Терминологиясы
«МЕДИЦИНАЛЫҚ ЖƏНЕ БИОЛОГИЯЛЫҚ
жүктеу/скачать 1.84 Mb. Pdf көрінісі
|
| «МЕДИЦИНАЛЫҚ ЖƏНЕ БИОЛОГИЯЛЫҚ
ТЕРМИНДЕРДІҢ ТҮСІНДІРМЕ СӨЗДІГІ» ТУРАЛЫ Қазақ тілінің ғылым тіліне айналу үрдісі өткен ғасырдың, яғни ХХ ғасырдың басынан басталған. Бұл игі істің баста- уында А. Байтұрсынұлы тұрады. Содан бері тарих көшінің өн бойында қазақ зиялылары ана тіліміздің ғылым, білім саласындағы қажетін өтейтін сан алуан терминдер түзумен айналысты. Бұл үрдіс ешқашан толастаған емес. Жалғасын табуда. Əуелгі кезеңде қоғамдық ғылымдар саласына назардың көбірек ауғаны рас. Қазір де солай. Сонымен бірге жаратылыстану ғылымдары бойынша да терминдер сөздігін түзушілер қатары толығып келеді. Бұған жұртшылыққа ұсынылған, ел сұранысын өтеп келе жатқан неше алу- ан сөздіктер түрі куə. Осының бəрі мемлекеттік тіліміздің əлеуметтік маңызы мен қолданыс əлеуетін айқындайтын мəліметтер. Яғни ғылым мен білімнің сан саласында еңбек етіп жүрген мамандар мемлекеттік тіліміздің мүмкіндігін өзінше саралап ашудың жолдарын сауатты қарастыра бастағанын байқауға болады. Іздене білген жанға қай салада да мүмкіндік мол. Ана тіліміздің мүмкіндігі, байлығы шексіз. Мұны табиғаттану саласында да, техника ғылымдары саласында да, тіпті ғарыш əлемі бойынша туындап жатқан ғылымның жаңа түрлерінде де қарастыра білсе, түрленіп шыға келетін қаншама сөз мұрасын табуға болады екен. Бұдан біздің байқайтынымыз қазақ сөзі қызметінің үздіксіз екені. Əрбір ғылым саласы тіл мүмкіндігін өзінше ашып жатады. Ол, əсіресе, жеке сөздерге арнайы қызмет телу тұсында, яғни терминдік сипат беру тұсында айқынырақ аңғарылады. Əрбір сөздікшінің, əрбір сөздік түзуші маманның қабілет-қарымы, тілдік түйсік- түсінігінің көрінетін жері де осы. Ендеше сөздік түзу кез келген адамның қолынан келе беретін жеңіл нəрсе емес. Оған арнайы дайындық пен айрықша ықылас-ынта керек. Ең алдымен өз мамандығыңды жете меңгеріп, содан соң екі 391 тілді, аударылатын тіл мен аударатын тіл заңдылықтарынан мол хабары бар адамның ғана мұндай іске тəуекелге бара алуы мүмкін. Əсіресе ана тілінің бар байлығын терең сүзіп, оны еркін қолдана алатын маманның мүмкіндігі мол болмақ. Соған қарамастан қазір екінің бірі сөздік түзгіш болып алды. Сондықтан бұл жауапты жұмысқа жауапсыз қараудың нəтижесінде ала-құлалықтың сан түрі де орын алып жатады. Əйтсе де сөздік түзу үрдісінің тоқтаусыз жүріп жатуы мемлекеттік тілімізге деген ықылас-пейілдің зор екенін танытады. Тек барлық ісімізде сарамандық пен ғылыми сауаттың орын алғаны жөн. Дегенмен мемлекеттік тіліміздің барлық деңгейге ене бастауы көңілге шүкірлік сенім ұялатады. Оған дəлел сан салада сөздіктердің түзіле бастауы. Сондай сөздіктің бірін қарап шығуға тура келді. Ол П.Қ. Қазымбет, Е.Д. Дəленов, А. Жақанов түзген «Меди- циналық-биологиялық терминдердің түсіндірме сөздігі». Ең біріншіден айтарым, бұл салалар бойынша бұдан бұрын да осындай əрекеттер болған. Бірақ олардың көбі кезінде қызмет еткенмен, қазіргі оқырман жұртшылықтың сұранысын толық өтей алмай отыр. Сондықтан авторлардың бұл жұмысы осы олқылықтың орнын толықтыруға тыры- сады. Əрине медицина мен биологияның өзді-өзіне тəн тармақтасып жататын салалары бар. Мамандар мəселенің осындай жағына да мəн беруге тырысқан. Бұл салалардың тағы бір ерекшелігі интернационалдық, яғни халықаралық терминдер қатарының көптігі. Бұл – терминология сала- сының өте күрделі мəселесі. Мұндай терминдерді қазақ тіліне аударамыз ба, жоқ əлде сол күйінде қалдырамыз ба деген мəселе əлі күнге түбегейлі шешімін таппай, əрдайым талқыға түсіп жатады. Дегенмен ұзақ жылдар бойғы ізденіс нəтижесінде бұл мəселенің де тиімді шешімінің табылатын түрі бар, яғни интертерминдер дегеніміз де белгілі бір тілде, белгілі бір мезгілде, белгілі бір ұғым-түсінікке орай пайда болатын сөздер болғандықтан, ол арқалап тұрған мағыналық жүкті берерлік баламаны əрбір тілден табуға болады екен. Осы түсінік қазір қалыптаса бастады. Алайда мұнда бөлек мəн арқалап, сол күйінде қабылданып, тілімізге сіңіп үлгерген терминдерді қалайда аударамыз деп əуреге түсудің негізі жоқ. Мына сөздік материалы да осы тектес ойларды туында- тады. Авторлар негізінен мемлекеттік тілімізді де, түпнұсқа тілінің де беделіне нұқсан келмейтін жағын қарастырып оты- рады. Аударуға келмеген терминдерді де, аударғандарын да түсіндіріп, толық мағлұмат беріп отырады. Бұл түсіндірме сөздіктің кейбір кемшін тұстарына қа- рамастан осы салалар бойынша мамандық алуға талапта- нып жүрген мектеп оқушылары мен жоғары оқу орындары студенттері үшін жəне ғылыми-зерттеу жұмыстарын мұрат тұтқан ізденіскерлер үшін берері мол. Мемлекеттік тіліміздің ең күрделі саласы, терминологиялық лексиканың қатарын толықтыра түсетін бұл түсіндірме сөздіктің жұртшылық қолына ертерек тигенін мақұл көремін. |