Тошкент давлат иқтисодиёт университети
жүктеу/скачать 1.42 Mb. Pdf көрінісі
|
| ФОРД Генри (1863—1947) — америкалик саноатчи, АқШ
автомобилсозлигининг «қироли», менежмент асосчиларидан бири. Форд асли Ирландиялик муҳожир бўлган мичиганлик фермер оиласида таваллуд топган. 15 ёшида у мактабни ташлаб, Детройт шаҳрида механик шогирди бўлиб ишга жойлашади. Механикага интилиш ва ихтирочилик унда жуда эрта кузатила бошлаган. 1893 йилда Форд Детройтни ёритишга ихтисослашган Эдисон компаниясининг бош муҳандисига, 1899 йилда эса — Детройт автомобиль компаниясининг бош муҳандисига айланди. 1902 йил бу компаниядан кетгач, бир йилдан сўнг у «Форд мотор компани»га асос солди. Бу вақтга келиб Форд унинг машиналари автомобиль пойгаларида иштирок этиши туфайли тез юрадиган автомобиль моделлари ихтирочиси нуфузига эга эди. 1906 йил Форд ўз компанияси акцияларининг назорат пакетини сотиб олади. Форд учун автомобилсозик концепцияси барча йўналишларини ўзгартиришни англатадиган «Т» моделининг жорий қилиниши ҳақиқий ғалабага айланди. Оммавий ишлаб чиқариш барча технологик жараёнларни стандартлаштириш ва бир хил қилишни талаб қиларди. «Машина террори» — у жорий қилган бошқарув тизимини Форд айнан шундай тавсифлаган. Аниқ назорат ва режалаштириш тизими, конвейер асосида ишлаб чиқариш, узлуксиз технологик жараёнлар — буларнинг барчаси Форд империясининг автомат режимида ишлашига хизмат қилди. 1945 йили Форд компанияга раҳбарлик қилишни ўз набираси ва адаши Форд II га топширди. Икки йилдан сўнг катта Форд вафот этди. Форд «Менинг ҳаётим, менинг ютуқлари» (1924) ва «Бугун ва эртага» китобларида фордизм номини олган назарияни ишлаб чиққан. Фордизм бу — оммавий-оқим ишлаб чиқаришни ташкил қилиш тизимидир. Унинг асосини конвейер усулида йиғишни жорий қилиш ташкил этди, бу бошқа техник янгиликлар билан бирга (деталларни бир хиллаштириш, маҳсулотни бир хил типга келтириш ва ҳ.к.) меҳнат маҳсулдорлигини оширди ва маҳсулот таннархини 122 пасайтирди. Форд ҳар бир ишчининг меҳнатига яхши ҳақ тўланиши ва ишчининг ҳафтасига 48 соат, лекин бундан кўп ишламаслиги; барча машиналарнинг энг яхши ҳолатда бўлишини таъминлаш, озодаликка риоя қилиш, одамларни меҳнат қуролларини, атроф- муҳитни ва ўзини ҳурмат қилишга ўргатиш лозим деб ҳисоблаган. Форднинг саноат ўз генералларига эга бўлиши, бу генераллар эса юқори малакали бўлиши лозим деган фикри принципиал аҳамиятга эга. Тейлордан кейин у ишлаб чиқариш ва бошқарувни ташкил қилишда ҳар томонлама илмий билимлардан кенг миқёсда фойдаланишнинг фаол тарафдори ҳисобланади. Форднинг Америка меҳнат билан яшайди, у иқтидорли одамларга эга, шу сабабли бизнесменларнинг муҳим вазифаси халқнинг имкониятлари энг тўлиқ намоён бўлиши мумкин бўлган шароитлар яратиш ҳисобланади деган фикри алоҳида эътиборга лойиқ. Форднинг ёзишича, саноатнинг мақсадларидан бири бу — истеъмолчиларни таъминлашгина эмас, балки уларни яратиш ҳамдир. Маълумки, 1914 йил Форд ўз заводларида энг юқори иш ҳақини жорий қилган ва бу билан кўплаб тадбиркорларнинг норозилигига сабаб бўлган. Унинг бу борадаги фикри қуйидагича бўлди: агар ишчилар яхши пул ишлаб топмаса, бизнинг товарларимиз фаол истеъмолчилари бўла олмайди, шунинг учун Америкада мамлакат иқтисодиётининг динамик ривожланиши уларнинг ижтимоий барқарорлигига боғлиқ бўлган ўрта синф пайдо бўлмайди. Форднинг барча корхоналарида қуйидаги тамойиллар амал қилади: оғир ишлар — машиналар ёрдамида; ишлаб чиқаришни ташкил қилишнинг қатъий талаби энг яхши фан-техника ютуқларини тезкор жорий қилиш ҳисобланади; тозалик, озодалик, шинамлик — ишлаб чиқариш муҳитининг мажбурий кўрсаткичлари; бир хилдаги ва ижодий операциялар бўйича ходимларни тақсимлашда уларнинг психофизиологик сифатларини қатъий ҳисобга олиш ва б. Саноатни ташкил қилиш, дейди Форд, бу –фан ҳисобланади ва бошқа барча фанлар бу ишга хизмат қилади. Муаллифнинг ўзи ҳам тадбиркорлик фаолиятида ҳар томонлама билимларни кенг қўллаб келган. Форднинг тарихий ўрни унинг қарашларини Тейлор ва Файолнинг қарашлари билан таққослаганда энг яхши кўзга ташланади. «Тейлор, — деб ёзади А. Гастев, — маълум бир ташкилий механикани ишлаб чиқди. Форд одатий бўлмаган техник инқилобийлик билан тейлоризм масаласини шундай ҳал қилдики, 123 бунда у одамлар ўринга соф техникани қўйди. Форд транспортчи «қора ишчилар»ни, тартибга солинмаган меҳнатни машина билан алмаштирди. Форднинг заводи маъмурий автоматнинг энг олий типини ифодалайди. Демак, Форд бу — тейлоризмнинг охирги сўзи, Форд бу — одамлар ёрдамида ташкил қилишни пўлат билан алмаштирган Тейлор». Тейлорга кўра корхонани «пастдан» илмий бошқариш назарияси Файолга кўра «юқоридан» бошқариш назарияси билан бирлаштирилиб, бу назарияларни қўллаш Фордда унинг янгиликлари билан бирга фундаментнинг тамал тошини қўйди. Хусусан, бу учта «наҳанг» — Тейлор, Файоль ва Форд — замонавий менежмент асосчилари ҳисобланади. жүктеу/скачать 1.42 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|