Тәуелсіз қазақстандағЫ Қандастар: миграциялық Үдерістер барысы (1991-2020ЖЖ)
жүктеу/скачать 0.51 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Кесте 2.3 1991-2009 жылдардағы Қазақстан Республикасының халқы
- Жылдар Барлық халық, мың адам Оның ішінде
- Ауыл халқы Қала халқы Ауыл халқы
ҚР Статистика агенттігінің деректері бойынша ел халқының жартысына жуығы әлеуметтік жағдаймен тығыз байланысты ауылдық аумақтарда орналасқан. Сонымен қатар, ресми деректер бойынша ауылдардан қалаларға бағыт бойынша жыл сайынғы ішкі көші-қонның өсуіне қарамастан, халық құрылымындағы ауыл халқының үлес салмағы артып келеді. ҚР Статистика агенттігінің деректері бойынша, егер 1991 жылы ауыл халқы қала халқының 57,3% - ына қарағанда бүкіл халыққа пайыздық қатынаста 42% - ды құраса, 2008 жылы ауыл халқы қала халқының 53,1% - ына қарағанда 46,9% - ды құрады. Қазақстан Республикасы халқының 1991-2008 жылдардағы толық көрсеткіштері кестеде келтірілген [64,13]. Ішкі көші – қон проблемасы-бұл республикалық ауқымдағы проблема. ҚР Статистика агенттігінің деректеріне сәйкес, Қазақстандағы демографиялық жағдай өзінің негізгі көрсеткіштері бойынша салыстырмалы түрде тұрақты сипатқа ие. Егер 2003 жылға дейін көшіп кетудің жоғары қарқыны және Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдарындағы әлеуметтік-экономикалық проблемалар сияқты белгілі себептерге байланысты демографиялық ахуалдың нашарлауы байқалса, қазіргі уақытта бұл салада салыстырмалы түрде оң өзгерістер байқалады. Кесте 2.3 1991-2009 жылдардағы Қазақстан Республикасының халқы
2009 жылғы халық санағының алдын ала қорытындылары бойынша Қазақстан Республикасы халқының жалпы саны 16480000 – он алты миллион төрт жүз сексен мың адамды құрады. 1999 жылғы алдыңғы санақпен салыстырғанда республика халқының саны 1022,9 мың адамға өсті, яғни осы санақ аралық кезеңде халықтың өсуі 6,8% - ды құрады [65]. Қазақстан халқының саны өзінің мөлшері бойынша КСРО - ның ыдырауы қарсаңында республикада өмір сүрген халықтың санына жақындады. Мәселен, егер 1989 жылғы Бүкілодақтық санақ деректері бойынша Қазақ КСР - нің халқы 16 464,5 мың адамды құраса, қазіргі Қазақстан халқы 27 - дің "жоғарғы" деңгейінен 0,5 млн. (2,8%) төмен. Этникалық тұрғыда титулдық этнос өкілдерінің санының артқанын атап өткен жөн. Ел халқының жалпы санындағы қазақтардың үлесі 63,1% - ды құрады. Қазақтардың саны 1999 жылғы алдыңғы санақпен салыстырғанда 26,1% - ға өсті және 10098,6 мың адамды құрады [65]. Қазақстанда әр мың адамға шаққандағы туу көлемінің өсу қарқыны байқалады. Егер 2005 жылы және 2006 жылы туылғандар саны сәйкесінше 278 977 және 301 756 адамды құраса, 2007-2008 жылдары бұл көрсеткіш 321 963 және 356 575 адамды құрады. ттық. Егер 2005 және 2006 жылдары бір мың адамға 18 және 20 адам туылса, 2007-2008 жылдары бір мың адамға 21 және 23 адам туылған [66, 25]. 1999-2008 жылдары жалпы республика бойынша табиғи өсім 1141,6 мың адамды құрады, ол 1999 жылғы 70,2 мың адамнан 2008 жылы 204,2 мың адамға дейін ұлғайды. 1999 жылдан бастап 2008 жылға дейінгі аралық кезеңде орташа өмір сүру ұзақтығының өсуі байқалды. Егер 1999 жылы орташа өмір сүру ұзақтығы 65,63 жыл болса, 2008 жылы бұл көрсеткіш 67,11 жыл болды. Сонымен қатар, өмір сүру ұзақтығы бойынша 2009 жылы (68,5 жас) Қазақстан жаһандық бәсекеге қабілеттілік рейтингісінде (ЖБИ) 100-ші орынды иеленді [61, 39]. Сонымен қатар, осы кезеңде әйелдер өмірінің орташа ұзақтығы 70,87-ден 72,43 жасқа дейін өсті. Ерлердің орташа өмір сүру ұзақтығы 60,58-ден 61,91 жасқа [67]. Халықтың көші - қонында 2008 жылы оң сальдодан асып түсті. 2008 жылы Қазақстанға келгендердің саны елден тыс жерлерге кеткендердің санынан 1 117 адамға артты. 2008 жылы Қазақстанға келген азаматтардың жалпы саны 46 404 адамды құрады. Олардың басым көпшілігі (35 081 адам) қазақтар еді. Сонымен қатар, басқа статистикалық деректерді талдау еліміздің демографиялық жағдайы туралы мәлімет береді. Біріншіден, өсу қарқынының төмендеу үрдісі байқалды. Әсіресе мұны Алматы қаласының мысалынан байқауға болады. Қазақстанда бала туу көрсеткіші ең жоғары Алматы қаласында екені белгілі. 2009 жылдың І тоқсанында Алматыда бала туу саны 2008 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 3% - ға төмендеді. Екіншіден, өлім қарқынының өсуі байқалады. Мәселен, 1999-2008 жылдары республикада 1529,7 мың адам қайтыс болды. Бұл ретте 2008 жылы қайтыс болғандардың саны 1999 жылмен салыстырғанда 7,6 мың адамға немесе 5,2% - ға 32-ге артты. Айта кету керек, бүгінде Қазақстанда (Ресеймен қатар) ТМД-дағы туу кезіндегі күтілетін өмір ұзақтығы бойынша ең төмен көрсеткіштер: 2004 жылы ол 66,18 жасты құрады. Халықтың саны мен өмір сүру ұзақтығына нәрестелер өлімінің деңгейі айтарлықтай әсер етеді. 1 жылға дейін өмір сүрмейтіндердің саны өсуде. Жалпы республика бойынша 1000 туылғандарға шаққанда ол 1991 жылғы 27,4 промилледен 2007 жылы 14,5 промиллеге дейін төмендеді. Сонымен бірге, 2008 жылы республика тірі және өлі туылудың ДДҰ өлшемдеріне көшкеннен кейін нәресте өлімі шамамен бір жарым есе артқан [68]. 2009 жылғы нәресте өлім-жітімінің көрсеткіштері бойынша (1000-ға 18,4) Қазақстан БЖИ-да 85-орынды иеленді [61, 40]. Егер көші-қон өлім - жітім мен туумен қатар 37 демографиялық дамудың маңызды факторы болса, онда иммиграциялық процестер елдің қоғамдық-саяси және экономикалық жүйелеріне қысымды күшейтетін маңызды фактор болып табылады. Бұл Қазақстан үлгісінде айқын көрінеді, онда ішкі көшіп - қонушылар негізінен 15-24 жастағы жастар (30,6%) және неғұрлым еңбекке қабілетті жастағы 25-39 жастағы адамдар (43,5%) болып табылады [70,54]. Жастардың ішкі көші - қонының негізгі себебі ауылдағы және қаладағы экономика салалары арасындағы табыстардың, жалақының теңсіздігі, сондай - ақ ауылдық жерлердегі жұмыссыздықтың жоғары деңгейі болып табылады. Бұл проблема көбінесе Қазақстанның ауылдық жерлері үшін дәстүрлі ауыл шаруашылығы секторларының есебінен экономиканың қазіргі заманғы секторларының (өнеркәсіп, қала құрылысы, қызмет көрсету саласы) байқалып отырған кеңеюімен негізделеді, мұнда Еңбек өнімділігі төмен және еңбекке ақы төлеу тиісінше төмен. Жастарға белгілі бір демографиялық жүктеме және оның қозғалғыштығын ынталандыру "халықтың қартаюы"сияқты демографиялық проблемамен қамтамасыз етіледі. Халықтың қартаюы еңбекке қабілетті халыққа жоғары демографиялық қысым көрсетеді, өйткені әлеуметтік төлемдер мен пакеттердің (зейнетақылар, тегін медициналық қызмет көрсету) өсуі жастардың адами әлеуетін дамытуға мемлекеттік инвестициялар есебінен жүріп жатыр (тегін жоғары және орта арнаулы білім беру, Біліктілікті арттыру, кәсіптік қайта даярлау, жобаларды қаржыландыру "жол картасы" типі бойынша). Қазіргі уақытта халықтың қартаюы дамыған елдердің бюджетіне елеулі әлеуметтік ауыртпалық түсіретіні кездейсоқ емес. Сонымен қатар, бұл жағдай осы мемлекеттердің экономикасындағы жағымсыз өзгерістерге әкелуі мүмкін. Белгілі Standard&Poor's рейтинг агенттігі халықтың қартаюы Әлеуметтік қамсыздандыру мен денсаулық сақтау шығындарының өсуіне әкеледі деп болжайды, бұл 2050 жылға қарай Франция мен Германия сияқты елдер сияқты ЖІӨ - нің 200% немесе одан да көп болуы мүмкін [71, 248-249]. Қазақстан халқының қартаюы көптеген басқа елдердің, соның ішінде дамыған елдердің үлгісімен жүреді. Көптеген батыс елдеріндегідей, республика халқының қартаюы көбінесе қалаларда болады. Статистика бойынша, ҰАИ - Ұлыбритания, Германия, Франция және Жапония сияқты елдерде қартайған халықтың жоғары деңгейі байқалады. Бұл елдерде "жастар" (15 жасқа толмаған адамдардың үлесі) сәйкесінше 18%, 15%, 19% және 14% құрайды. "Қартаю" көрсеткіші (64 жастан асқан адамдардың үлесі) бұл елдерде тиісінше 16%, 18%, 16% және 20% тең [71, 248]. Қазақстанда бұл көрсеткіштер тиісінше 24,15% және 7,45% - ды құрайды, бұл жоғарыда аталған елдермен салыстырғанда өте жақсы көрсеткіш болып табылады. Бірақ бұл ретте 15 жасқа толмаған адамдардың үлесі Қазақстан қалаларында тиісінше тұрғындар мен қалалықтардың жалпы санының шамамен 11,8% - ын және 22,2% - ын құрайды. Ауылдық жерлерде бұл көрсеткіш тиісінше 12,3% және 26,3% - ға тең. Қалалық жерлерде 64 жастан асқан адамдардың үлесі тиісінше елдегі халықтың және қала тұрғындарының жалпы санының 4,2% - ын және 7,9% - ын құрайды. Ауылдық жерлерде 64 жастан асқан адамдардың үлесі тиісінше шамамен 3,2% - ды және 6,9% - ды құрайды. Сондай-ақ, Қазақстан халқының қартаю процестері, шамасы, өзінің мүлтіксіз даму жолына түскенін атап өткен жөн. Егер 1999 жылы 65 және одан жоғары жастағы халықтың үлесі 6,7% - ды құраса, 2009 жылы олардың 7,45% - ы болды [72, 38-44]. Қазақстанның Еуропалық этникалық топтарының арасында сыртқы көші - қонның теріс сальдосы тұрақты сақталып отыр. Кем дегенде, 2008 жылы біздің еліміздің орыс этникалық тобы өкілдерінің арасында бұл көрсеткіш 25 363 адамды құрады. Қазақтар арасында, керісінше, бірқатар жылдар бойы көші-қонның оң сальдосы сақталуда, негізінен оралмандардың келуі есебінен. 2008 жылы қазақтар арасында көші - қонның оң сальдосы 32 800 адамды құрады. Сонымен қатар, Қазақстанның этникалық орыстарының арасында табиғи өсім теріс сальдо болып табылады. 2008 жылы ол 9452 адамды немесе мың адамға 2,67 адамды құрады. Қазақтар арасында бұл көрсеткіш 193 005 және 20, 43 адамды құрады [72, 853]. Осылайша, этникалық қазақтардың көшіп келуінің өсуі, олардың табиғи көбеюінің жоғары деңгейі аясында ішкі көші - қон процестері күшейе түседі, дегенмен иммиграция адам әлеуетін дамыту тұрғысынан халықтың "жасаруына" және демографиялық дамуына әкеледі. жүктеу/скачать 0.51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||