Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің қызметін ұлттық сәндік өнердің дәстүрлерімен байланыстыру
Халық мұрасындағы ұлттық, өрнек пен реңдердің танымдық-эстетикалық, тәрбиелік концепциялары
жүктеу/скачать 43.68 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Үй тапсырмасы
| Халық мұрасындағы ұлттық, өрнек пен реңдердің танымдық-эстетикалық, тәрбиелік концепциялары
Қазақстан сияқты жаңа ғана тәуелсіздік алған, экономикасы әлсіз, ұлттық мәдениеті, өнері тоқырап қалған елге ұлттық өнердің ерекшеліктерін қайтадан қалпына келтіріп, бүгінгі заман талаптарына қызмет ету үшін жаңаша жұмыс жүргізген дұрыс. Бұл бағытта өнер адамдары және білім беру, мәдениет саласы бір ұйымға бірігіп, өздерінің бағдарламарын жариялап, ұлттық өнерінің тарихын зерттеумен айналысу қажет. Өнерде, мәдениетте өзінің төл ұлттық дәстүрінің терең тамыры, ұзақ жылдар тоқырап қалғандықтан, әр халықтардың өкілдерінен құралып пайда болған Қазақстан мемлекеті әуел бастап-ақ басқа халықтың өнер жетістіктерін қолдады. Әр ұлттың, республиканың таланты өнер иелері орталық үшін, оның идеологиясы үшін қызмет етуге баулынды. Бұл процесті бақылауға алып басқару үшін бір орталыққа бағынган шығармашылық одақтар жүйесі құрылған болатын. Осы жағдайда шығармашылық жұмыс істеудің жалғыз-ақ жолы болғандықтан, әр халықтың талантты өкілдері осы жүйеден өтуге мәжбүр болды. Осы жүйе арқылы олар өзін де, халқын да басқаларға таныта білді. Мұндай жағдайлар, әрине, белгілі бір тәуекелге бел байлауға мәжбүр ететін, Сол үшін ешкімді қіналауға болмайды! Әр республикадағы дарын иелерінің онердің әр саласындағы жеке шығармашылық одақтарға кіруі әр саланың өзара байланысын үзді. Сөйтіп, өнердің ұлттық тұтастығы жойыла бастады. Бұл тұтастықсыз ұлттық мәдениеттің өмір сүруі қиын. Қазақ жазушылары өз республикасында су ретшілердің, шығармашылықтарында не болып жатқанынан бейхабар болса, қазақ суретшілері қазақ музыкасындағы жаңалықтарды біле бермейді. Ал, керісінше әр жазушы, суретші, музыкант өз саласында орталықтарда көрме байқаулар арқылы басқа республикаларда қандай жетістіктер барын жақсы біліп отыратын. Әр салада мамандар даярлау да бір орталықтан басқарылды. Сондықтан да әр халықтың ұлттық өнерінің тұтастығын одақ бойынша әр өнер саласындағы идеологиялық тұтастық алмастырады. Шығармашылық одақ тек кәсіподақ өнер салаларында ғана болды да, таза халыктық өнердің дамуы құлдырап, әуесқойлық деңгейге түсіп кетті, ал кейбіреулері жойыла бастады. Бірақ мәдениетіміздің, өнеріміздің әр саласының, әр түрінің өзара байланысы қайтадан орнына келіп, бір-бірінің өзара ықпалы күшейіп, ұлттық тұтастығы қалпына келмей, ұлттық мәдениетіміз орнына келеді деп айту қиын. Халық болу үшін өзінің өнерінде ұлттық стиль, ұлттық мәдениет келбеті қалыптасуы қажет. Эстетикалық түсінігі, көркемдік көзқарастары жағынан жазушы, суретші, музыканттардың, актерлердің, сәулетшілердің бәрін біріктіретін, байланыстыратын ұлттық өнер адамдары бізде бар ма? Әзірше дәл осындай сұрақтарға толық "иә" деп жауап бере қою қиын. Сондықтан мәдениетіміздің алдында тұрған басты мақсат - ұлттық опердің ішкі тұтастығын қалпына келтіру. Мәдени-этникалық білім беру жүйесінде ұлттың өнерді оқыту мен тәрбиенің негізгі қағидалары Ұлт болып ұйысып, ел болып еңсемізді тіктеген (котерген) кезеңде ең алдымен қолға алар шаруамыздың бірі де, бірегейі де ертенін ойлаған елдің негізгі нысанасы, өкшебасар ұрпақтың саналы тәрбиесі. Ұрпаққа берер тәрбие, дарытар ұлағат, әрине, ұлттық мектептердің санымен емес сапасымен өлшенуге тиіс. Егер ұлт тілінде білім беріп, маман даярлайтын бөлімдер мен топтардың санын ғана қуаламай, сапасын да көтереміз десек, онда пән негіздері бойынша жақсы оқулықтар шығарып, әдістемелік құралдар туғызуды, сондай-ақ оқыту үрдісін жарақтандыруды кейінге қалдыра бермей мемлекеттік деңгейде бірігей жүйе мен әрі шұғыл қолға алу қажет. Жалпы білім беретін қазақ мектептерінде ұлттық қолөнер шеберханалардың құру төл тәрбиенің басты да құрамдас бөлігі екені соңғы кезде көп айтылып жүр. Мысалға, зергерлік бұйымдар туралы ауызша ертеден қара кешке дейін жүз рет тамылжытып айтқаннан гөрі, оны шәкірттер көзінің алдына бір сәтке көлденең тартқан - мың артық. Екінші жағынан, қолөнер шеберханалары арқылы шәкірттерді ұлттық қолөнер дәстүріне баулумен қатар, сол әсем де сәнді заттардың бүгінде ұмытыла бастаған атауларын жастардың жадында жаңғыртудың келешектің еншісіне қалдырмайтын іс деп санау қажет. Жоғарғы педагогикалық оқу орындарында "Бейнелеу өнері тарихы" және "Бейнелеу өнері пәнін оқутыдың әдістемелері" қурсынан дәріс оқи жүріп және мемлекеттік емтихандардағы студенттердің жауабын тыңдай жүріп байқағанымыз - студентердің қазақтың ұлттық бейнелеу өнерінің тарихына қатысты, ұлттық өнердің тарихы қай кезеңдерден басталатыны, оны дәлелдеу мәселелері тоңірегіндегі түсініктердің әр қиылығы және таяздығы. Мұның басты себебі айтылған курстарға арналған оқулықтардың жоқтығы десек, екіншіден бұл курстардан дәріс беретін оқытушылардың оқулық жазуға және басқа да зерттеулер жүргізуге көңіл бөле бермейтіндігі. Сондықтан да ұлттық бейнелеу онері тарихын жасау үшін оның әр кезеңдегі тарихын жинаудың, олардың ұлттық ерекшеліктерін зерттеудің зор маңызы бар. Мәдени-этникалық білім беруді қолға алуға байланысты ұлттық өнерді оқыту жүйесінің кең көлемді реформасы ғылымның жүйелі көмегінсіз тиімді бола алмайды. Сондықтан этнопсихология, этнопедагогика, этнология және диаспорология секілді ғылыми пәндердің болашақта терең қалыптасуы үшін мемлекет тарапынан игі ықпал жасауы қажет. Сонда ғана осы ауқымды "ұлт",“этнос", “мәдени-этникалық тектестік", “жан-жақты мәдениетті тұлға" және де басқа ғылымдарға теориялық талдау жасауға мүмкіндік туады. Міне осындай ата-баба мұрасындағы ұлттық дәстүрлердің мақсаттары ретінде ұсынылған мәдени-этникалық және мемлекеттік тектестікке бұқаралық ақпарат құралдарында жалпылай мәлімдеумен емес, білім беру жүйесі арқылы барынша тиімді қол жеткізуге болады. Білім беру ісі ұлттық сананы қалыптастырудың мәдени ұлттық мүдделерді жүзеге асырудың құралы ретінде төмендегідей үш бағытта қарастырылуы тиіс: - табыстаушылық (ұлттық мәдениетті, өнерді өркендету, сақтау және дамыту); - саралаушылық (адамның этникалық топтың немесе этностың ұлттық-мәдени қажеттіліктерін айқындау); - ынтымақтастырушылық (өнер мен модениеттердің өзара бірлігін, кірігуін, байытуын, жеке тұлғаның әлемдік және ұлттық мәдениет жүйесіне ұмтылысын қамтамасыз ету). Яғни ғылым дегеніміз, әзірше халықтың қалың қатпарлы рухани мол мұрасын тіркеумен ғана айналасын келеді. Дәстүрлі халық өнері дегеніміз адамның қызмет саласындағы жеке дара іс. Сондықтан да ол өзінің даму заңдылықтарымен тұжырымдалады. Бірақ та оны басқа саладан бөліп алудың қажеті жоқ. Сол себепті де бүгінде ұлттық өнерді қалыптастыру, міндеті жаңаша қалыптасу керек. Себебі өзінің ұлттық ерекшелігін, қайталанбайтын қасиеттерін көрсететін дәстүрлі ұлттық өнері жоқ халық, мідетті түрде көптің ішінде өз ерекшелігін жойып, жоғалып кетеді. Сол себепті де жалпы өнер құндылығын жоғары бағалай отырып, ұлттық мәдени ерекшеліктерді ескермеуге болмайды. Халық өнеріндегі ұлттық дәстүр - оқыту мен тәрбие жүйесінің жай ғана бөлшегі емес. Жоғары да айтылған құндылықтарды қабылдау - бұл салада тың бағыт ұсыну, мәдени және ұлттық өнердегі сан алуандық идея - сапа негізделген, техникалық жарақтанудың деңгейін дәстүрлі шығармашылық құндылықтармен үйлестіретін оқыту мен тәрбиенің ұлттық жүйесін құру дегенді білдіреді. Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесі ұлттық өнеріміздегі мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан мол қазыналар, идеялар мен бастамалар негізінде құрылып, қазақ халқының мәдени және рухани дәстүрін, өнер мен шығармашылық күш-қуатын, әлемдік өркениет жасаған қазыналарды тұғыр етуі тиіс. Аталған проблемаларды жүзеге асырудың негізгі шарттары біздің ойымызша мыналар: білім беру мен мектептің ұлттық қайнарларын нығайту; ұлттық өнеріміз бен төл мәдениеттің шүбәсіз басымдылығын мойындау және қамтамасыз ету; ұлттық білім беру жүйесінің әлемдік тәрбиедегі осы сала-салаға қатысты бүкіл жетістігін қабылдаушылығы мен икемділігі; жеке адам мен қоғамның мәдени-эстетикалық мүдделерін жүзеге асыруға бағытталған ағартушылық қызметтің жүйелігі; мемлекеттік біріңғай бағдарламалар негізінде аталған проблема бойынша аймақтық бағдарламалардың болуы. Мұндайда төмендегідей негізгі қағидаларды басшылыққа алудың маңызы ерекше: - ұлттық өнерді және дәстүрді үйретуде, білім беруде, қызмет көрсету саласында мемлекет тарапынан кандай да араласушылыққа заң шеңберінде шек қою. Бұл талап саяси партиялардың, қоғамдық және діни ұйымдардың жекелегең адамдардың осы саладағы іс-әрекетіне де қатысты; көп жылдық орталық езгіден зардап шеккен халықтардың мәдениеті мен ұлттық өнерін жандандыруға деген халықаралық құжаттарда тіркелген ерекше құқын ескеру; қоғамда Қазақстанның ұлттық, халық өнерінің дамуы мен гүлденуінің маңызды шарты ретіндегі мәдени-этникалық келісімді қамтамасыз ету негізінде мемлекеттік саясатты жүзеге асыру. Ұлтсыз мектептің болмайтынын, мектеп өз ұлтының мәдениетіне сүйенбей зиялы адамды тәрбиелей алмайтынын өмірдің өзі дәлелдеп берді. Ұлттық мектептердің мәні - өз шәкірттеріне халқының мәдениетін, дәстүрін, өнерін терең, жан-жақты үйрету, олардың санасына ұлтына деген құрмет пен мақтаныш сезімін сіңіре білуде және басқа да ұлттардың мәдениетін қадірлей білуге тәрбиелеу болып табылады. Осыдан келіп ұлттық өнердің дәстүрінің тағы да бір міндеті келіп туады. Бұл - ұлттық өнерді насихаттау. Қазақстанда тұратын барлық халықтардың, оның ішінде қазақтың ұлттық өнеріне қатысты тарихи әділеттілікті қалыптастыру керек. Мәселенің мәні халқымыздың мол мұрасының эстетикалық қуат-құрамы, қай деңгейде, ерекетшілігі қалай, содан соң осының бәрі әлемдік рухани игіліктерімен шендескенде қалай көрінеді. Міне, мәнді мол мұрамызға деген сыни зерде, осындай өрістерде атой салып жүруі керек. Сонда ғана халық асылына сеніп, қанаттанып шығармашылық тұғырға қонады да, намыс оты оянып, жаңа әрекеттерге білек түреді. Халқымыздың дәстүрлі ұлттық өнерінің рухани идеялары осылайша сара бағыт алып, кең арна тауып, болашақтың ұлы керуеніне ілесуіне жаңа жол ашылады. Бұл біздің Республикамыздың өзіндік мәдени ерекшелігі, болашақ мемлекеттің ұлттық өнерінің құрамдас бөлігі болмақ. Бұл арада біздерге болшақта кедергі келтіретін екі асыра сілтеушілікке жол беруге болмайды. Біріншіден, қалың жанрдың күш-жігерін ортақ іске бағыттауда жалпылама істерге орын жоқ. Мұндай жағдайды біздер көп уақыт басымыздан өткердік. Мысалға, "Сенің интернационалист екенің рас болса, орысша ғана ойла" болатын. Бүгінгі күннің міндеті әрбір ұлттың ерекшелігін ескере отырып, оның рухани дүниесіндегі жақсы жақтарын барынша тиімді пайдалану. Бұл салада халыққа білім мен өнерді оқыту орындарының алдында мәдени орталықтармен жұмысты жандаңдыру міндеті тұр. Екіншіден, ұлтаралық қатынас проблемасы көтерілген кезде дәстүрлі ұлттық өнердің мәні мен әлеуметтік қызметіне дұрыс баға берілмей келгендігі. Дәстүрлі ұлттық өнер дегеніміз ғасырлар бойы қалыптасып ұрпақтан-ұрпаққа жеткен өнер түрлері. Қазақстаннан шыққан педагог кадрлардың бойындағы функционалдық сауатсыздықтың кейбір нышандары мыналардан көрінеді, қазақтың ұлттық өнерден дәріс беретін мұғалімдері сөлеудің публицистикалық, ғылыми, тарихи және терминдік стилдері дегендердің болатыныр да біле бермейді. Сондықтан олар өнерді, ұлттық өнер тарихын ғылыми әдістемелік стилдермен жүргізбейді. Терминдер, атаулар мен ұғымдарда тұлғалық және мағыналық жағынан тұрақты да орнықты қолданылмайды (бейнелеу өнеріндегі арнайы терминдер сақталмайды). Өнерді қазақ тілінде оқыту процесі толығымен отбасы тілімен тұрмыстық стилде жүргізіледі. Тұрмыстық стилде өнер мен ғылым негіздерін меңгеру мүмкін емес. Осы уақытқа дейін қазақша білім беру саласының мәселесі қаражат арқылы, оқытудың мазмұны мен пішінін өзгерту арқылы, оқытуға ұлттық реңк беру арқылы ғана шешіліп келеді. Әрине, бұларды да теріске шығаруға болмайды. Мұның барлығы да керек жағдай. Дегенмен, біздің бір ғана нәрсеге - осы тұтқалардың бәрінің кімнің қолына шоғырланып отырғанына мән бергіміз келмейді. Бұл игіліктердің және осы тұрғыдан саясаттың көбінесе ұлт тағдыры мен мемлекеттің келешегіне жаны ашымайтындардың қолына түсіп отырғандығын аңғармаймыз. Бұл жердегі мәселенің түп төркіні олардың солай істеуіне жағдай жасап беріп отырған жүйеде болып отыр. Демек, мәдени-эстетикалық білім беру жүйесінде ұлттық онерді үйрету мен білім беруді ұйымдастырудың қалыптасып қатып қалған жүйесінен бас тарту керек. Адам еңбегі түпкілікті нәтижемен бағалануы керек. Қайда болсаң да білікті кадрлардың қажеттілігі сезіліп тұруы керек. Өркениетті ұлы мемлекеттер қатарына қосылу үшін жас мемлекетіміздің кадрларды іріктеудің ғылыми критерийлер жүйесін, мектептерде білім беру мен тәрбиені басқару, ұлттық өнерді оқытудың бағдарламасы, мектепті және мұғалімдерді аттестациялау мен оқушылардың нақты білім деңгейін анықтаудың жаңа формасын жасауға қажетті материалдар жинақтай отырып, білім уәзірлігі тарапынан жол ашылса біз білім беру мен тәрбиенің нақтылы нәтижелеріне жете алатынымызға сенімдеміз. Сонымен қатар жүйелі де жоспарлы білім беру арқылы ғана өнердің ұлттық тарихын және мәдени дәстүрін ұсынуға болады. Ол мәдени-этникалық білімді, ұлттық бейнелеу өнері танымдарын меңгерген, мәдениет пен ғұрыптарға (сенімге, дінге, рухани өрлеуге) деп қойған жаңа ұрпақтың қалыптасуы. Осы ретте ғана ол өзінің белгілі бір қаумдастық пен халыққа қатынастығын сезінеді, оның бойында адамгершілікке, ой әрекетке, сұлулыққа, рухани қайнарларға құлшыныс тәрізді мәдени құндылықтар қалыптасады. Мәдени-этникалық білім беру жүйесіне көшу - бір сәттік шара емес, өзіндік кезеңі бар ұзаққа созылар үрдіс. Ұлттық өнерді қалыптастыру жүйесінің қайта бейімделуіне әлеуметтік-этникалық және демографиялық жағдайларды ескеріп, алыс болашақты көздейтін шартты түрде үш негізгі кезеңге бөлуге болады. Бірінші, дайындық кезеңінде ұлттық өнерді қалыптастыру үшін барлық алғашқы жағдайды жасау қажет болады. Бұл Қазақстанның ұлттық мәдениетінің еркіндігі мен құқығын қамтамасыз ету бойынша, тарихи мұралар қорғау, білім мен қажеттіліктеріне үнемі талдау жасап отыру. Екінші, негізгі кезеңнің мазмұны мектептерде, оқу орындарына тысқары тәлім-тәрбие орындарында ұлттық өнерді кіргізу болуға тиіс. Педагогикалық колледждер мен гимназияларда, институттарда, университеттерде ұлттық өнерді оқыту бойынша мамандар даярлауды жетілдіру. Үшінші қорытынды кезеңде ұлттық өнерден дәріс беретін оқулықтарды, оқу құралдары мен әдістемелік нұсқауларды, ұлттық тілдегі терминдер сөздігін әзірлеу бойынша жұмысты толық аяқтау қажет болады. Үй тапсырмасы: Халық мұрасындағы ұлттық өрнек және рең - Бейнелеу өнерінің қызметін ұлттық сәндік өнердің дәстүрлерімен дәріптеу жүктеу/скачать 43.68 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|