Тақырып Криминологияның түсінігі және жүйесі, криминологиялық зерттеулердің әдістемесі Жоспары
жүктеу/скачать 174.51 Kb. Pdf көрінісі
|
| Қылмыстылық түсінігінің ұғымы күрделі. Оларда авторлардың
философиялық кӛзқарастарының, әлеуметтік мектептер мен бағыттардың, құқықтық, әсіресе діни пікірлердің іздері жатыр. Бәрінен бұрын, қылмыстық құқық бұзушылық қоғамдық организмнің қалыпты жұмыс атқаруының қалыптасуын бұзатын адамдардың әлеуметтік әрекеттерінің формасы. Одан бӛлек, қылмыстылық – басқа да әлеуметтік құбылыстармен байланысқан және анықталатын, ӛзінің ішкі кереғарлықтары мен ӛмір заңдылықтары бар әлеуметтік-құқықтық құбылыс. Қылмыстылық пен нақты қылмыстық құқық бұзушылықтың арақатынасы бүтін мен бӛліктің, жалпы мен жекенің қатынасы болып саналады. Қылмыстылық – бұл қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы. Осындай жиынтық болмай, ӛзіндік әлеуметтік-құқықтық құбылыс ретінде қылмыстылық та болмайды. Онымен күрестің ӛзіндік формасы мен тәсілдері болмай, қоғамға жат құбылыс ретіндегі қылмыстық құқық бұзушылықтың болуымен туындаған қылмыстық заңнамалар, соттар мен басқа да ерекше бӛліктері «жоғалып» кетуі мүмкін. Қылмыстылық ӛзінің мәні бойынша – жалпы қоғамға, сонымен қатар оның нақты мүшелеріне залал келтіретін жағымсыз құбылыс. Сол кездерде, қылмыстылық – адамның ӛмірге келуі, ӛлімі және жан бітуі тәрізді шынайы құбылыс, деп ғалымдар айтқан (Ч. Ломброзо), қылмыстылық – барлық тірі қоғамға тән құбылыс, деген (Э. Дюркгейм) ғалымдар да болды. Осылайша қылмыстылық - жағымсыз құбылыс, деген пікірлер туындады. Алайда, адамдарға залал әкелетін қылмыстылықты жалпы алғанда жағымсыз құбылыс деп айтпасқа болмас. Қылмыстылықтың туындау себебі алуан түрлі, сондықтан да оны теориялық тұрғыдан ұғыну, онымен күресуде біршама қиындықтар болады. Ол ӛзінің жеке құрамының ауырлығы, аумақтары, түрлері, қылмыстық құқық бұзушылық жасаған тұлғалардың мінездемесі және басқа да кӛптеген ӛлшемдері бойынша ерекшеленеді. Криминология ӛте маңызды констанция, себебі ол қылмыстылықпен күрес нысандары мен тәсілдері, жоспарлары мен бағдарламалары туралы түсініктерді ұғындырады. Және керісінше, қоғамды қылмыстылықпен күрестің қиын жолына бағыттайды, оған ықпал ететін себептерді, жағдайларды, қылмыскерлердің жеке басын анықтау, қылмыстылықтың алдын алу, ескертуді бақылаудың ойға қонымды құралдарын жетілдіреді, қоғамның, мемлекеттің, әр түрлі бірлестіктермен жүзеге асырылатын экономикалық, мәдени-әлеуметтік, тәрбиешілікпен байланысты шараларды анықтауға ұйытқы болады. Басқа қырынан алып қарасақ, қылмыстылықпен күреске ықпал ететін заң аясын қалыптастыру, сондай-ақ қылмыстылықпен күрес нәтижелі болуы үшін құқық қорғау органдарының қызметтерін тиісті дәрежеде ұйымдастыру қажет. Қылмыстылық – адам мен қоғам ӛміріне жағымсыз салдар әкелетін және мемлекет пен қоғам тарапынан ӛзіндік бақылауды қажет ететін, заңдылықтарға ие, сандық және сапалық қасиеттермен сипатталатын, қоғамға жат әлеуметтік-құқықтық құбылыстар. Криминология ғылымының екінші құрамдас бөлігі – қылмыстылықтың себептері мен олардың жасалуына әсер ететін жағдайлар Себептілік проблемалары – қоғамдық ғылымдардың ішіндегі, әсіресе криминологиядағы ең күрделі де, қажетті проблема. Бұл жерде себептілік проблемасын – теориялық немесе тәжірибелік емес, қылмыстылыққа ықпал ететін шарттар тәрізді құбылыстың себебін ғылыми негізде зерттемей, істі білмей тұрып қылмыстылықпен күрес жүргізу мүмкін емес, бұнда жалғыз құқық қорғау жүйесі мен заңның кӛмегімен мемлекет пен қоғамдағы экономикалық, әлеуметтік тетіктерді қозғалысқа келтіруге болады. Криминологияның дамуы мен оның ұсыныстарын тәжірибеге ендіру қылмыстылыққа ықпал ететін жағдайлар мен себептілік байланыстарды нақты анықтауға мүмкіндік берді. Тәжірибеде құқық қорғау органдары қылмыстылықтардың себептері мен жағдайларын анықтауды үйренді, ал ғылым оларды осы жұмыс тәсілімен толықтырды. Заң шығарушы қылмыстылықтың себептері мен жағдайларын анықтауды және оларды ескерту бойынша шараларды қабылдауға (ӛз уәкілеттігі аясында) міндеттер бекітті. Криминология ғылымында қылмыстылық себептерін дәрежелеу туралы сұрақ талқылануда. Бәрінен бұрын оның күрделігі сол құбылыстың ішіндегі және басқа да құбылыстар арасындағы ӛзара байланыс және ӛзара тәуелдікте. Қылмыстық құқық бұзушылықтардың заңдылықтары мен нақты себептерін жалпылама түсіндіру мүмкін емес. Бұл проблемалар кейбір ғалымдардың қылмыстылықтың себептерін іздеуден бас тартуына түрткі болды. Мұндай қиындықтар қылмыстық істер бойынша қылмыстылықтың себептері мен оған жол беретін жағдайларды анықтауға мүмкіндік тудырды, осылайша қарапайым дәрежелеу тәжірибесі ұсынылды. Алғашқылардың бірі ретінде профессор М.Д. Шаргородский: «Қылмыстылық себептері деп, ол туындамайтын және ӛмір сүре алмайтын барлық жағдайларды атауға болады. Бірақ бұл жағдайлардың бәрі де бірдей рӛл атқарады. Олардың бірі тек қылмыстық құқық бұзушылық ниетіне нақты мүмкіндіктер жасайды, енді біреулері осы мүмкіндіктерді шындыққа айналдырады. Сондықтан да, біріншісін жағдай деп, ал екіншісін себептер деп қарастырған дұрыс... Қылмыстылықтың себебі ӛзінің әрекеті мен оның ӛмір сүруіне жағдай жасайтын белсенді күштер болып табылады. Нақты қылмыстылықтың себептері – субьектілерге оны жасауға ниет пен қызығушылық тудыратын белсенді күштер»- деген болатын. Келесі бір ғалымдар қылмыстылық себептерін обьективті және субьективті деп дәрежелейді (А.А.Герцензон, А.С.Шляпочников). Бірқатар ғалымдар дәрежелеудің негізіне тергеуді қосуды қажет ететін барлық жағдайлардың жиынтығы сияқты толық себептер туралы философиялық ұғымды жатқызды (Н.Ф.Кузнецова). Дәрежелеудің осы түрі, философияда кеңінен таралса да, тым үстірт болып келеді. Онда басты және қосалқы себептер, бірінші және екінші кезектегі себептер, сондай-ақ қылмыстық құқық бұзушылық жасауға итермелейтін жағдайлар араласып кеткен. Солай бола тұра, егер тәжірибелік ұсынымдарды әрі қарай жетілдіруді ойласақ, онда ішкі қосымша дәрежелеуді жүзеге асыру керек. Батыс ғалымдары, қылмыстылық себептерінің проблемаларын жетілдіре отырып, қылмыстылықты тудыратын құбылыс ретінде «факторлар теориясын» енгізді. Осы факторларды есепке алу басталды. Қылмыстылық себептерінің тым кӛптігі оларды дәрежелеуде елеулі қиындықтар тудырды. Және бәрі де ӛздерінше санақ жасады. Отандас криминологтардың арасынан қылмыстылықты тудыратын 200-240 фактордың санағын жасағандар да табылды. Қылмыстылық себептері туралы теорияның кӛп түрлігі жайлы айтсақ, оны құрушылардың пікірін тыңдасақ, ол қылмыстылыққа ықпал етеді, бірақ бірінші кезекте кімге, екінші кезекте неге назар аудару қажеттілігі айтылмайды; қылмыстық құқық бұзушылықтардың 240 факторы болады. Осы теория пайда болысымен-ақ батыстық криминологтардың кӛбісі оған қарсы шықты, ал белгілі американдық криминолог Э. Сатерленд факторлар теориясын баға жетпес каталог деп тапты. жүктеу/скачать 174.51 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|