Бірінші деңгей – тұрмыс-тіршілік ауыз-екі сөйлеу тілінің тақырып

15 
Екінші, оқушылар үшін ауызекі-пән тілі (разговорно-предметная речь) яғни балалар мектепте өздері 
өтетін пәндер (математика, сурет, тарих т.б.) төңірегінде еркін сөйлей алады. Сол сыныпта өтілетін 
пәндерге байланысты сөздер мен сөйленім үлгілерін меңгере бастау керек. Өзінің ана тілінде өткен 
пәндерінің екшелген мазмұны қазақ тілі сабағында жарыса қайталанып отырады. Мұның өзі - өткенді 
пысықтаудың бір жолы. Осыдан барып келешек кәсіби тілдің негізі қалана бастайды. Ересектер үшін - 
өзінің негізгі мамандығына (ауызекі кәсіби тіл – разговорно-профессиональная речь) байланысты мәлімет 
алмаса білу. 
Екінші деңгей – кәсіби ауыз-екі сөйлеу тілінің 
тақырып құрамы 
дара мамандық сөйлеу үлгілері 
өзалдына игеріледі 
зәру (актуал) тілдік материалдар мен сөйлеу модельдері 
фонетикалық минимум – қатынасым әуен 
лексикалық минимум – кәсіби сөздер 
морфологиялық минимум – күрделі қосымша үлгілері 
синтаксис минимум – күрделенген сөйлем үлгілері 
екінші деңгей 
кәсіби ауыз-екі сөйлеу тілі 
тұрмыстық 
мамандық 
кеңсе-әкімшілік 
мамандық 
саяси-
экономикалық 
мамандық 
мәдени-
көпшілік 
мамандық 
оқу-ағарту-
ғылыми 
мамандық 

16 
Үшінші, ауызекі–іскери тіл (разговорно-деловая речь) яғни басқару-ұйымдастыру істерін қазақша 
жүргізе алады. Іс-қағаздарының қарапайым үлгісін дайындап, пайдалана алады. Іс-қағаздар тілінің 
күрделі сатысына барып жалғасады. 
Төртінші, ауызекі-әдеби тіл (разговорно-художественная речь) яғни көркем шығармаларды түсініп, 
әдеби сөйлей алады. Ақын-жазушылардың шығармаларын оқып, жалпы мазмұн-мағынасын аңғара 
алатын болады. 
Ендеше қазақ тілінде сөйлеуді осы ретпен сатылап үйретуіміз керек. Соның өзінде сыныптағы бүкіл 
балалар мектеп (немесе ұжымдағы ересектер арнайы курс) бітіргенде осы төрт деңгейді түгел меңгеріп 
кетеді деу қиын, ол мүмкін де емес. Бірінші деңгейді көпшілігінің меңгеріп алуына болады. Әрі қарай 
жаңа сатыға көтерілген сайын бірте-бірте екшелеп қала береді. Соңғы деңгейге балалардың 
(ересектердің) бір бөлігі ғана жетеді. Бүгінгі күннің «ұраны» ретінде бірінші деңгейді алсақ та жетер еді. 
Енді әр деңгейге ылайық тілдік материалдың көлемін белгілеп алу керек. Бір қарағанда белгілі бір 
тілде сөйлеп кету үшін өте көп тілдік материал білу керек сықылды көрінеді. Шын мәнінде олай емес. 
Адам күнделікті тұрмыста шектеулі ғана сөз бен сөйлем пайдаланады. Оның үстіне жоғарыда сөз болған 
әр деңгейді бөліп-бөліп алатын болсақ, онда қажет сөздердің көлемі тіптен ықшамдалып қалады. 

жүктеу/скачать 4.33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: