«II. Ұлтшыл контрреволюциялық

Бұл жұмысқа контрреволюциялық ұйымның мүшелерi мен ұлтшылдардан басқа айып тағылып отырған Жер жөнiндегi халық комиссариатының ұлтшыл - қызметкерi Мұхтар Мурзин сияқты көрнектi өкiлдер қатысты, оны 1929 жылы оның үйiнен табылған мына құжат растайды.

а) Қазақстанның ауыл шаруашылығының қазiргi хал – ахуалы.

б) Мақсатты көзқарас тұрғысынан алғанда, ауыл шаруашылығының мүмкiн және даму жолдары.

в) Оларға қойған мақсатқа жету жолындағы «қосшы» одағының орны мен маңызы.

г) Ауыл шаруашылығы – сол елдiң табиғи және әлеуметтiк шарттарының тұрақты түрдегi өзара қарым - қатынасының көрiнiсi болып табылады.

д) Жоғарыда көрсетiлген алғы шарттардың жекелеген кезеңде жүзеге асырылуы – иелiк етiп отырған елдiң тұрғындарының шаруашылықты жүргiзу мәдениетiне тiкелей байланысты.

е) Қазақтың шаруашылығы соңғы уақытқа дейiн табиғат жағдайына тiкелей тәуелдi болып келдi де кейiнгi кезде бiрқатар әлеуметтiк ықпалдарға ұшырады (шаруашылықтың барлық саласы мен түрiнiң отарлануы).

ж) Сырттан телiнген, сонымен қатар шаруашылықты жүргiзген бөгде тұрғындар экономиканы күрделендiрiп жiбердi, әрi бұл, табан астында бұрмаланып отырды.

з) Жанталаса отарлау - қазақ тұрғындарының жерсiз қалуына әкеп соқтырды.

и) Бұл мәселе – жердi бұдан ары емiн–еркiн пайдаланбай, белгiлi бiр шек қою үшiн тәрбiне қойылды. Ал, үкiмет болса, мұны, тағы да отарлаудың бiр түрi ретiнде пайдаланып отыр.

Бүкiл республика көлемiнде жаппай жүргiзiлiп жатқан мемлекеттiк қоныстандыру науқаны жан – жақты зерттелiп, анықталған ғылыми тұжырымға негiзделуi қажет. Әр аймақтың экономикалық ерекшелiгiн, жалпы құрылымын, экономикалық бағытын зерттеп барып, 1921 –1922 жылдары Жетiсу... губерниясында жүргiзiлген Жер – су реформасының үлгiсiмен шешiм қабылдаған дұрыс болмақ».

Ташкент қаласында, Түркiстан Атқару комитетiнде, ауыл шаруашылығы факультетiнiң үйiнде өткен Жер мәселесi жөнiндегi ұйымның мәжiлiсiне Досмұхамедов, Тынышбаев, тағы да басқа адамдар қатысып, жоғарыдағыдай көзқарас бiлдiрген және Жер реформасын жүргiзетiн өкiлдiктiң құрамына өз адамдарын кiргiзудi ұйғарған (№ 5417 – iс; Тынышбаевтiң жауабы, № 2370 –iс, 275 - бет).
Айыпкер Тынышбаев бұл жөнiнде мынадай куәлiк бердi: «1923 жылы, Мемлекеттiк университеттiң үйiнде профессор Қожанов жерге қоныстандыру мәселесi туралы баяндама жасады. Бұл жиналыста бiздiң ұйымнан: мен, Есполов және Досмұхамедов Халел сөйледi. Баяндама бойынша жарыссөзге шыққан бiз, өзiмiздiң бағдарламамызға орай, жерге ең алдымен негiзгi тұрғындар орналастырлсын деген пiкiрдi қорғадық».

(Тынышбаевтiң 1930 ж. IХ. 3. күнгi жауабынан № 2370 – iс, 1 т. 4 – парақ).

«1923 жылғы Жетiсу губерниясындағы жер реформасы кезiнде, Жер жөнiндегi халық комиссарының мiндетiн атқарушы Есполов жетекшiлiк еткен техникалық кеңестiң құрамына мен және Ходжиков (мүмкiн Қожанов - ? – Т. Ж.) мүше боп кiргеннен кейiн бiздiң ұйымымыздың жер мәселесi жөнiндегi бағдарламасын кеңiнен жүреге асыруға мүмкiндiк туды. Соның нәтижесiнде, Талдықорған ауданының Шұбар селосында жаппай наразылық туды» (сонда, 4 – парақ. Тынышбаевтiң 1930 ж. IХ. 3 күнгi жауабынан).

«Тысқары жерден Қазақстанға келiмсмектердi орналастыруға бұрын да қарсы тұрдық және ұлтшыл ұйымның мүшесi ретiнде қазiр де келiмсектерге қарсымыз. Бұл өзi ежелден келе жатқан бiздiң ұйымымызбен тiкелей тарихи байланысы бар мәселе».

(№2370 – iс, 1 т., 125 – парақ, Тынышбаевтiң 1930. IХ. 3 күнгi жауабынан).

«Жер мәселесiне бiз қатты мүдделi болдық және жерге қоныстандыру мәселесi бiздiң ұйымымыздың мүддесiне сай жүргiзiлуiн қаладық. Бұл мақсатқа бiз Жер жөнiндегi комиссариаттағы бiздiң ұйымымыздың мүшелерi арқылы, оның iшiнде – Есполов пен Тынышбаев арқылы қол жеткiздiк.

(№ 2370 – iс., 1 т., 205 – парақ. Досмұхамедовтiң 30 ж. IХ. 12 күнгi жауабынан).

Қазақстанға келiмсектердi жолатпауға тырысып, бұны патшалық отарлау саясатының жалғасы ретiнде көрсеттi, ұйым жердi жергiлiктi тұрғындарға бекiтiп берудi, сөйтiп Қазақстанда басы артық жер жоқ екендiгiн дәлелдеуге ұмтылды. (№ 541784 – iс, 1 т., 98 – 102, 220 – 222 – парақтар).

Жерге қоныстандыруды осындай кезек сақтай отырып жүргiзудi және жер бөлiп берудi дәл осы негiзде жүзеге асыруды қамтамасыз етi үшiн ұйымның бұрынғы мүшелерi жер кесiмiнiң мөлшерiн ғылыми тұрғыдан тиянақтауды талап еттi. Осы мақсатқа жету үшiн Бөкейхановтың тiкелей ұйымдастыруымен Ғылым академиясының арнайы экспедициясы жасақталды, оны Бөкейхановтың с–р –дағы (социал – революциялық партияның – эсердiң мүшесi дегенi болу керек – Т. Ж.) пiкiрлесi профессор Швецов басқарды; экспедиция мүшелерi Жер жөнiндегi комиссариаттың жауапты қызметкерлерi Қаратiлеуов пен айыпкер Мурзин Мұхтардың iрiктеуi бойынша тек қазақ шәкiрттерiнен құрылды. Экспедиция өзiнiң ғылыми жұмысын жерге қоныстандырудың ғылыми тұжырымын негiздеу және Қазақстанда басы артық жер жоқ деген пiкiрдi дәлелдеу бағытында жүргiздi.

(№ 541784 – iс., 1 т., 103 – 111 парақтар).

Швецовтың экспедициясының жұмысына экспедиция жетекшiсiнiң орынбасары ретiнде Ә. Бөкейханов та қатысты, сөйтiп, ол «Қазақстан - қазақтар үшiн ғана!» деген ұранын заң жүзiнде бекiтуге ұмтылды, сондай–ақ Ташкенттегi жоғары оқу орынының профессоры Успенскийге КССР – дiң Жер туралы кодексiн жасауға тапсырма бердi, ол ұсыныс 1927 жылы Өлкетану бюросының жиналысында жауапқа тартылған Бұралқиев Мұстафа мен Омаровтың, тағы да басқалардың қатысуымен қабылданды. (№ 541784 – iс, 1 т., 10 – парақ».).

Жер мәселесi жөнiндегi тағылған айыптың ұзын – ырғасы осындай. Бiз мысал келтiрiлген адамдардың жауаптарын талдаймыз. Өйткенi, мұның iшкi астары көп, шырғалаңы мол, өте сақтықты қажет ететiн жай. Әрине, «Алашорда» үкiметi мен «Алаш» партиясының жерге қоныстану жөнiндегi бағдарламасын басшылыққа алғаны рас. Бұл - қазақ ұлтын отарлық бұғаудан құтқарып, отанды тәуелсiз жолға түсудiң бiрден – бiр жолы болатын. Бұл пiкiрдi баспасөз беттерiнде ашық бiлдiрдi де. Ал, астыртын ұйымның жайына келетiн болсақ, ондай ұйым ресми түрде өмiр сүрмеген. Тек әр жерде бастары қосылған, оңаша пiкiр алысәан. Туған халқының болашақтағы тағдырын талқылаған. Ал, жер жөнiнде олардың үндемей қалуға қақысы жоқ едi. «Коммунистiк колонизаторлық» саясат бұл қитұрқылы әрекеттi отыз жылдан кейiн «тың игеру» деген дақпыртпен жүзеге асырды. Оған дейiн де қазақ ұлты үш рет зауалға ұшырады. 1931- 1932 жылғы аштықтан, отыз жетi – отыз сегiзiншi жылғы жазалау науқанынан, ұлы отан соғысындағы қантөгiстен соң 1913 жылы 6 миллионға жеткен қазақ ұлтының саны 1 миллион 400 мыңға дейiн құлдырады. Қырып – жоюдың мұндай қасiретiн басынан кешкен ұлт әлемде некен – саяқ қана. Адамның сүйегi ғана қалған иесiз даланы ың–шыңсыз игерудiң бұдан асқан аярлық жолының болуы да мүмкiн емес. Аштан қырылған қазақтың тәнi мен сүйегi құнарланған топыраққа өсiп – өнген астық мұқым кеңес өкiметiн асырады.

«Өлсем орыным - қара жер... » -
деген Абайдың дүниеауи шындығына көзi жетiп, «Алла өзгермес, азамат күнде өзгерер» деген қағиданы жасынан жаттап, жалғанның – жалған екендiгiн барша дiлiмен сезiп өскен Мұхтардың азаматтық рухы қанша қасарысса да ақыры ақылға жеңдiрiп, берген сертiнен қайтуға тура келдi.

Алаштың көсемдерi де, қазақтың зиялылары да жазалау мен адамдық қасиеттi жәбiрлеуге құрылған зұлмат өкiметтiң дәл сол кезеңде күш бермейтiнiн мойындады. Ұлттың мәйегi – ұлттық сана тұрғысынан ойлай бiлетiн тұлғалардың тамыры мүлдем қиылып қалмас үшiн «алпыс екi айлалы түлкi заманды» аңшы болып бiр шолу үшiн «Алаш» көсемдерi күрестiң тәсiлiн өзгерттi. Ұлтжанды жас буынды аман сақтап, ұлттық рухты болашақ ұрпақтың жүрегiне құятын «үмiттi жастарды» (Ахмет Байтұрсынов) келер дәуiрге елшi етiп жiберу мақсатымен оларды «қатесiн мойындап, кеңес өкiметiнен кешрiм сұрауға» көндiрдi. Әуелiде мұны шамырқана қабылдаған Мұхтар Әуезов пен Әлiмхан Ермеков кейiннен шындыққа мойынсынды. 1932 жылғы «Ашық хатында» Мұхтар Әуезов өзiнiң осы жер мен ел мәселесi жөнiндегi ұстанған бағытын:

«Бiрақ менiң дәуiрдегi, социализм құрып жатқан дәуiрдегi тарихи уақиғаларды бiр жақты болып терiс, тар ауданда түсiнуiм себептi, Қазақстанда партия мен үкiметтiң жүргiзiп жатқан iрi төңкерiстiк шараларына көбiне көзқарасым терiс болды. Ол шаралар өткен заманда езгiде болған Қазақстан еңбекшiлерiнiң пайдасы, игiлiгi үшiн ең қажет шаралар екенiн түсiнбедiм», - деп негiзгi азаматтық мақсатының тонын айналдырып түсiндiрдi.

Мұхтардың бұдан өзге айла – амалы да, қолданар шарасы да жоқ едi. Өйткенi «Ашық хатты» жазған, нақтырақ айтсақ, зорлап жаздырған кезде «Алаш iсiнiң» тергеуi толық аяқталып, сотқа берiлiп те қойған болатын. Кесiмi алдын – ала белгiленiп, «ең жоғарғы жаза - атуға», «жиырма бес жыл қатаң тәртәптегi түрмеге», «мәңгәлiк жер аударуға» бұйырылған үкiмдi өзгерте қоюдың өзi де мүмкiн емес едi. Өйткенi, алаш азаматтарына, оның iшiнде Мұхтар Әуезовке тағылған үшiншi айыптың ұзын – ырғасы салмақты да «дәлелді» болатын. Қазақ байларын тәркілеу туралы өкiметтiң қаулысы мұқым дала тұрғындарының ашу – ызасын қоздырып, тұс – тұстан ашық наразылық туып, әр жерде қарулы көтерiлiстер бұрық ете қалды. Мұның өзi ұлт қайраткерлерiне қосымша айып тағып, «қылмысын» ауырлатып, көтерiлiстi ұйымдастырды деп кеңес үкiметiнiң ауыл шаруашылығы жөнiндегi «асыра сiлтеулерi» мен қателiктерiн «ұлтшыл – буржуазияшыл алашордашылардың» мойнына «қарғыс қамыты» ретiнде кигiзуге сылтау болды. Сондықтанда, үкiм де соған сай шығарылды. Мәскеу мен Алматының «ең үздiк» тергеушiлерi өздерiнiң «контрреволюциялық астыртын ұйымның қылмысты қастандықтарын әшкерелеу» бағытындағы бес жыл бойы жүргiзген тергеу iсiнiң «нәтижесiнде» «Алашорда» азаматтарына мынадай айып тақты.

3. 
   1928 жылғы байлардың мал – мүлкiн тәргiлеу науқанынақәарсы жүргiзiлген әрекеттер
   

1928 жылы байлардың мал–мүлкiн тәркiлеу науқанына дайындық жүргiзу барысында олар байлардың тәркіленуге тиiстi мал мен мүлкiнiң мөлшерiн (нормасын) неғұрлым көтерiп көрсетуге (тәркіленуге жататын мал санының кесiмдi мөлшерiн белгiлi–бiр дәрежеден төмендетпеу керек. Мысалы, 50 –60 қойы бар қазақты байлардың қатарына қоспау керек деген ұсынысты айтып отыр – Т. Ж.) тырысты, сөйтiп, белгiленген мөлшерден көп мал мен мүлкi бар байлардың шаруашылығын жоюға қарсы шықты.

Ұйымның жекелеген мүшелерi өзара хат арқылы пiкiр алысып, бұл мәселе жөнiнде қоғамдық пiкiр қалыптастырды және ұйым мүшелерiмен байланысы бар, осы науқанның дайындық жұмысына тiкелей қатысып отырған ұлтшыл кеңес қызметкерлерiн өз мүдделерiне пайдаланды, ал үкiметтiң жоспарлау мекемелерiндегi ұйым мүшелерi бұған тiкелей ықпал еттi.

Ташкент қаласында тұрған айыпкер Ә. Ермеков 1928 жылы ақпан айында осы ұйымның мүшесi, Ленинград қаласындағы М. Әуезовке:

«Жердi тағы да бөлiске салу, жерге орналастырудағы теңгермелi мөлшердi сақтау – өз жерiңнен өзiң қарақшылықпен қуылған (экспропирация) бұрынғы тәжiрибенi еске салып, бақытсыз халықтың тағдыры үшiн жүрегiңдi қансыратады. Мұндай тәжiрибеге даламыз ендi көне алмайды», - деп жазды. (№ 541784 – iс., 5 т., 192 – парақ).

Ал М.Тынышбаев:

«1928 жылы Қазақстанның үкiмет орындары байлардың мал – мүлкiн тәркiлеу науқанына дайындық жүргiзiп жатқан кезде, мал – мүлкi тәркiленiп өздерi жер аударылуға кесiлетiн байлардың санын азайту үшiн бiз тәркіленуге жататын шаруашылықтың мал санының мөлшерiн неғұрлым жоғары белгiлеу туралы қоғамдық пiкiр қалыптастырдық... Мұның барлығы Мемлекеттiк жоспарлау мекемесi мен Жер жөнiндегi комиссариатқа тiкелей байланысты едi. Ол кезде Мемлекеттiк жоспарлау мекемесiнде бiздiң ұйымның мүшесi Ғаббасов Халел қызмет iстейтiн, ол бiздiң мақсатымызды жүзеге асыруға тырысты, ал бiздiң ұйымның ықпалында болған, бiздiң ұйымымызбен кездесiп, келiссөз жүргiзген Сұлтанбеков Жер жөнiндегi комиссариатта жұмыс iстейтiн», - деп көрсеттi. (Тынышбаевтiң 1930 ж. Х. 4 күнгi жауабынан. № 2370 –iс, 1 т., 313 – парақ).

Сонымен қатар, аса iрi байлардың шаруашылығын жою туралы қаулыдағы тәркiленуге тиiстi байлардың тiзiмiн алдын – ала бiлiп алған ұйым мүшелерi аудандарды аралап, алдағы жүргiзiлетiн науқанға кесiрiн тигiздi, жалған мал шаруашылығының мойын серiктерiн құрды, iрi шаруашылықтарды ыдыратты, сондай–ақ бұл iске байлардың туыстық, рулық жақындығы бар ауылнайлар мен аудандық әкiмшiлiктiң қызметкерлерiн тартты. (№ 2370 – iс., 1., 313 – парақ».

«Бiз, ұйым мүшелерi, байлардың жер аударылуына және олардың мал – мүлкiнiң тәркiленуiне қарсы шара қолданып, оларға алдын – ала ескертiп отырдық, сөйтiп науқанның жүргiзiлуiне бөгет жасадық. Соның iшiнде, менiң өзiм бiреулер арқылы Тұрысбековтерге, Тәңiрбергеновтерге және Есенқұлға және басқаларға, сонымен қатар Лепсi уезiндегi өзiм шыққан «найман» руының байларына хабар бердiм. (Тынышбаевтiң жауабынан, № 2370 – iс, 1., 125 – парақ және Х. Досмұхамедовтiң жауабынан, 207 – парақ)».
Мемлекеттiк жазалау құрылымының барлық күшiн сарқа жұмылдырып, бес жыл бойы жанталастырғандағы айыптау қорытындысының ұсқыны осындай. ‡кiмет басында кiлең жартылай сауатты адамдар отырғандықтанда, ең болмаса, қисытырып, баптардың басын иiп, жалған да болсын «дұрыстап» айып таға алатындай тергеушiлердiң табылмауы заңды да. «Қайран Ресей! Адамды бақытты қылу қолыңнан келмегенi айып емес, тым құрыса дұрыстап өлтiрудi де үйiренбедң – ау!» деген сөз осындайдан барып шықса керек, Мемлекет те, сот та жазалау саясатының басты құралы ретiнде орыстың балтасын пайдаланды. Ал, шовинистер мен отарлаушының, оның iшiнде можантопай мұжық пен «елiрме сiңбелердiң», сауатсыз да сарымес жендеттiң қолындағы балта – iндеттен де қауiптi. Егерде сол «балта» мұқым мемлекеттiң жазалау құралына айналса, онда сол мемлекеттiң даму жолы адамдардың бас сүйегiнен төселген баспалдақтардан тұрады деген сөз. Кеңес өкiметi дәл осы жолды таңдап алды. Мұндай дүлей күшке таза ақыл мен парсатты қарсы қойып күресу мүмкiн емес едi. Дар ағашына баспақтап бара жатқан адамның жанталасы мен жанжүйесiн түсiну қиын. Қанша батыр, ержүрек болса да төнiп келе жатқан ажалдан сескенбеуi, тiтiркенбеуi, түршiкпеуi мүмкiн емес. Дегенменде, «Алаш iсiндегi» қайраткерлердiң екi –үш елеусiз айыпкерлерден басқасы ешкiмдi сатпаған. Тек әр түрлi айла – амал қолданған. Мысалы, Мұхтар Әуезов түгiн сыртына салып:

«Бiздiң аймақтың барлық қоғамдық шаруашылық қалпын капиталшылдың жолынан социализм жолына аударып, бұрып салу үшiн ол шаралардың қажет екенiн есептемедiм. Жекелеп айтқанда байлар мен ру басыларын конфискелеудiң қажеттiлiгiн iштей қабылдамадым, үкiметтiң колхоз, совхоз құрылысының тұсында iстеген берiк ұлы шараларына да басында сенiмсiздiкпен қарап, қарсы болдым», - деп «кiнәсiн» мойынына алды.

Кемтар мен кеще, аяр мен ақымақ, мешеу мен мещан, қызғаншақ пен қорқақ, сараң мен сауатсыз кекшiл келедi. Кеңес өкiметiнiң үкiмет мүшелерiнiң бәрiнiң бойында осындай кiнәраттар мен кiлтипандар бар болатын. Тiптi бүкiл мемлекеттiк құрылымның өзi сол кек пен кекшiлдiкке құрылып, өздерiнiң қастаншықпағыр пиғылын бүркемелеу үшiн «езiлген таптың күресi» деген сылтауды ойлап тапты. Әуелi өмiрге кеткен есесi мен өкпесiн Ресейден қайырып, ендi төрткүл дүниенiң астан –кестеңiн шығарды. Аш адамның ашкөздiгiнен обыр ештеңе жоқ. Билiк пен байлық қолына көшкен кезде олар ұлттың игiлiгiн бiр – бiрiнен қызғанып, өзара қырықпышақ болып, бiрiн –бiрi арандатты. «Алаш iсi» де сондай «қанды науқанның» қарсаңындағы соңғы дайындық болатын. Ал, олардың ең осал – жалған идеология едi. Өздерiн де, өзгелердi де сол жасанды даурықпаға сендiрiп бақты. Сондай сәтте «алашорданың екi көсемiнiң өзiнiң ұлтшыл – буржуазияшыл көзқарасынан бас тартып, өткендегi қателiктерiн кеңес өкiметi мен еңбекшiлерiнiң алдында ашық мойындауы» оларға таптырмайтын саяси – идеологиялық құрал едi. Соны желеу ете отырып тобырдың санасын тұмандандырды, екiншiден, тұлғаларды үнемi үреймен өмiр сүруге мәжбүр еттi. Мұны қазақтың ардагер азаматтары Мұхамеджан Тынышбаев пен Халел Досмұхамедов те жақсы түсiндi. Тән жазасы мен жан жазасынан құтылу үшiн олар өзiнiң «айыптарын» сырт қарағанда мойындағандай көрiнiп, әр жауабының астарына Сервантестiң қаламына лайық уытты кекесiндi сiңiрiп отырды. Қарапайым адамның өзi күле қарап, бердi. Можантопай тергеушiлердiң ой – өрiсiнiң тарлығы мен таяздығы сондай, оған тiптi назар да аударған жоқ. Шындығын айтсақ, мұның оларға қажетi де шамалытын. қалайда қаралауға iлiк тапса, көңiлi тыныш табатын. Әйтпесе, Мұхтардың адресi арқылы Әлихан Бөкейхановқа жолдаған Әлiмхан Ермековтiң хатын Әуезовке телiмес едi. «Астыртын контрреволюциялық ұйымның қастандық әрекеттерiн» әшкерелеу үшiн Голощекиннiң «кiшi октябрь» науқанында кеткен асыра сiлтеулердiң барлығын «астыртын ұйымның мүшелерiне» айып етiп тақты. Соның бiрi – коллективтендiру, яғни қазақша айтқанда, «қосшы одағын» құру науқаны. Мұның көшпелi қазақ ұлты үшiн зауалмен аяқталатынын экономика мен қазақтың өмiр сүру тәсiлiнен хабары бар зерде иесiнiң бәрi де түсiндi. Бiрақ оған назар салмады. Қайта, «астыртын ұйымның» қастандық әрекетiне жатқызды.
«4. Шаруашылықтарды коллективтендiру

науқанындағы бұрмалаушылық әрекеттер

Айыпкер Тынышбаевтiң көрсетуi:

«Бiз, ұйым мүшелерi – мен, Ермеков және Досмұхамедов үшеумiз колхоз құрлысы туралы өзара пiкiр алыстық, бiрақта колхоздарды ұйымдастыру науқанына тосқауыл қоя алмайтын болғандықтанда, қазақ ауылдарындағы колхоздарды шағындап қана рулық жүйемен құру керек деген тұжырымға келдiк. Мұның басты себебi: қазақ қоғамындағы рулық құрылым әлi де күштi сақталып қалған, сондықтанда бар мүлiктi жеке меншiк иелерiнiң қолында сақтай отырып, шағын – шағын жарым – жартылай ортақтастырылған шаруашылқтарды ұйымдастыру қазақ үшiн қолайлы деп есептедiк. Бұл бiздiң ұйымның мүшелерiнiң ортақ пiкiрi едi және арамызда ешқандай көзқарас алшақтығы болған жоқ, оның үстiне бiз бұл туралы Бөкейхановтың және басқалардың дәл осындай пiкiрде екендiгiн бiлетiнбiз. Бiз: кедейлердiң басы бiрiкпейдi, олар өзiне рулас байлардың ықпалынан шыққысы келмейдi, өйткенi рулық туысқандық сезiмi қазақ арасында әлi де күштi – деп есептедiк. Бiз бұл жөнiнде партияда жоқ көптеген қызметкерлермен, коммунистермен әңгiмелестiк, олардың да дәл солай жүргiзсе көптеген қиындықтарды жеңуге болатынына сендiк. Сөйтiп, бiз бұл әрекеттерiмiз арқылы кедейлердiң бiрiгуiне (таптық) бөгет жасап, рулық құрылымды сақтап қалуға тырыстық.

Бұл идеямызды iске асыру үшiн бiздiң көзқарасымызды қолдайтын Бұралқиев, Күдерин сияқты тағы да басқаларды пайдаландық, сондай – ақ бiзден ақыл сұрап келген қазақтардың барлығында да дәл осындай колхоз құрыңдар деп кеңес бердiк, бұл идеяны сол колхоз құрлысын ұйымдастырып және басқарып жүрген қазақ қызметкерлерiнiң бәрiнiң миына сiңiруге тырыстық.

1928 жылы Iле өзенiнiң орғы бетiнде зерттеу – барлау (темiр жол салу үшiн – Т. Ж.) жұмыстарын жүргiзген кезiмде қазақтардың бәрiне өз қарасымды түсiндiрiп бердiм және колхоздарды мен айтқандай үлгiмен құруға шақырдым». (№ 2370 – iс, 1 т., 141 – парақ. Тынышбаевтiң 1930 ж. IХ. 6 – күнгi жауабынан).»

Бiр адамның кекесiн араластырып жазып берген осы жауабы арқылы 73 адамға үкiм шығарды. Әрине, 10 томнан асатын тергеу iсiнде Тынышбаевтiң көрсетуiнен әлдеқайда «кең қамтылған» куәлiктер бар. Тергеушiлердiң оны қайта - қайта алдыға тарта беруiне қарағанда «Алаш» партиясының көсемдерiнiң бiрi, «Алашорда» үкiметiнiң мүшесi, уақытша үкiметтiң Жетiсу өлкесiндегi комиссары, Қоқан Автономиялы республикасының прьемер–министрi Мұхамеджан Тынышбаевты қалайда жазаға тартудың амалын қарастырса керек. Бұдан кейiнгi айыптаулар «ет дайындауға жасалған қастандықтар», «бандалық қарақшылықтар» деп аталады. Ал нағыз «бандалық, қарақшылық» қылмысты кеңес өкiметiнiң өзi жасап жатқан едi. Жер мен тәркiлеу, колхоздастыру саясатының кесiрiнен 2 миллионға жуық қазақ аштан қырылды. Қазақ жерiнiң құты – Сарыарқа қаңырап бос қалды. Елдi «естен тандырған» ессiз өкiметтiң есiн ақсүйек ашаршылық та жидырмады. Керекеу, Қызылжар, Омбы қалаларының су айлақтары мен вокзалдарында мал етi иiстенiп, айдалаға апарылып өртелiп жатты. Қазақ ұлтының аштан қырылып қалғанын бiле тұра Сталин мен Молотов Қужақты қуырдақтай қуырып, «бер, бердiң» астына алды. Бiр республиканың басына қаралы күн туғанда да оның тағдырына пысқырып қарамады. «Сенiп тапсырылған өлкенi» зауалға ұшыратып баясы шыққан Шаяға – Голощекин мен Исаевқа: КСРО Халық БКП(б) Орталық Комитетiнiң бас хатшысы И. Сталин 1932 жылы 8 қараша күнi:

«ХКК мен ОК – тiң (Халық комиссарлары кеңесi мен Орталық Комитеттiң – Т. Ж.) ескертуiне қарамастан республикадағы астық даярлау қарқыны төмендеп барады. Белгiленген жоспардың орындалмауының себебiн астықтың түсiмiнiң төмендiгiмен түсiндiрген сылтауды Орталық Комитет пен Халық Комиссарлары Кеңесi назарына да iлмейдi, өйткенi бұл көрсеткiш қасақана төмендетiлген және мемлекеттi алдау ниетiнен туған. Сiздердiң артта қалған аудан хатшылары мен атқару комитеттерiнiң төрағаларының атын атап қана өтiп, ал артта қалуды жоюдың шараларын көрсеткен мәлiметтердi Орталық Комитет пен Халық Комиссарлары Кеңесiне хабарламай, сырғақтай берулерiңiздi Орталық Комитет пен Халық Комиссарлары Кеңесi партиялық басшылыққа лайықсыз қылық деп бағалайды.

Орталық Комитет пен Халық Комиссарлары Кеңесi сiздерге мынаны ескертедi:

Егерде қысқа мерзiм iшiнде республикадағы астық тапсыру iсiне нақты өзгерiстер енгiзу мәселесi ұйымдастырылмаса, онда бiз солтүстiк кавказдағы тәрiздi жазалау шараларын қолдануға мәжбүр боламыз. Қолданылған жазалау шаралары туралы сiздiң толық түсiнiктерiңiз болуы үшiн БК(б) П Орталық Комитетiнiң нұсқауы бойынша қабылданған Солтүстiк Кавказ өлкелiк комитетiнiң қаулысын жолдап отырмыз. Орталық Комитет пен Халық Комиссарлары Кеңесi бұл қаулыны сiздердiң жеделхаттарыңызда аттары аталып көрсетiлген артта қалған аудандардың хатшылары мен таныстыру мiндетiн сiздерге жүктейдi. Егерде олар астық дайындаудың көлемiн өсiруге жедел шара қолданбайтын болса және одан әрi осылай жалғаса беретiн болса, Орталық Комитет пен Халық Комиссарлары Кеңесi қараша айының бiрiншi жартысында оларды партия қатарынан шығару туралы мәселе қоюға мәжбүр болады», - деген үрейлi жедел хат жолдады.

Шындығына көшсек, бұл кезде Голощекин мен Исаевтың бұл жеделхатқа жауап беретiндей мұршалары да жоқ болатын. Егiннiң орынына адамның сүйегiн егiп, «тәнтiбайбеттенiп» отыр едi. Елiре – елiре сөйлеп, ауызы ақкөбiктенген Голощекин мен оған көпшiктi қоя -қоя қоялары шыққан Исаев пен Құрамысовттың, Құлымбетов пен Ерназаровтың, Қабылов пен Тоғжановтың, Беккердiң, тағы да басқа идеологтаардың жақтары қарысты. Елдi де, өздерiн де «есеңгiреттi». Шегiнетiн жерлерi де жоқ болатын. Сасқанынан сүйек пен тұяқ, жылқының жал - құйрығын, сиырдың мүйiзiн жинау туралы жарлық шығарды. Ал бұл кезде адамның сүйегi болмаса қазақ даласында малдың сүйегi де, оны жинайтын адам ма қалмап едi.