Т. Н.­Ер­ме­ко­ва,­Г. М.­Найманбаева,­Б. М.­Найманбаева

51
3.
Екі топқа бөлініп, оқылым және «Артық болмас білгенің» айда ры 
мәтіндеріндегі негізгі ақпаратты ірік теп, түртіп жазыңдар (конс-
пек ті леңдер).
4.
Ком пью тер дің зи яны нан қор ға ну ша ра ла ры ту ра лы ере же шы ға-
рың дар. Ережені тұй ық етіс тік ар қы лы жа зың дар. Тілдік бір лік-
тер дің орфогра фия лық нормаға сай жазылуын қадағалаңдар.
Шешенге­қойылатын­негізгі­талаптар
Шешенге қойылатын талаптар қатарына, әрине, төмендегі қасиет­
терді жатқызамыз:
• тіл байлығы, сөз қорының молдығы;
• білімділік және сөйлейтін мәселесін анық білу;
• шыншылдық, адамгершілік, турашылдық;
• жинақылық, тапқырлық, жылдамдық.
Шешенге­қойылатын­қосымша­талаптар
Шешендік сөздің әсемділігін арттыратын факторларға тек тілдік
қасиеті мен сөз мәнері ғана емес, шешеннің көпшілік алдында өзін­
өзі ұстау әдебі мен сыртқы келбеті де жатады. Сөйлеушінің сыртқы
түріне қатысты мәселелер де шешенге қойылатын талап ретінде
қарастырылып, шешеннің бол мыс мәдениетімен бірлікте қамтыла ды.
Көпшілік алдына шығатын адамның киім киісі, тазалығы, жинақы лығы,
өзін ұстауы, бет­жүз, дене қимылдарының сөз мазмұнымен үйлесімді
болуы да шешен сөзінің мәнін арттырады.
5.
Мәтінді оқыңдар. Абайды шешен деп айта аламыз ба? Оның бо -
йын да жоғарыда айтылған қасиеттердің қайсысы кездеседі?
Дүние­үмітке­сүйенеді­
Бірде Жанқұтты шешен Құ нан бай дың үйінде отырған да, 
Абай келіп сәлем береді. Абайдың тапқырлығын, өлең шы ға-
ра тынын естіген шешен баланы қасына отырғызып:
– Шырағым, дүние неге сүйенеді? – деп сұрайды.
Абай:
– Дүние үмітке сүйенеді, – деп жауап береді.
– Көздің көрмесі бола ма?
– Көз қабағын көрмейді.

52
– Шам жарығының түспесі бола ма?
– Шам жарығы табағына түспейді.
– Болат пышақтың кеспесі бола ма?
– Болат пышақ өз сабын өзі кеспейді.
– Тамағына тартпайтын мақлұқат бола ма?
– Өз тамағына тартпайтын мақлұқат болмайды, – дейді 
бала Абай. 
Абайдың жауабына риза болған шешен енді осы жауабын 
өлең түрінде айтып беруін сұрайды.
Сонда Абай:
Сіз – сұңқар самғай ұшқан қиядағы,
Талпынған мен – балапан ұядағы.
Өрнекті өлең сөзбен жауап берсем,
Жалғыз үміт – дүниенің тиянағы.
Көз көруі жетпейді қабағына,
Шам жарығы түспейді табағына.
Өз сабын болат пышақ өзі кеспес,
Мақлұқат тартпай қоймас тамағына, – 
деп жауап беріпті.
(«Ел аузынан» жинағынан)
6.
Көркемдегіш құралдарды қолданып, жастар және ғалам тор 
туралы ой толғап, өлең ді толықтырың дар немесе өздерің бас қа ша 
ұйқастырып көріңдер. Шешенге қойылатын талаптарды сақтап, 
оқып беріңдер.
… мән сіз,
… сән сіз.
… он сыз,
… күй сіз.
… ой лай мын,
… қой май мын.
… қи май мын,
… қол дай мын.
7.
Ғаламтордың адам өмірін жеңіл де ту дегі және білім алудағы рөлі 
ту ра лы пі кір ле рің ді жинақтап, дискуссивті эссе жа зың дар.

жүктеу/скачать 6.15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: