Топырақтану оқулық
жүктеу/скачать 6.35 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Əлемнің топырақ қорлары
| Шымды-күлгінді топырақтардың күлгінді топырақтардан айырмашылығы сол, мұнда орман төсеніші жөнді емес, қалыңдығы небары 2-3 см ғана. Төсеніштің өзі тек сынып түскен, шіріген ағаштар мен қураған шөптердің қалдықтарынан тұрады.
Бұл төсеніштен кейін шымды қабат басталады. Оның түсі – қоңыр-сұр, қалыңдығы 10-20 см. Бұл қабатта негізінен шөптердің тамырлары таралған. Ал одан кейін аса дамымаған күлгінді қабат жатыр. Тек қана шалғын шөп өсетін ормансыз жерлерде шымды- шалғынды топырақтар кездеседі. Бірақ бұл зонада олар көп емес. Оның біразын шалғынды батпақты топырақтар алып жатыр. Өсімдіктер үшін қоректік заттарға бұл зонаның топырақтары ке- дей, оның қарашірігі де өте аз (0,5-1,5%), топырақ ортасының реак- циясы кышқыл (рН 4,5-5,5). Бұл зонада ТМД елдерінің негізгі орман шаруашылығы дамыған. Егін, бау-бақша егуге зонаның батыс еуропалық жақ бөлігінде тек 4,5-5,0% жері ғана игерілген. Халық тығыз орналасқан Мəскеу, Санкт-Петербург, Балтық бойы мемлекеттері, Беларус аймақтарындағы зонаның көп жерлері көптен егіншілікке игеріліп, топырақтары жақсы өңделіп, тыңайтқыштар енгізудің. нəтижесінде қолдан мəдениленген топырақтарға айналып жақсы өнімдер беруде. Бір жақсысы бұл аймақтарда ауадан түсетін ылғал еккен егістіктерді жақсы қамтамасыз етеді. Сондықтан мұнда көптеген көкөністер, картоп, мал азықтық шөптер, астық егістері тұрақты жақсы өнім береді. Тек бұл аймақтарда күн көзін мол пай- даланатын дақылдар егілмейді. Бұл топырақтарды егістік жерге айналдыру үшін міндетті түрде органикалық жəне минералды тыңайтқыштар ендіріп, топырақтың қышқыл реакциясын төмендететін əк қолдану қажет. Соңғы жылдары ТМД елдерінің қара топырақты емес алқапты ауыл шаруашылығына кең көлемде игеру жұмыстары жүргізіліп жатыр. Əлемнің топырақ қорларыКүн жүйесіндегі планеталар ішінде тек қана Жерде тіршілік бар. Себебі мұнда құнарлы топырақ, ал топырақта əрқилы өсімдіктер өсіп, органикалық заттар қорын жинап ауаға оттегіні бөліп шығарып, басқа тіршіліктің дамуына жағдай туғызады. Дегенмен, планетамыз- да да тіршілік дамыған, яғни құнарлы топырақ қабаты бар аймақтар аса көп емес. Жердің басым көпшілігін, 71%-ын мұхиттар алып жа- тыр, онда тек су өсімдіктері, негізінен балдырлар өседі. Сонда құрғақ жердің үлесі небары 29% ғана. Құрғақ жердің барлығында бірдей құнарлы топырақ қаптап жатқан жоқ. Көп жерлерді мəңгі қарлар мен мұздар алып жатса, біраз аймақтарда жылжымалы құмдар мен 20–1427 305 жалаңаш тастар, біраз аймақтарды жалтыр, тақыр жерлер қамтиды. Құнарлы жерлердің көп аймақтарың халық мекендеген қалалар мен ауылдар, жолдар мен су қоймалары, аэродромдар, т.б. көптеген ком- муникациялар алып жатыр. Бұл жөнінде жалпы мəліметтер 22-кес- теде келтірілген. Ф. Н. Шипуновтың мəліметі бойынша (1968) құрғақ жерлердің мөлшері миллиард гектар есебімен. кесте жүктеу/скачать 6.35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|