Тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары

69 
Алайда сол тоқырау жылдарында қазіргі қазақ зиялыларының алдыңғы толқыны өткелі жоқ асау 
өзеннің қатты ағысына бой бермей, өз өмірлерінің жағалауына жетті-ау әйтеуір. «Ондай болмақ қайда 
деп, айтпа ғылым сүйсеңіз» демекші, біздің толқында күйректік, орта жолдан жалт бұрылу жат еді. Бәрін 
намыс пен жігер көгендеп тастағандай. Қазіргі жастардың ой-көзімен қарасақ, бүгінгі кемелдену, жетілу 
мен толысу парасат биігінен көріну – осылай болуы тиіс дейтін жеңіл, оп-оңай бола салған жетістік 
сияқты. Қазіргі жастардың айтатыны: сіздер жақсы заманда өмір сүрдіңіздер.
Керісінше, тәуелсіз Отанда дәл қазіргі технологиялық мәдениет биігінде отырған жастардың өмірі мен 
бітім-болмысы, дүниетанымы, білім айдынындағы тереңдік, болашаққа деген еркін көзқарас кімді болса 
да қызықтырады. 
Ал Фаузия Шамсиқызы осындай жағдаятта білім алып жүрген жастарға қажырлы еңбектің, ғылыми 
ізденістің қала берді, үлкен моральдық ұстанымның үлгісін көрсетіп жүрген ‒ ұстаз, педагог, ғалым, 
парасат иесі. Біле білсек, (әрине, бірен-сараны болмаса) білім деңгейі бәсекеге қабілетті, ел болашағына 
тұтқа болуға лайық деген бүгінгі жастарды ұстаз үміті қашанда сеніммен жетелеп жүреді. Дәрісханадағы 
қазіргі таңдау пәндері студент білімін жан-жақты жетілдіруді ғана емес, оларды тұлға ретінде 
қалыптастыру, өмірдің кез келген саласында өз бетімен маңызды оқиғаларға байланысты конструктивтік 
ұсыныстар жасай алатын маман дайындау. Демек адамзаттың әлемдік-тарихи дамуымен қазіргі 
Қазақстанның жаңа бағдары негізінде маман болуын мақсат ету. Осындай биік мінберлі ойды жүзе асыру 
үшін - ұстаз, педагог, ғалымның өз потенциалдық мүмкіндігі оның жазған еңбектерінен көрінеді. 
Профессор Фаузия Оразбаеваның ғылымдағы, оқу орнындағы өмірінің өрнектері оның – кітаптары.
Кеше ғана біздің қолымызға профессордың өз қолтаңбасымен бес томдық кітабы тиді. Шынын айту 
керек, бұл лингвист ғалым үшін еңбектің зоры, білімнің тереңдігі мен жан-жақтылығы. Дегенмен де, бес 
кітап туралы тарата айтқанымыз жөн болар. Өйткені тіл әлемінде ұзақ жылдар еңбек еткен профессор 
Фаузия Шамсиқызының бұл кітаптары білім ошағында жылынып жүрген жастар мен ғылымда ізденіп 
жүрген болашақ тіл білімінің тарландарына аса қажет дүние.
Тіл әлеміндегі жылдар белестерінің жемістерін педагогика ғылымдарының докторы, профессор 
Ф.Оразбаева былай саралапты. 
«Ой өрнегі ‒ сөз» деп аталатын 1-кітапта студент кезінен ғылым көкжиегіне бет бұрғандығын 
көрсететін диплом жұмысынан бастап, ғылым кандидаты дәрежесін алуға дайындаған «Қазақ тіліндегі 
сын есім синонимдер» зерттеу еңбектері енгізілген. Болашақ қыз балаға тән ұқыптылық па, әлде ғалымға 
тән сенім сергектігі ме, диплом жетекшісі болған Мырзатай Жолдасбеков жазған 1971 жылдан жоғалмай 
сақталған пікірдің өзі «бұл дипломдық жұмыстың университет бітіруші шәкіртіміздің болшағынан мол 
үміт күттірер елеулі еңбек екені, үлкен жолға бастар алғашқы соқпақ екені даусыз» деп аяқталған. Ол 
кезде Мырзатай ағай кандидаттық жұмысын енді қорғаған, жалындап жүрген жас кезі. Филологиядағы 
біздерге Орхон-Енесей, көне түркі әдебиетінен дәріс оқитын. Пікір қорытындысында жазылған ұстаз 
тілегі болашақ ғалымның өмір жолында бағдаршам болғаны даусыз.
Сөзді ой өрнегі деп таныған ғалымның екінші кітабы «Тілдік қатынас» деп аталады. Бұл – 
монографиялық еңбек. Өз басым, профессор Ф.Оразбаеваның барлық еңбектерінің ең жоғары сатысында 
тұратын ғылыми еңбек деп бағалаймын. Қазақ тіл білімінде тілдік қатынастың теориялық проблемаларын 
зерттеуге арналған алғашқы еңбек. Тіл білімінде «Языковая коммуникация» деген термин бұрын да 
айтылып, талданып жүргенімен, қазіргі кездегі тілдік қатынастың тек адамдар арасында ғана емес, оның 
бүкіл әлемдік маңызы, түрлі ұлттар арасындағы сөйлеу құралы - тілдің сипаты, оның құрамы мен басты 
қағидалары, қолданыстағы ерекшеліктері туралы қазақ тілінде жүйелі ғылыми сараланған іргелі зерттеу. 
Тілдік қатынастың ғылыми негіздерімен қоса, оның сөйлесім әрекеті және түрлері, әдістемелік теориясы, 
қатысым арқылы қазақ тілін оқыту сияқты басты тараулар сөз етіледі. 
Порфессор Ф.Оразбаева тек қазақ тіл білімінің теориясымен ғана шұғылданып жүрген жоқ. О бастағы 
филологиялық білім әдебиеттен қаланғанын еске алсақ, ғалымның ел, ұлт, қоғам, тіл, менталитет туралы 
ой толғаныстары публицистикалық жанрдың да шебері екендігін мойындатады. Тіл кеңістігі ‒ деген 
үлкен ұғым. Осы кеңістік 3-кітапта қамтылған тұлғатану, елтану, ұлттану сынды заманның күрделі бет-
бедері ғалымның ой толғаныстарымен дәйектелген. Мұнда тіл мен рух бірлестігін сақтаудың жолы 
ұстаздың креативті тұжырымдары мен ғылыми пікірлерінен байқалады. 
Қазақ тіл біліміндегі тілдік деңгейлерді сөз еткенде ауызға бірден оралатын деңгей – лексикология. 
Фонетика, морфология, синтаксиске қарағанда ең өзгермелі сала – сөздік қор мен сөздік құрам. 
Жалтылдап, жарығын шашып жүрген кейбір сөздер (революция, ұлы Октябрь сияқты) тарих 
қойнауындағы бір кезеңнің астында қалып, ал күресінге кеткен (мырза, әкім) «ұнамсыз» сөздер қайта 
тұғырына қонып салтанат құрады. Тіпті естімеген сөздер (интернет, хайп) күнделікті өзіңді оятып, 
тіршілікке жегеді. Міне, бұл лексикология санатындағы сөз қолданыстарының әдеттегі тоқтаусыз, 
бітпейтін үдерістері. 

70 
Бұл ретте, тілші ғалым Ф,Оразбаеваның «Тілтамыр» атты 4-кітабына осы «Лексикология» пәніне 
арналған лекциялық курсы мен практикалық дәрістері енгізіліпті. Қазақ сөздік қоры мен сөздік 
құрамының лексика-семантикалық табиғатынан бастап, он бес дәріс мазмұны баяндалған. Сондай-ақ, 
лексикологияны оқыту әдістемесі де алты модульмен берілген. Маңызды жағын айта кетсек, 
лексикология бойынша маманданған тілші ғалымдарға, ізденушілерге кітаптағы дәрістер мен әдістемелік 
жаттығуларды пайдалануға альтернатив-таңдау мүмкіндін беретіндігі.
4-
кітаптағы орыс тілді азаматтарға қазақ тілін үйрету сабақтарының саны -27. Осы берілген сабақтар 
арқылы да қажетті, үлгі ретінде алуға болатын мазмұнды, пайдалануға жарайтын маңызды сабақ 
үлгілерін таңдауға болады. 
Негізінде осы сабақтардың жазылуын, өзге тілді дәрісханада өтілу ерекшеліктерін тәжірибемен 
ұштастыра келе, әдістемелік тұстарын шыңдай жетілдіре отырып, «Мемлекеттік тілді деңгейлік 
оқытудың рухани тамыры – ғылыми әдістеме» деген қағидалы, аксиомалық тұжырымды қалыптастырған 
профессор Фаузия Шамсиқызы.
Автордың бұл идеясы «Деңгейлік қазақ тілі» атты 5-кітапта баяндалады. Қазақ тілін өзге тілді 
аудиторияда үйрету өткен ғасырдың сонау 90-жылдарынан бері қазақ лингвистерін, әдебиетші 
мамандарын толғандырған, тіпті сынға ұшырата беретін жағдай еді. Бірде маман жоқ, бірде оқулық 
сапасыз дейтін күңкілдердің форматы мен мазмұны әлі күнге дейін өзгере қоймағаны белгілі. 
«Мемлекеттік тілді деңгейлік оқытудың рухани тамыры – ғылыми әдістеме» деген атынан белгілі, дұрыс 
тамырланған ғылыми әдістеме керек-ақ.
Мұнда алдымен, Қазақ тілін деңгейлік оқытудың философиялық-мәдениеттанымдық негіздерінен 
бастап, оның әлеуметтік бастауына үңілу қажеттігі ескерілген. Кез келген іс-әрекеттің психологиялық 
астары бар. Демек, деңгейлік оқытудың психологиялық жағы қалыс қалмау керек. Ең соңында тіл 
үйретудің деңгейлік сатысында педагогикалық негіз жатады. Тілді жалаң үйретіп қана қоймай, тіл 
арқылы білім мен тәрбиені ұштастырып, коммуникативтік әрекеттің рухани мәдениетке бағытталуын 
қамтамасыз ету деген түйінді аңғартады. Ұстаз, ғалым, педагогикалық әдістеменің білгірі профессор 
Фаузия Шамсиқызының біз тілге тиек еткен талданған ғылыми басылымдары ‒ бүгінгі күні ғылыми 
көпшіліктің іздеп, пайдаланатын аса қажет кітаптары. 
Мерейлі жасқа келген әріптес ғалым Фаузия Шамсиқызы қазақ тіл білімінде өзіндік орны бар үлкен 
ғалым. Халқының қалаулы қызының еңбегі еленіп, түрлі марапаттарға ие болды. Ғылым деген тылсым 
дүниенің тұңғиығына еркін бойлаған, тіл әлемінен тапқан асылын қазақ тіл біліміне ғылыми үлес етіп 
қосқан әріптесіміз Ф.Оразбаеваның еңбегі үшін МЫҢ АЛҒЫС! 

жүктеу/скачать 4.33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: