Т. Н.Ермекова,Г. М.Найманбаева,Б. М.Найманбаева
жүктеу/скачать 6.15 Mb. Pdf көрінісі
|
| 203
Пі кір талас шыңы – айтыс Пі кір таластың бір түрі – айтыс. Со нау кө не за ман дар дан бе рі қа рай жал ға сып ке ле жат қан ай тыс – ой жа ры сы ның, сөз до да сы ның мей лін ше көр кем де күр де лі тү рі. Пі кір талас тың бір тү рі бол ған дық тан, оған тән жал пы заң ды лық тар ай тыста да сақ тала ды. Мы са лы, қар сы лас тың пікірін жоққа шығарып, өз пікірінің дұрыстығына көз жет кізу, өзін дік көз қа рас та рын қор ғау, қар сы ла сын сы нау, сөз орам да рын қор ға ныс құ ра лы ре тін де ти ім ді пай да ла ну, ұт қыр ой мен өт кір тіл ді қол да ну ше бер лі гі не ұм ты лу т.б. Ай тыс кер лер – тың дау шы лар дың, қа лың қау ым ның кө кей ін де гі ой ды жет кі зу ші ел өкіл де рі. Олар дың ау зы мен қо ғам да қа лып тас қан пі кір лер ашық ай ты ла ды. Негізгі түйіні – өмір шындығы. Бетпебет келген екі ақын жеңудің сан алуан жолдарын, амалтә сіл де рін қарастырады. Суырыпсалма өнерпаз айтыста сөз тап па ған нан емес, аталы сөз бен жүйелі ойдан, бұлтартпас шындықтан жеңі ле ді. Айтыстың мақсаты – елдіктің, бірліктің қамын жеу, жақсылық тар мен қол жеткен табыстарды паш ету, кемшіліктер мен олқылықтарды сынап, ескерту жасау. Мұның өзі айтыстың халық қолына қару етіп ұстаған жауынгер жанр екендігін көрсетеді. Айтыс сыртқы көлеміне, түр ерекшелігіне қарай екіге бөлінеді: 1) түре айтыс; 2) сүре айтыс. Түре айтыс – бірбір ауыз өлеңмен қысқа, шап шаң жауаптасып отыратын, жалпы көпшілік қолданатын айтыс. Сү ре айтыс – өлеңге әбден төселген, ысылған нағыз ақындардың ұзақ сөйлеп, көп жыр төгіп, көсіле жырлайтын түрі. «Айтыс – еріккеннің ермегі емес, биік өнер. Ол сөз бен ойдың, тапқырлықтың шыңы. Сондықтан да айтыскерге терең бі лім, үлкен даярлық керек. Ақын тарихты зерделейді. Қоғамдық ой қа лып тас ты рады. Ата сөзін жинайды. Шежіре ақтарады. Қазіргі ақындар осы үрдісті одан әрі дамытып, халықтық мәселелерді көтеруді айтыстың ажырамас бөлігіне айналдырды» (Мырзатай Жолдас бе ков). 5. Екі топ қа бө лі ніп, табиғат пен адамның ай ты сын (түре айтыс) ұй ым дас ты рың дар. Қа зір гі ай тыс тар да эко ло гия мен та би ғат мәсе- ле лері қоз ға ла ма? Ай тыс тан мы сал кел ті ре оты рып дә лел дең дер. |