)Əмір Темірдің Алтын Ордаға жорықтары

1385 жылдың соңында Тоқтамыс 90 мың жауынгермен Дербент(Ресей, Каспий маңы)
пен Ширван(Əзірбайжан) арқылы өтіп, Табриз(Иран, Каспий маңы) қаласын басып
алып, оны тонады. Бұл жерлер Тимуридтер империясының немесе Шағатай ұлысының
бөлігі болмаса да, Темірлан Бұл жорықты өзіне төнген қауіп ретінде қабылдады. Бұған
жауап ретінде Тимур закавказьені(Əзірбайжан, Абхазия, Грузия, Армения) жаулап алып,
оны өз империясының құрамына қосты. 1388 жылы Тоқтамыс кенеттен оның
иеліктерінің жүрегіне соққы берді: Алтын Орда əскерлері Сығанақтан өтіп,
Мавераннахрға кіріп, Бұхараны қоршауға алды. Жағдайды пайдаланып, Моғолстан мен
Хорезмдегі Тимурдың ескі қарсыластары бүлік шығарды. 1388 жылдың күзінде
Самарқандқа оралғаннан кейін, Тимур бүлікшілерді бірінші болып жеңді. Алайда,
əскерлер қыста үйлеріне таратылғанда, Тоқтамыс Мавераннахрға тағы да басып кірді.
Бұған жауап ретінде Тимур кеңесшілердің оңтүстікке шегіну жəне жазды күту туралы
ұсыныстарын қабылдамай, Самарқанд пен Шахрисабзеге əскер жинап, солтүстікке
қарай жылжыды. Тимурдың əскері Тоқтамыстың Авангардымен кездесіп, оны
Сырдарияның артына лақтырды, алайда қарлы боран одан əрі бо қимылдарын мүмкін
болмады. 1)1389 жылдың көктемінде Тимур алдымен Хорасандағы көтерілісті басуға
мəжбүр болды, содан кейін Тоқтамыстың əскери дарындарын құрметтей отырып, Тимур
нақты əрекет етуге шешім қабылдады жəне екі жүз мың адамнан тұратын əскер
шығарғысы келді. 1390 жылдың аяғында армия жиналып, солтүстікке қарай жылжып,
Ташкентте қыстады. Жағдайды талдағаннан кейін Тимур алдын-ала соққы беруді
шешті. Тимурдың əскері жорыққа 1391 жылы қаңтарда, ең суық уақытта шықты. Уақыт
жеңу үшін Тоқтамыс елшілерін жіберді, бірақ Тимур келіссөздерден бас тартты. Оның
əскері Ясы мен Табраннан өтіп, аш даладан өтіп, сəуір айына дейін Сарысу өзенін артта
қалдырып, Ұлытау тауларына шықты. Алайда Тоқтамыстың əскері шайқастан қашып
кетті, ал Темірде азық-түлік аяқталды.
12 мамырда Тимурдың əскері Тобылға жетіп, маусым айында Яик(Орал) өзенін келді.
Бір аптадан кейін оның əскері Самара өзенінің жағасына келді, онда барлаушылар
жаудың жақын жерде екенін хабарлады. Алайда алтын ордалықтар солтүстікке қарай
шегініп, "күйдірілген жер" тактикасын қолданды. Нəтижесінде Тоқтамыс жекпе-жекті
қабылдады жəне 18 маусымда Итиль(Волга) маңында шайқас өтті. Бұл шайқаста Алтын
ордалықтар жеңілді, бірақ Тоқтамыс қашып үлгерді. Тамерлан əскері Еділден өте
алмады жəне Яик арқылы кері жолға шығып, екі айдан кейін Отырарға жетті.
2)1394 жылы Тимур Тоқтамыстың тағы да əскер жинап, оған қарсы Египет сұлтаны
Баркукпен одақ құрғанын білді. Алтын Орда қыпшақтары Грузия арқылы оңтүстікке
қарай ағылып, Тимур империясының шекараларын қайтадан қирата бастады. Оларға
қарсы əскер жіберілді, бірақ ордалықтар солтүстікке шегінді. Тимур Тоқтамысты
біржола жою керек деп шешті.

1395 жылдың көктемінде Тимур Каспий теңізінің жанында өз əскеріне қарады. Каспийді
айналып өтіп, Тимур алдымен батысқа қарай жүрді, содан кейін кең доғамен солтүстікке
бұрылды. 1395 жылы 15 Сəуірде Терек өзенінің жағасында екі əскер жиналды. Келесі
шайқаста Алтын Орда əскері жойылып, ел қорғансыз болып шықты. Тоқтамысты қайта
қалпына келтірмеу үшін Тимурдың əскері солтүстікке қарай Итил жағалауына барып,
Тоқтамысты Булгар ормандарына қуып жіберді. Содан кейін Тамерланның əскері
батысқа қарай Днепрге қарай жылжыды, содан кейін солтүстікке көтеріліп, Елецті
қиратты, содан кейін Кавказ арқылы өз Отанына оралған Донға түсті.
Қорытынды: Сарай(Алтын Орда астанасы, Еділ бойында) мен Тана(Дон бойында)
жойылғаннан кейін Ұлы Жібек жолының солтүстік тармағы Тоқтамысқа табыс əкелуді
тоқтатып, өмір сүруін тоқтатты. Керуендер Тимур территориясы арқылы оңтүстік
бағытта жүрді, ал бұрын Тоқтамысқа жеткен байлық қазір Тимур қазынасына
қоныстанды. Тоқтамыс қираған жəне кедей елде қалып, көп ұзамай тағынан айырылды.
1405 жылы қаңтарда Тимур Тоқтамыстың Отырардағы елшісін қабылдады жəне оған
Алтын Орда тағын қайтаруға уəде берді, бірақ сол жылдың ақпанында Тимур қайтыс
болды

жүктеу/скачать 0.67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: