Таусоғарова А
жүктеу/скачать 0.57 Mb.
|
| Тақырыптары: Әлемді танудағы ана тілінің рөлі туралы Э.Сепир және Б.Уорфтың гипотезасы.
Сөздің семантикалық қабаттары. В.фон Гумбольдттың тіл мен ұлт рухының теңдестігі туралы теориясы. Сепир –Уорф лингвистикалық ықтимал болжамы. Сөз үнемі бірғана тұрақты денотативтік мағынада болмайды: ол коннотативті мағына алуымен сипатталады, адамның аффективті (эмоционалдық) жағдайына сәйкес индивидуалды байланысқа түседі. Сөйтіп, сөздің артында көпмағыналы байланыс тұрады. Әр сөз дыбыстық, жағдайлық, ұғымдық байланысымен ерекшеленеді. Мысалы, көк, күй, күн, күш, көп т.б. – дыбыстық сәйкестік; көк – шөп – мал т.б. – жағдайлық байланыс; көк – түс атауы, аспанмен түстес – ұғымдық байланыс. Барлық аталған байланыстар әртүрлі дәрежеде, түрлі жағдайларда тұрақтандырылады. Семантикалық (мағынаға қатысты) байланыс, ұғымдық, жағдайлық сияқты қалыпқа тірек болатыны рас. Бірақ ондай байланыстар көптігінен оларды керек жағдайға сай таңдау қажеттілігі туындайды. Адам оларды естігенде түрлі мағыналарда ұғуы да содан. Кез-келген санаға бағытталған танымдық құрылым ссанада және сана үшін кодталады. “Бір нәрсенің мағынасын меңгеру – сол затпен мүмкін әрекетті меңгеру”. Тіл құрылысының барлық жалпы заңдылықтарын қарастыруда жекелеген тілдердің мазмұн жоспарындағы жалпы және жеке даму ерекшеліктерін сезіну маңызды болып табылады. Бұл орайда салыстырмалы тіл теориясы және семантикалық универсалий сияқты лингвистикалық семантика тұжырымдамасына сүйену қажет. Тілдің ықтимал теориясы В.фон Гумбольдттың тіл мен ұлт рухының теңдестігі және ұлт өміріндегі тілдің ерекше анықтауыштық рөлі жөніндегі теориясынан шығады. Тілдің салыстырмалы теориясының негізгі шарттары жеке тіл мазмұны жоспарының өзіндік толық ерекшелігін бекіту мен өзге тілдер мазмұны жоспарымен оның ұстанымдық ортақтығы жоқтығын дәлелдеуден тұрады. Тіл ерекше феномен ретінде адам мен шындық арасында араласып, өз мазмұны бойынша адам ойлауы мен әрекетін ұйымдастыруда делдалдық рөл атқаратын ерекше “тілдік аралық әлемді бейнелейді. Үндіеуропа тілдерінен қатты ерекшеленетін испандық баск тілін зерттей келіп, Гумбольдт әр түрлі тілдер жалпы адамзат санасының әр түрлі қабаттары ғана емес, ғаламды түрліше көру де деген ойға келді. Адамзат тілі құрылысының әртүрлілігі туралы және оның адамзаттың рухани дамуына әсері атты еңбегінің теориялық кіріспесінде Гумбольдт әр тілде өз болмысына тән әлемді құру болатынын, зат пен адам арасын жеке дыбыс қалай бөлсе, барлық тіл де тұтастай адам мен табиғат арасына оған іштен әсер ететіндей болып ара тұратынын, және әр тіл өзі шыққан ұлт тілінің айналасында сипатталатынын айтады. Сепир –Уорф (ХХ ғ.) тілдік ықтимал болжамының мәнісі: ”Адамдар объективті заттар мен қоғамдық қызмет әлемінде ғана өмір сүрмейді, сонымен бірге адамдар сол қоғамда қарым-қатынас құралы болып отырған тілдің де ықпалында табылады. Шындығында “нақты әлем” айтарлықтай дәрежеде сол топтың тілдік нормалары бойынша құрылады. Сол я басқа бір құбылысты біз өзіміз өмір сүріп отырған қоғамның тілдік нормалары ұсынған сөйленіс формасында есітіп, қабылдаймыз. Түрлі тілдерде сөйлейтін қоғамдық құрылымдар өмір сүріп жатқан әлем алуан түрлі әлемді алға тартады, сол бір ғана әлемді емес. Әдебиеттер. Гумбольдт В. О разлеичении строения человеческих языков и его влияние на духовное развитие человека // Гумбольдт В. Избранные труды по языкознанию. М., ОАО НГ “Прогресс”, 2000. – 400 c. Ислам А. Ұлттық мәдениет контексіндегі дүниенің тілдік суреті. А, 2004. (докторлық диссертация). жүктеу/скачать 0.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|