгъан да джокъду киши.

Бар эселе, къайдалла, нек кёрюнмейле

Бюгюннгю Ачемезле, Татаркъанла, Умарла, Джатдайла?!

Сыйсызланы къоя эсек ётерге тёрге,

Кеси кесибизге бола эсек джау,

Сора кимни, нени терслейбиз, кимге салабыз дау?

Халкъны джаулары, амантишле да

Сёзден ёллюк болсала,

Мен аланы къара багъанагъа кергенме.

Алай эсе, ала неден къоркъадыла?

Къоркъгъанларына тюбетирге керекди аланы.
Алайсыз, джангыдан сюргюн этилмесе да бизге,

Биз джуртда да къаллыкъбыз джуртсуз

Душман ие боллукъду джуртха, халкъгъа да.

Биз къул-къарауаш боллукъбуз башхалагъа.

Уянайыкъ, сагъыш этейик, оноу этейик.

Биз – адамбызмы, муслиманбызмы, халкъбызмы? –

Анга да бир джууаб этейик.

Шайырны

Мыйысы да джюрек.

Эки джюрекли адамладыла шайырла.
2

Адам тамада, башчы, оноучу бола эсе –

Элге, халкъгъа, къралгъа болса да –

Ол эки мыйылы болургъа керекди.

Мыйысы да – мыйы,

Джюреги да – мыйы.

Керти сиясетчи эки мыйылы адамды.

Ол халкъына, джуртуна, бютеу къралгъа да

Къыйынлыкъ келтирирге боллукъду.
ЧЕКСИЗ ФАДЖИЯ
Сокъур сау болуб, дуния джарыгъын кёрюб,

Дагъыда ызына айланыб, болгъанча сокъур,

Джокъдан бар болуб, дунияны кёрюб,

Дагъыда ызына айланыб, болабыз джокъ.

Андан уллу фаджия болурму?

Барды андан уллу да фаджия.

Келсе ёлюм, ахыр кюн, ахырзаман –

Ма олду англашыннган-ангылашынмагъан чексиз фаджия.
БОШМУ КЪАРАЙБЫЗ КЁКГЕ?
Алгъын джашаем Кёкде,

Энди тюшгенме Джерге.

Кетген болурму заман –

Бошму къарайма ёрге?

Артда тюшгенед джерге.

Кетген болурму заман

Бошму къарайды ёрге?

Турна джыйыннга къарасанг кёкде –

Кетиб баргъан джашаугъа къарагъанча боласа –

Бир мыдах сезим тууады джюрекде.

Джердегилени дыгаласларына,

Адамланы, джюджюлени да

Ары-бери чабханларына –

Бир бушуу толкъун басады джюрекни:
Тамырсыз дунияда джашау этелле ала.

Билемилле аны, билмеймилле –

Башхасы джокъду.

Бютеу къыйынлары зыраф бола,

Барына келликди ахырзаман.

Ёллюгюн биледи адам

Артыкъ да къыйынды, ачыды аны къадары.
АЛЛАХХА ДЖАЛБАРАМА
Тауладан мийик болуучу кёлюм,

Тенгизледен болду алаша:

Ташадан туурагъа чыкъды ёлюм,

Айтхан да болмады: «хайт» де, джаша.

Туурагъа чыгъыб, келди къатыма.

Къачалмазымы, къутулмазымы билди –

Не мадар этейим энди башыма?!

Болушлукъ джокъ шкокдан, къамадан да къабыргъада.

Къатымда киши болмаса да: «асрарсыз,- дедим,-

Атам, анам джатхан къабырлада».

Къабыр юлюшге сайлагъанем кесиме.

Не эсе да бир эски бушуу джырны

Сёзю, макъамы да тюшдюле эсиме:

Ананг джокъду юсюнге къабланыб джыларгъа.

Бу дунияда муратынг толмады. Ол дуниянг болсун аламат.

Таза джанынг, къыйынлы джанынг уллу Аллахха аманат».

Ай медет, джетерми-джетмезми Анга да сёзюм:

Адам ёлмей, джашаб турурча эт.

Меннге уа – бу ёлюм деген худжуну

Дунияда къоймай, биргеме ала кетерча эт».

Бир эшек бла талай къойну ары урдула.

Исса файгъамбар быллай бауда туугъанды деб,

Сабийлеге хапар айтыб турдула.

Тансыкъ болгъандан Къарачайгъа.

Хазна чыкъмаучу юйден эшикге,

Келиб къараучу болдум къойгъа, эшекге.

Джубанч-къууанч табдым кесиме.

Исса файгъамбаргъа да салдым салауат.

Халкъым, Джуртум уллу Аллахха аманат.

Къараталла ёрге,

Тарталла ёрге.

Тау джуртсуз къалгъанма энди –

Киргенча болгъанма джерге.
Къалгъанма джангыз, болгъанма джансыз –

Джангыз, джан салалсам сёзлеге,

Къанат битдиралсам сёзлеге,

Умут этеме, Аллах айтса,

Ала бла, алай бла къайыталырма деб сизге,

Тюз хапар, керти хапар айталырма деб сизге –

Къайытыу джолладан ол джол къалгъанды энди меннге.
Алгъын ёрге къараучанем –

Тау джуртум тартаед ёрге.

Энди мен джуртсуз къалгъанма –

Къарайма энгишге, джерге.

Таугъа уа – ёрлеринг, ёрлеринг...

Башхалыкъ андады, башхалыкъ андады.

Соруу-сууал алдады:

Джууабым хазырды:

- Айырылмаз ючюн эркинликден, джашаудан,

Эркин джашаудан айырылмаз ючюн,

Тюз сёзню, керти сёзню айтыр ючюн,

Бизде болгъанны тюзюн, кертисин айтыр ючюн,

Кесибизни дуниягъа танытыр ючюн,

Дин-тил-джурт къазауатны бардырыр ючюн,

Халкъыбызны сакълар ючюн, джакълар ючюн.
Джазгъанымы, кесими да харам

Этеди имансыз джорукъ. Не ючюн?

Мен анга – Ибилисге – табынмай,

Аллахха къуллукъ этгеним ючюн,

Адамны шайтандан къутхарыб кюрешгеним ючюн,

Хакъ кертисин айтханым ючюн,

Къуран бла Шериат бла джашагъаным ючюн,

Башхаланы да алай джашаргъа чакъыргъаным ючюн.

Бетсиз, ётсюз, сыйсыз, намыссыз этерге кюрешеди.

Эсин-ангысын, адамлыгъын-халкълыгъын къурутургъа кюрешеди,

Тюненесиз, бюгюнсюз, тамбласыз да къояргъа кюрешеди,

Джаш тёлюсюн къолгъа джыяргъа кюрешеди,

Ичкичилик бла, хаулелик бла да джояргъа кюрешеди,

Халкъны къул этерге, манкъурт этерге кюрешеди,

Аны англаб, къаршчы тургъанланы думп этиб кюрешеди.

Алай а, ант этгенме мен:

Бу имансыз, зулму, мурдар джорукъну

Керти бетин, къара иннетин дуниягъа ачаргъа.

Ёлгюнчю андан адамны, халкъны джакъларгъа, сакъларгъа.
Муслиманлыкъ-адамлыкъ-шайырлыкъ борчум олду мени.

Ол Аллахдан келген аманатды, борчду меннге.

Аны тындыра джашайма, сермешеме, ёллюкме.

Сизге уа – къайытырыкъма, келликме

Акъ къанатлы назму сёзге бурулуб.
СЕЙИР ТЮЛМЮДЮ?
Джоргъа, къачха ушайды къылыч,

Джангы Айгъа ушайды горда бычакъ.

Зорлукъну, зулмуну унамагъан эки динни

Белгилерине ушагъан сауут-саба

Къуджур тюлмюдю?
Имансыз Ленин сауут-сабаны кетериб,

Кърал тамгъада къуру оракъ бла чёгючню

Къойдургъаны да, сейир тюлмеди?
Сейир тюлмюдю, адам улуну,

Аллах айтхан джолну барыргъа унамай,

Кесине уру къазыб кюрешгени да?

Тюзлюк терсликни,

Игилик аманлыкъны,

Халаллыкъ харамлыкъны,

Керти ётюрюкню,

Джарыкъ къарангыны,

Джашау ёлюмню,

Адам шайтаннны

Хорлаялмагъанлары да

Сейир тюлмюдю?

Меннге игилик этген адамла бла

Манга сюймекликлери болгъан къызла.
Халкъларын сюйген,

Халкъларына игилик этген адамланы

Халкъ биледи кеси.
Адамгъа, адам улугъа джан аурутуб,

Барын шайтандан къутхарыргъа кюрешгенлени

Адам улу биледи:

Файгъамбарлалла ала.

Алада болгъанны барын

Джаратхан, джашатхан, къаушатхан, тирилтген;

Келечилеринден айтыб, барыбызгъа

Керти джолну, Хакъ джолну кёргюзтген, билдирген

Бир Аллахды.

Ма Аны эсде тутмай,

Ол айтханны этерге унамай,

Анга ийнаныргъа унамай,

Ишекли болуб, терсейиб, аджашыб,

Ибилисге кеслерин алдатыб,

Башларын азабха, палахха салыб кюрешген

адамчыкълагъа не айтыргъа боллукъду?
ДЖАННЕТ ДЖУРТУМА КЪАРАДЫМ+++
Бу Къара ташха – Къадау ташха

Бурулуб намаз этеме:

Ол – Кябаны Къара ташыны

Туугъан къарнашыды, билеме.

Ай, джулдуз тамгъалы белгиле.

Ол ташха джетгенлей джити болады

Къара къама да белимде.

Къара суулары джерими.

Тюзюн, кертисин айтханлай турлукъма

Юзюб алсала да тилими.

Минги Тауум да кёкледен.

«Аллаху акбар» деб, къычыргъан азаным

Нюрча ётеди чекледен.

Къараб турады джулдуз, Ай.

Сууум да – Къара, Ташым да – Къара,

Халкъымы аты да – КЪАРАчай.

Азанча къычырама назмуну.

Адамгъа, халкъгъа къуллукъ этдиреме

Мен Аллах берген фахмуну.

Мен Джуртда Ташха, Терекге.

Джулдуз, Ай да, Малкъар, Къарачай да –

Кёкледе, Джерде, джюрекде.

Керти сёз мени къанатым:

Меккя-Медина деб, Малкъар-Къарачай деб,

Джаннет джуртума къарадым.

Аныча тюрлене джюрегибиз, кёлюбюз да.

Алай эсе, табигъатны сакъларгъа юрен.

Андан джашаргъа, ёлюрге, тирилирге да юрен.

Джай, къыш да кёгергенлей турады нарат.

Ол ташда, къаяда да ёседи.

Агъачсыз джурт – къаратонду, кёседи.

Агъачдан юрен сюерге джашауну,

Берекети болургъа ёзенни, тауну.

Болургъа джашиллик да, ариулукъ да,

Берирге таза хауа, саулукъ да.

Джашагъаннга, ёлгеннге да болурча керек.

Адам болурунг келе эсе, сен

Юрен табигъатдан – Ташдан, Терекден...

Хунагъа джарашдыргъанча,

Не да чыбыкъны ууадых этиб,

Эмен къазыкъгъа бургъанча,

Ташдан, агъачдан этгенча буруу,

Ишлегенча мал орун, не кёб къатлы юй,

Не да къала – мен да алай

Кюрешеме джарашдырыб назмуму.

Малгъа, сабаннга, кюз ишлеге

Къарагъанча къарайма джазыучулукъ ишге.
Не башхасы барды къаламны

Къойчуну таягъындан не да

Къаладжюкден, чалкъыдан, къамадан?
Иги сёз халал къуллукъ этеди адамгъа,

Анга къанат да, ёкюл да, дарман да бола;

Аны иги ишге кёллендире-таукеллендире;

Бушуу кюн – къайгъы сёз бола,

Къууанч кюн – джыр, ийнар, орайда бола.
Зулмугъа къаршчыны къамасыды ол,

Тюзлюкню оюлмазлыкъ къаласыды ол.

Сёз берген, сёз тауусхан, сёзюне керти болгъан –

Хар не да байламлыды сёз бла.

Сёздю бизни табигъатха баш этген,

Башха джанладан айыргъан олду.

Биз кетсек да къалады сёз.

Кёзюнден-къашындан алгъа,

Сёзюне-башына къара дейдиле.

Къураннга да – Аллахны Сёзю дейдиле.

Иги сёз – Аллахды.

Аллахданды иги сёз.
Олду бизни адам этген, алгъа элтген.

Олду бизни тамгъабыз, белгибиз, байрагъыбыз, орайдабыз.

Иги сёз, Керти сёз, Тюз сёз

Къутхарлыкъды адамны, бютеу дунияны да.