Тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары
ПРОФЕССОР Ф.ОРАЗБАЕВА ЕҢБЕКТЕРІНДЕГІ ТІЛДІК ҚАТЫНАС, МӘТІН МЕН
жүктеу/скачать 4.33 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Есенова Қ.Ө.
|
ПРОФЕССОР Ф.ОРАЗБАЕВА ЕҢБЕКТЕРІНДЕГІ ТІЛДІК ҚАТЫНАС, МӘТІН МЕН ДИСКУРС МӘСЕЛЕСІ Балтабаева Ж.Қ. п.ғ.д., профессор Есенова Қ.Ө. ф.ғ.д., профессор Абай атындағы ҚазҰПУ, С.Қирабаев атындағы қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының меңгерушісі Еліміздегі білім берудің тұжырымдамасы болашақта кәсіби қызметі барысында өз ойын жүйелі жеткізе білетін, қандай ортада болмасын тілдік қарым-қатынасқа түсе алатын қабілетті тұлғаны қалыптастыру мақсатын көздейді. Сондықтан оқыту үрдісінде студенттердің коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру және дамыту мәселесі үлкен мәнге ие, өйткені адамдармен өзара әрекет пен қарым-қатынас тәсілдерін білу, түрлі әлеуметтік топтарда жұмыс істеу дағдылары, өмірдегі нақты жағдайларда шешім қабылдау тілдік қатынас дағдыларын жүйелі меңгеруді қажет етеді. Қазақ тілін оқыту әдістемесінде тілдік қатынастың теориялық мәнін айқындап, әдістемелік негіздерін зерттеген ғалым ‒ Фаузия Шәмсиқызы Оразбаева. Ғалым 1996 жылы «Тілдік қатынас пен қатысым әдісінің ғылыми-теориялық негіздері» [1] деген тақырыпта докторлық диссертация қорғап, қазақ тіл білімінде алғаш рет тілдік қатынас мәселесінің ғылыми-теориялық негізін жасады, тілдік қатынасқа теориялық сипаттама беріп, оның негізгі белгілері мен өлшемдерін, түрлерін анықтап, қоғамдағы қызметі мен маңызын саралады. Сондай-ақ тілдік қатынастың ішкі құрылымы, өзіндік тұлғалары, заңдылықтарын нақтылап, ғылыми тұжырымдармен зерделеді. 71 Ғалым Ф.Оразбаева тілдік қатынасқа хабардың жеткізілуіне қатысушылар тұрғысынан талдау жасаған: «Осы тұрғыдан келгенде, тілдік қатынастың негізгі мазмұны, мәні, мағынасы болып табылатын – хабарды іс жүзіне асырушылар, хабарға тікелей қатысушылар. Олар мынадай құрамнан тұрады: 1. Белгілі бір ақпаратты, деректі хабарлайтын – баяншы; 2. Ақпаратты жеткізетін – тұлғалар; 3. Ақпаратты не деректі – қабылдаушы» [1, 11]. Олар – хабарды жүзеге асырушылар. Хабарды жүзеге асырушыларға ортақ әрекет-байланыс – қатысым. Адамдар бір-бірімен қарым-қатынас жасамаса, бірімен-бірі байланыс жасамаса, онда тілдің қызметі де керек болмас еді. Адамдардың байланысын қамтамасыз ету үшін тіл қызмет етеді. Ал, ол адамдардың бір-бірімен сөйлесуі арқылы жүзеге асады. Сөйлесудің мазмұны – хабар. Демек, хабар дұрыс жеткізілу керек, ол – тілдің міндеті. Тіл ол міндетті өзінің дыбыстық жүйесі, лексикалық қоры, грамматикалық бірліктері, грамматикалық заңдылықтары арқылы жүзеге асырады. Хабардың мазмұны дұрыс болуы мидың жұмысына, санаға байланысты. Сыртқы дүниенің адам санасына әсер етуінен, ол әсердің мида қайталануынан хабар пайда болады. Хабар тіл арқылы басқаға жеткізілгенде, ол хабарды қабылдаушы болуы керек. Осыдан келіп, адамдардың бір-бірімен тіл арқылы сөйлесуі, қарым-қатынас жасауы іске асады. Бұл тілдің қатысымдық қызметін белгілейді [1, 19]. Өйткені хабарды қабылдаушы ол хабар туралы өз пікірін білдіреді. Осымен байланысты адамдар арасында пікір алмасу, тіл арқылы бір- бірімен қарым-қатынас жасау қалыптасқан. Ф.Оразбаева тілдік қатынасқа берген анықтамасында: «Тілдік қатынас – адамдарға тән ойлау мен сөйлесім үрдісінің белгілі бір қоғамдық қатынаста тіл арқылы жарыққа шыққан көрінісі» [1, 16], ‒ деп көрсетіп, оны жан-жақты талдап, оның алты түрлі қызмет белгісін атаған. Олар: ең кемі екі адам қатынасқа түсіп, біреуі хабарлайды, екіншісі қабылдайды; жалпы адамзатқа қызмет етеді; қоғамға қызмет етеді; тілді адам өзгерте алмайды; барлық саяси топтардың байланыстырушы құралы, өзі де қоғамдық құбылысқа жатады [1, 16-17]. Тілдік қатынасты осылай суреттей келе, оған мынадай толық анықтама берген: «...тілдік қатынас – ойлау мен сөйлеудің қатысы арқылы тілдік тұлғалардың таңбалық жүйесі мен дыбысталу қасиеті нәтижесінде жүзеге асатын, қатысымдық тұлғалардың семантикалық бірлігі мен байланысу заңдылықтары арқылы берілетін, адамдардың өзара түсінісуін қамтамасыз ететін, тек адамзатқа ғана тән күрделі тілдік қоғамдық-әлеуметтік процесс» [1, 17]. Ғалым тілдік қатынасты осылайша тұжырымдай келіп, одан әрі тілдік қатысым қалай жүзеге асырылады деген мәселеге назар аударған. Тілдік қатысымды жүзеге асырушыларды ғалым тілдік тұлғалар деп санайды да, қатысымдық жүктеу/скачать 4.33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|