Тақырып. «Арнайы педагогика» Кіріспе. Арнайы педагогика теориясының жалпы сұрақтары
Дамуындаауытқуы баржәне қалыпты балалардың психика дамуының ортақ заңдылықтарын арнайы педагогикада ескеру
жүктеу/скачать 262.77 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 10. Нақты бұзылыста кездесетін психика дамуындағы негізгі заңдылықтар және олардың арнайы педагогиканың сэйкес пәндік салаларында (олигофренопедагогика, сурдопедагогика, тифлопедагогика т.б.) ескеру.
| 9. Дамуындаауытқуы баржәне қалыпты балалардың психика дамуының ортақ заңдылықтарын арнайы педагогикада ескеру.
Психикалық процесстер мен оның қасиеттерінің бэрі де даму процессінің нэтижесінде қалыптасады. Жоғарғы психикалық қызметтің дамуы дені сау балаларда да, кемтар балаларда да отбасының әлеуметтік жағдайының, әсіресе педагогикалық ықпалдың, тәрбиенің әсерінен болады. Сонымен қатар жеке тұлғаның дамып, қалыптасуында биологиялық және элеуметтік факторлар бірегей қызмет атқарып, олар баланың алғашқы даму кезеңдерінде туа пайда болған бойындағы нэсілдік ерекшеліктеріне де түрліше әсер етеді. Өсе келе, баланың күрделі психикалық процесстері болып саналатын түйсіну,цабылдау, зейін, есте сацтау, ойлау мен ция және сөйлеу, эмоция мен ерік, мінез, темперамент, цабілет сияцты. Жеке бас цасиеттері біртіндеп күрделене түседі. Мұндай процесстердің дамып жетілуі мен қалыптасу ерекшеліктері балалардың жасының ұлғаюына байланысты түрліше сипатта болады. Баланың жеке басының қасиеттерш қалыптастыруда оның өмір сүрген ортасы, элеуметтік жағдайы, оқу-тэрбиеістері түрлі іс-эрекеттермен щүғылдануға бейімдеп, өз қабілеттерін жетілдіруде түқымқүалау арқылы берілетін биологиялық ерекшеліктермен біргеотырып,элеуметтік бейімделуде де шешуші рөл атқарады. Л.С. Выготский өз зерттеулерінің нэтижесінде бала табиғатының сезімталдығы, әрбір нэрсені шапшаң қабылдап, олардың мән-жайын тез түсінуі сияқты ерекшеліктерін дамытуға дұрыс тәрбие, оқыту процесстері эсер ететінің анықтайды. Баланың сезімталдық ерекшеліктерінің даму кезеңі сензитиетік кезең деп аталады. Мүндай кезеңдер баланың эртүрлі жастағы даму бағыттарында қайталанып отыратын болғандықта оқу-тәрбие жүмыстары күрделене түсіп, оның үғымталдығын, ойланып - толғану рекеттерін өрістетеді. Осымен қатар, балалардың жекелеген психикалық қызметтерінің дамуы мен қалыптасуы өсу барысында бірі ерте, бірі кеш дамып, бала санасында түрліше деңгейде болады. Бала психологиясының дамуындағы мүндай заңдылық тек дені сау, қалыпты дамыған балаларда ғана емес, кемтер балаларды да оқытып, тэрбиелеуде де маңызды орын алады. Бала психикасының бастапқы даму кезеңінде түйсіну процессінің орны ерекше. Түйсіну - баланың дүниені танып - білудегі бейнелеу процессінің алғашқы есігі. Бүл процесс талдағыштар арқылы жүзеге асады. Талдағыштардың саны рецепторлпрдың санына дәл. Осыған орай талдағыштар: көру талдағыша, есту талдағышы, тері талдағышы болып бөлінеді. Баланың дүрыс қалыпты дамуына жас кезінен эртүрлі түстерді түйсінуі, естуді түйсінуі, эртүрлі сезімдері түйсінуі зор эсер етеді. Осы процесстің зақымдануы, немесе кешеуілдеуі баланың писхикалық жэне интеллектуальды дамуына кері эсерін тигізеді. Қабылдау. Егер түйсіну айналадағы заттар мен қүбылыстардың жеке қасиеттері мен сапаларының мидағы бейнесі болып саналса, ал қабылдау сол заттарменқүбылыстардың мидағытүтастай бейнеленуі болып табылатын тікелей танымдық процесс. Қабылдау түйсінудегідей бір ғана талдағыштың қызметі емес, ол бірнеше талдағыштардың (көру, есту, дэм, иіс т.б.) өзара байланысып жүмыс атқаруымен жасалады. Қүбылыстар мен заттарды қабылдау процесінде баланың бүрынғы тэжірибесінің көлемінің мэні өте зор. Өйткені, тэжірибе қабылдауға ғана эсер етіп қана қоймайды, ол баланың ойлау мен іс-эрекетінде билейді. Кеңістікті жэне уақытты қабылдау АҚШ-тың кибернетик ғалымы дәлелдегендей, адамның денесі, эсіресе ішкі ағзалары сағат тәрізді қызмет атқарады. Мүнымен қатар кеңістіктегі заттарды және уақытты қабылдау көбінес адамның ішкі субъективті ойынына тэуелді. Сондықтан адамның эрқилы жастағы кезеңдерінде оқиғаларды есте қалдыру жэне жаңғыртуы да түрліше Мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық дамуы мен оның санасында жетекші рөл атхқаратын процесс - ес. Бүд кезеңде бала есінің дүрыс дамуы әртүрлі тітіркендіргіштерді қабылдау мен сөйлеуіне жэне ойлау эрекетіне негізделіп, жалпы даму қарқынын күрделендіре түседі. «Ес - ақыл қоймасы». Ана тілімізде «ес» деген сөздің екі түрлі мағынасы бар. Біріншіден ол «ақыл-ой» деген мағынада қолданылса, екіншіден, «жады» деген мағынаны береді. Мэселен, «жаттау», «жаттығу» деген сөздердің түбірлері осы «жады» сөзінен шыққан. Сондықтан, еске ақыл-ой, оның сапасы, ауытқу үлкен эсер етеді. Ес принциптерінің түрлері. Оқу материалдарын, естігенін есте қалдыру немесе еске түсіру, сезім мүшелеріндегі рецепторлардың түріне қарай эр түрлі келеді: біреулер көзімен көргенін немесе оқығанын, екіншілері қүлағымен естігенін, ал үшіншілері қолыменүстағанын, албасқаларыосырецепторлардың бэрін біріктіре қолданғанда ған тиісті мағүлыматтарды есте сақтай алады. Осыған орай, балалар көргенін есте қалдырғыш, естігенін есте қалдырғыш жэне мағлүматтарды естіп, қозғалыс жасау арқылы есте қалдыратынтиптер деп бөлінеді. Интеллектуалды дамуы зақымданған балаларда осы аталған типтердің бірде-біреуі толық қалыптаспаған. Мектеп жасындағы балалар санасының дамып жетілуінде жетекші процесс - ойлану эрекеті. Ойлану эрекетінің бүл кезеңде қарқынды дамуы бала санасының өзге де психикалық процесстерінің шапшаң дамып, оның танымдық эрекеттерінің тереңдеуіне қолайлы жағдай тудырады. Ойлау деп - мэселені шешудегі толғану процессін айтады. Ойлану - дамушы қүбылыс жэне ол балалар арасында үнемі жүмыс күйінде кездеседі. Мида болып түратын үздіксіз ойлану жэне оның нәтижесі - үғымдар мен сөйлемдер бір емес. Жалпы психологиялық процесстердің дамуы мен өзара ықпал етуі нэтижесінде бала психикасының жаңа сапалары қалыптасады. Егер тэрбиелеу, оқыту, бейімдеу жүмыстары баланың үғымталдық кезеңіне сай жүргізілетін болса, оның нэтижелері барынша жемісті болады. Ал кемтар балалардың ақыл-ойын жетілдіру үшін олардың бойындағы барлық мүмкіндіктерін оятып, жүмылдыру қажет. Осы бағытта тиісті арнайы шараларды қолданып, оның ішіндекөрнекі қүралдарды, арнайы эдістерді пайдалана отырып, түрлі іс-эрекеттерді сапалы орындауға бағыттау керек. Осы эдістерді қолдану нәтижесінде кемтар балалардың ақыл-ойы өрістеп, тәжірибелік іскерліктері артады, жүре келе еңбектің жеңіл түрлерін де меңгеретін болады, сонымен қатар олар сөйлеу және ойлау процесстері де қалыптаса бастайды. 10. Нақты бұзылыста кездесетін психика дамуындағы негізгі заңдылықтар және олардың арнайы педагогиканың сэйкес пәндік салаларында (олигофренопедагогика, сурдопедагогика, тифлопедагогика т.б.) ескеру. Нақты бүзылыста кездесетін психика дамуындағы негізгі заңдылықтар жэне олардың арнайы педагогиканың сэйкес пэндік салаларында эрқайсысында (олигофренопедагогика, сурдопедагогика, тифлопедагогика т.б.) психикалық процесстердің бү_зылу түрлерін ескеру қажет. Психикалық процесстер мен оның қасиеттерінің бәрі де даму процессінің нэтижесінде қалыптасады. Жоғарғы психикалық қызметтің дамуы дені сау балаларда да, кемтар балаларда да отбасының элеуметтік жағдайының, эсіресе педагогикалық ықпалдың, тэрбиеніңэсерінен болады. Сонымен қатар жеке түлғаның дамып, қалыптасуында биологиялық жэне әлеуметтік факторлар бірегей қызмет атқарып, олар баланың алғашқы даму кезеңдерінде туа пайда болған бойындағы нэсілдік ерекшеліктеріне де түрліше эсер етеді. Өсе келе, баланың күрделі психикалық процесстері болып саналатын түйсіну,цабылдау, зейін, есте сацтау, ойлау мен ция және сөйлеу, эмоция мен ерік, мінез, темперамент, цабілет сияцты. Жеке бас цасиеттері біртіндеп күрделене түседі. Мүндай процесстердің дамып жетілуі мен қалыптасу ерекшеліктері балалардың жасының үлғаюына байланысты түрліше сипатта болады. Баланың жеке басының қасиеттерін қалыптастыруда оның өмір сүрген ортасы, элеуметтік жағдайы, оқу-тэрбие істері түрлііс-эрекеттермен щүғылдануға бейімдеп, өз қабілеттерін жетілдіруде түқымқүалау арқылы берілетін биологиялық ерекшеліктермен біргеотырып,элеуметтік бейімделуде де шешуші рөл атқарады. Л.С. Выготский өз зерттеулерінің нэтижесінде бала табиғатының сезімталдығы, әрбір нәрсені шапшаң қабылдап, олардың мэн-жайын тез түсінуі сияқты ерекшеліктерін дамытуға дүрыс тэрбие, оқыту процесстері эсер ететінің анықтайды. Баланың сезімталдық ерекшеліктерінің даму кезеңі сензитивтік кезең деп аталады. Мүндай кезеңдер баланың эртүрлі жастағыдаму бағыттарында қайталанып отыратын болғандықта оқу-тэрбие жүмыстары күрделене түсіп, оның үғымталдығын, ойланып - толғану рекеттерін өрістетеді. Осымен қатар, балалардың жекелеген психикалық қызметтерінің дамуы мен қалыптасуы өсу барысында бірі ерте, бірі кеш дамып, бала санасында түрліше деңгейде болады. Бала психологиясының дамуындағы мүндай заңдылық тек дені сау, қалыпты дамыған балаларда ғана емес, кемтер балаларды да оқытып, тәрбиелеуде де маңызды орын алады. Бала психикасының бастапқы даму кезеңінде түйсіну процессінің орны ерекше. Түйсіну - баланың дүниені танып - білудегі бейнелеу процессінің алғашқы есігі. Бүл процесс талдағыштар арқылы жүзеге асады. Талдағыштардың саны рецепторлпрдың санына дәл. Осыған орай талдағыштар: көру талдағыша, есту талдағышы, тері талдағышы болып бөлінеді. Баланың дүрыс қалыпты дамуына жас кезінен эртүрлі түстерді түйсінуі, естуді түйсінуі, әртүрлі сезімдері түйсінуі зорәсер етеді. Осы процесстің зақымдануы, немесекешеуілдеуі баланың писхикалық жэне интеллектуальды дамуына кері эсерін тигізеді. жүктеу/скачать 262.77 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|