Тәуелсіз қазақстандағЫ Қандастар: миграциялық Үдерістер барысы (1991-2020ЖЖ)
жүктеу/скачать 0.51 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.2 Қазақстандағы этнодемографиялық аймақтардың қалыптасуына көші-қонның ықпалы
- Қазақстандағы ауыл жастарының қалаға көші-қоны.
2000 жылдардағы көші-қон процесстердің сипатына қарай отырып, қазақ халқының санының артуына табиғи өсімнің ұлғаюы мен оралмандардың Отанға оралуы ықпал еткен деп қорытуға болады. 2009 жылғы Қазақстан халқының санақтарының қала және ауыл халқының этникалық бөлінісін нақтылауға мүмкіндік береді. Қалада орыстардың (72,8 %), кәрістердің (83,8 %), татарлардың (74,6 %), немістердің (50,1 %) тұрған екен [51,64]. Жаһанданған қазіргі заманда әлем азаматтарының елдер арасында қатынауы, шетел аралауы, өзге елге барып, білім алуы, еңбек етуі, қоныс аударуы қалыпты үрдіске айналды. Аталған тенденция болашақта да осы қарқынмен дами берсе көші-қон үдерістерін одан әрі күрделендіре түспек. Ақылды жастардың шет мемлекеттерге ағылуы да қазіргі таңда елдегі күн тәртібінде тұрған өзекті мәселе саналады. Осы және миграция төңірегіндегі өзге де проблемалар көзі қарақты жандарды алаңдатып қана қоймай, мемлекет тарапынан да тиісті шешімдерді талап етуде. Сыртқа бағытталған ақыл-ой ағынының түбінде елдегі әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси т.б. мәселелердің бар екені анық. Сондықтан осы мәселелерді шешу кешенді түрде әрі ғылыми-зерттеулерге негізделе отырып іске асырылуы қажет. 2.2 Қазақстандағы этнодемографиялық аймақтардың қалыптасуына көші-қонның ықпалы Қазақстанның тәуелсіздік алуына байланысты демографиялық процесстердің динамикасы да жоғары болды. 90 жылдардың басында әлеуметтік-экономикалық дағдарыс барысында бұл процесстер күшейді. Демографиялық дағдарыс, депопуляция біздің еліміз үшін танымал процесстер болды. Демографиялық даму мәселесі өзекті мәселелердің бірі. Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанда мемлекеттілік нығайып, әлеуметтік-экономикалық жағдай тұрақтанып, экономикалық жағдай жақсара түсті. 1989-1999 жылдардағы санақтар арасында елдегі халық саны млн адамнан астамға қысқарды (1246 128 адам). Халық санының азаюы 2002 жылға дейін жалғаса береді. 2008 жылы 1 қаңтарда елдегі халықтың саны 15 565, 6 мың адам болды. Табиғи өсім 1 мың адамға 10,2 адамды құрайды. Нәтижесінде динамика векторы оң сипат алады. Қазақстан халқы аз қоныстанған мемлекет. 1 км шаршыға 5,6 адамнан келеді. Нәтижесінде депопуляция қатері төнеді. Депопуляциядан шығу жолы-туу көрсеткішін көтеру мен өлім-жітімді төмендету. Қазақстанда туудың жалпы коэффиценті 1000 адамға шаққанда 20,5 адамды құрайды. Қазіргі уақытта Қазақстанда 130 ұлт өкілдері өмір сүреді. Қазақтар мен орыстар Қазақстан халқының этникалық құрылымының 85 % құрайды. Қазақтардың саны тұрақты түрде өсуде: 1989 жылы – 6497 мың, 1999 жылы- 7985 мың, 2005 жылы-8725 мың адам болды. Халықтың құрамындағы үлесі де артып отыр, сәйкесінше 40,1, 53,4, 57,9 %. [57,10-21]. Орыстардың саны керсінше азаюда. 1989 жылы-6062 мың, 1999 жылы – 4480 мың, 2005 жылы -4024 мың адамды құрады. Үлес салмағы да азайып келеді, сәйкесінше 37, 4, 30, 26, 7%. Халықтың жасы мен жынысы бойынша құрылымдық талдау демографиялық процесстерді талдаудың негізгі бөлігі болып табылады. Себебі, жас-жыныстық құрылым халықтың өсіп-өнуіне ықпал етеді. ХХ ғасырдың басында швед ғалымы, демограф Г.Сунберг халықтың өсіп-өнуінің негізгі үш түрін белгілейді [59,78]: прогрессивті-халықтың жалпы құрамындағы балалардың үлесі көп болуы; стационарлы-егде жастағылар мен балалар санының тең болуы; регресивті-60 жастан жоғары егде адамдардың үлесінің 12 % дан жоғары болуы. Қазақстандағы ауыл жастарының қалаға көші-қоны. Жастардың қалаға көшуі ауыл халқы таралуының жалпы үрдісіне сәйкес процесс болып табылады. Ішкі көші - қон негізгі ағымдарды қабылдайтын ауылдардан ірі қалаларға, сондай - ақ Қазақстанның басқа өңірлерінен еңбек мигранттары тартылатын шетелдік және отандық ірі кәсіпорындардың объектілері бағытына жүреді. Ең алдымен, бұл 1990 жылдардың басында аграрлық қатынастарды түбегейлі қайта құрған Қазақстанның ауыл шаруашылығында асығыс реформалар жүргізумен байланысты болды. Олардың негізін жерге мемлекеттік меншік монополиясын жоюды, жерді қайта бөлуді, ауыл шаруашылығының әлеуметтік - экономикалық құрылымын айтарлықтай өзгертуді қамтамасыз ететін заңдар құрады. Негізінен республиканың ауыл шаруашылығын реформалау жерді жеке қолға беру есебінен, яғни ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге жеке меншік енгізу жолымен жүрді. Ірі қалалар мен облыс орталықтарында ауыл шаруашылығы өнімдерін жеткізу және өткізу жолдарын бақылайтын көптеген қайта сатып алушылар мен делдалдар елдегі ауыл шаруашылығы өндірісін дамыту үшін көптеген жасанды проблемалар туғызатынын атап өткен жөн. Олар, өндіруші шаруалар емес, бағаның негізгі заң шығарушылары болды. Мұндай жұмыс мемлекеттік деңгейде де, министрліктер мен ведомстволар деңгейінде де өте белсенді жүргізілуде. Осыған байланысты агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік реттеу жүйесі жан-жақты, ал оның іс-шаралары әртүрлі бағыттарда жүргізіледі. Олардың ішінде бағдарламаның ауқымы мен бағыты бойынша алуан түрлі: "ауылдық елді мекендерді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы, 2004-2010 жылдарға арналған стратегиялық жоспары"; "Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі аумақтық даму стратегиясы"; "Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің 2009 - 2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспары"; "Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін орнықты дамыту жөніндегі 2009 - 2011 жылдарға арналған шаралар кешені"; "Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігінің 2002-2010 жылдарға арналған ауыз су бағдарламасы, "Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігінің су ресурстарын, жануарлар дүниесін сақтау және ұтымды пайдалану және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар желісін дамыту жөніндегі 2008-2010 жылдарға арналған бағдарламасы" бар [61]. Бұл ретте "Қазақстан Республикасының Ауылдық аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы" 50 адамнан кем халқы бар елді мекендерді қаржыландыруды көздемейтіні, бұл, сайып келгенде, мектептердің, ауруханалардың және әлеуметтік инфрақұрылымның басқа да субъектілерінің жабылуына әкеп соқтырады. Бұл өз кезегінде ауыл тұрғындарының ауылдық аймақтардан кетуіне себеп болады. Ауыл тұрғындарының "перспективалы елді мекендер" санатына жататын ірі елді мекендерде тұруға деген үлкен ықыласы жоқ екендігі сауалнама нәтижесінде көрінеді. Ауыл тұрғындары, басым көпшілігі облыс орталықтары мен ірі қалаларға кетіп, сол арқылы ішкі мигранттардың қатарын толықтырады [61,24]. Нәтижесінде, "Қазақстан Республикасының Ауылдық аумақтарын дамытудың 2004 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы көші - қон ағындарын реттеу және оңтайландыру мәселелерін шешуге байланысты міндеттерді ғана шешеді. Бұл жерде "даму әлеуеті әлсіз" ауылдық елді мекендерден "даму әлеуеті жоғары" перспективалы елді мекендерге тұрғындарды ұйымдасқан түрде көшіру жөніндегі міндеттер туралы сөз болып отырғандықтан, ауылдан қалаға қоныс аударушы адамды оқыту және жұмысқа орналастыру проблемаларын шешу өте өзекті. Мәжбүрлі ішкі көші-қоннан басқа, осы себептердің барлығы ауылдағы әлеуметтік шиеленістің өсуіне ықпал етеді. Жұмыссыздықтың ең жоғары деңгейі және жан басына шаққандағы ең төменгі табыс еңбекке қабілетті жастағы адамдарға жұмыс табу қиынға соғатын ауылшаруашылық аймақтарға қоныстануы кездейсоқ емес. Егер статистикалық деректерге қарайтын болсақ, онда 2008 жылдың 4-тоқсанында Қазақстан Республикасының өңірлері бойынша жұмыссыздықтың ең жоғары деңгейін анық байқауға болады. Бұл елдің солтүстігіндегі Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Қостанай облыстары, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстары дәстүрлі түрде мақта және күріш өсірумен айналысады. Төмендегі диаграммада 2008 жылдың 4-кварталындағы Қазақстандағы жұмыссыздық деңгейінің көрсеткіші келтіріледі [61,26]. Суреттегі мәліметтер бойынша аталмыш кезеңде Қызылорда және Ақмола облыстарында жұмыссыздық деңгейі жоғары болған. Одан кейінгі орында Қостанай облысы 7 пайызға дейінгі межені құрап отыр. \ Орташа айлық жалақы көрсеткіштері 2009 жылғы қаңтардағы деректер бойынша неғұрлым төмен көрсеткіштер республиканың басым аграрлық облыстарында - Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда және Жамбыл облыстарында сақталуда. Жалпы, жұмыссыздықтың жоғары деңгейі және жан басына шаққандағы табыстың төмендігі нақ осы ауыл шаруашылығы өңірлеріне тиесілі. Сонымен қатар, егер егде жастағы және орта жастағы адамдар зейнетақы, әлеуметтік көмек және қосалқы шаруашылық есебінен өмір сүре алатын болса, онда жастардың өмір сүру мүмкіндігі әлдеқайда аз. Бұл халықтың ірі қалалар мен облыс орталықтарына жаппай көшуін қамтамасыз етеді. Қалаларға стихиялы түрде келіп, ауылдық жерлерден қоныс аударушылар үлкен қалалар мен облыс орталықтарының шетіндегі бос жер учаскелерін белсенді түрде игеруде. Ауыл тұрғындарының қалаларға көшуіне таза психологиялық фактор да ықпал етеді, өзін - өзі жүзеге асыру мүмкіндігімен және қала жағдайында қалаған әлеуметтік мәртебеге ие бола отырып, өзінің әлеуметтік әл-ауқатын жақсартуға ұмтылыс та ықпал етеді. Білім, мансап және материалдық әл-ауқат сияқты басым өмірлік бағдарларға қол жеткізуді ауыл жастары қала жағдайында ғана көреді. "Әлеуметтанушылық зерттеулер кәсіптік білім беру түрін таңдау тек ішінара болашақ мамандықты таңдаумен байланысты екенін анықтауға мүмкіндік берді; мамандықтан гөрі жастар болашақ әлеуметтік жағдайды таңдайды. Білім берудің әлеуметтік бағдары нарықтық қайта құру жағдайында одан әрі күшейе түсті, қаржылық, құқықтық, экономикалық білім алғысы келетіндердің саны тез өсті, өйткені дәл осы мамандықтар қоғамда жетекші, беделді, қамтамасыз етілген позицияны алуға мүмкіндік береді [62,61]. 2009 жылы жүргізілген социологиялық зерттеу қорытындылары бойынша ауыл халқының қалаларға көшуінің маңызды себептерінің қатарына жеке қызмет көрсету - жалақының төмендігі, ауылдық жерлерде өмір сүргісі келмеуі, тұрғын үйдің болмауы, білім алу қажеттілігі жатады. Бұл 25 жасқа дейінгі ауыл жастарына қатысты, олар мәдени және демалыс қажеттіліктерін қанағаттандыру ниетінен шығады. Егде жастағы адамдар үшін көші - қонның маңызды факторлары-жұмыс пен тұрғын үйдің болмауы, жалақының төмендігі, медициналық көмектің нашарлығы, балаларына білім беруге деген ұмтылыс сияқты себептері тән. Мигранттардың респонденттері үшін көші-қонның басты себебі бұрынғы тұрғылықты жерінде болмаған тұрғын үй сатып алуға деген ұмтылыс болды. Негізінен республика ішілік қозғалыстар облысішілік сипатқа ие: адамдар өздерінің аумақтық және көліктік қол жетімділігін басшылыққа ала отырып, облыс орталықтарына немесе көрші облыстардың аудан орталықтарынан облыс қалаларына келеді [63,95]. Мұндай нысаналы бағдарлар ауыл жастарын ғана емес, жалпы халықты ауылдардан қалаларға және ірі әкімшілік және өнеркәсіптік орталықтарға көшіруге түрткі болып, Қазақстандағы халықтың ішкі көші - қонын заң өлшеу процесі ретінде қарауға негіз береді. жүктеу/скачать 0.51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||