Трансұлттық компаниялардың ерекшеліктері мен стратегиялық МҮмкіндіктері
| Қабылдаушы мемлекет(ҚМ)
| ||
|
Елге экспорттаушы капитал | ||
|
Артықшылықтары | қосымша ресурстар алу (капиталды, технологияны, басқарушылық тәжірибені, білікті жұмыс); ұлттық дамуды ынталандыру. экономика, өнiмнiң көлемiн және өндiрiлген табысты ұлғайту, экономикалық өсу мен дамуды жеделдету; ТҰК қызметінен салық алу; | шетел инвестициялары отандыққа қарағанда тиімді; |
|
Кемшіліктері | ҚМ өкілдері Ғылыми-зерттеу жұмыстарына қатыса алмайды; ТҰК тарапынан сыртқы бақылауды күшейту және пайдалануды арттыру; ТҰК салықтарды болдырмау үшін бағаны басқара алады; | шетелдік инвестицияларды мемлекеттік реттеу: Белгілі бір салаларға инвестицияларды тыйым салу, арнайы инвестициялық жағдайларға (жергiлiктi жартылай фабрикаттарды пайдалану, жергiлiктi персоналды оқыту, қабылдаушы елде Ғылыми-зерттеу жұмысын дайындау, өндiрiлген өнiмнiң экспортын кеңейту), байланысты сауда балансында шығындар; инвестицияларды тәркілеу тәуекелі; |
Кесте 1. ТҰК өзі үшін және ҚМ үшін артықшылықтар мен кемшіліктері
Ескерту - мәлімет https://works.doklad.ru/view/Jom9mXBv0jY/4.html сайтынан алынған.
Барлық трансұлттық корпорациялар кеңейтілген сыртқы экономикалық экспансияны жүзеге асырады. Халықаралық саудадағы айтарлықтай үлес (шамамен 30%) трансұлттық корпорациялардың ішкі компаниялар ағындарын қамтиды. Олар трансұлттық корпорациялардың тауарларды жеткізу және олардың еншілес және тәуелді ұйымдарына корпорацияларда (яғни, сол трансұлттық компаниялардың филиалдары арасында жасалған мәмілелер) қызмет көрсету кезінде трансферттік бағаны (соның ішінде арнайы төмен немесе бағаланған) корпорациялар корпорацияның өзі белгілеген бағамен жүзеге асырылады). Сондықтан, трансұлттық корпорациялардың өнімдеріне арналған трансферттік баға өте жағымды мәселе болып табылады. Көптеген трансұлттық корпорациялар жеткілікті үлкен және монополиялық күшке ие. Олардың кейбіреулері тауар айналымы бойынша барлық елдерден жоғары, ал мұндай фирмалардың басшылары жиі мемлекет басшыларымен бизнес жүргізеді.
Көптеген елдерде әрекет ететін трансұлттық корпорациялар жиі қоғамдық өмірдің барлық салаларына ықпал ете алады. Ең ірі және ең қуатты корпорациялар қабылдаушы мемлекеттердің экономикалық және саяси бақылауынан аулақ жүреді. Тарихта шетелдік инвесторлар өздерінің саяси басшылығынан жергілікті халықтың зардаптарына және тұтастай алғанда елдің әл-ауқатына қарамастан өз іс-әрекеттерін қолдауға тырысатын жағдайлар болған. Көбіне қабылдаушы үкімет тарапынан қысыммен трансұлттық корпорациялар елден кетіп, екіншісіне көшеді - одан да адал үкіметі бар. 1970-1980 жылдар аралығында БҰҰ деңгейінде трансұлттық корпорациялар үшін өз әрекеттерін белгілі бір шектерде орналастыратын және кейбір жағдайларда ұлттық фирмалардың артықшылықтарын тудыратын мінез-құлық кодексін әзірлеуге әрекет жасалды. Бұл әрекеттер трансұлттық корпорациялардың өкілдерінен қарсылық көрсетті. 1992 жылы трансұлттық корпорациялардың мінез-құлық кодексін әзірлеу туралы келіссөздер тоқтатылды.
Трансұлттық корпорациялардың қабылдаушы елдің экономикасына әсерінің негізгі теріс белгілері:
қабылдаушы елдің ескірген және экологиялық қауіпті технологиялар үшін демпингтік алаңға айналу қаупі;
Шетелдік фирмалардың өнеркәсіптік өндірістің ең дамыған және перспективалы сегменттері мен қабылдайтын елдің зерттеу құрылымдарын тәркілеу. Трансұлттық корпорациялар тіпті қарқынды кезеңдерде де қаржы ресурстарына ие, басқа фирмаларды басып алу үшін жаман жағдайларды белсенді түрде пайдаланады;
Трансұлттық корпорациялардың қабылдаушы компанияларға еңбек жүйелерін бөлудегі күтпеген үрдістерді енгізу мүмкіндігі;
Трансұлттық корпорацияларды басып алуға бағыттау инвестициялық процестің құбылмалылығының ұлғаюына әкеледі. Нақты капиталдық салымдармен байланысты ірі инвестициялық жобалар олардың тұрақтылығы үшін белгілі - олар ұзақ дайындықсыз басталуы мүмкін емес және елеулі ысырапсыз кенеттен аяқталды. Қарсылықты қабылдау саясаты, керісінше, қаржы ұтқырлығын білдіреді;
трансұлттық корпорациялардың тұрақты позициясы дағдарыстар жағдайында - кәсіпорындардың жабылуы, өндірістің қысқаруы, жұмыссыздыққа әкелетін және т.б. болған жағдайда шешуші шаралар қабылдауға мүмкіндік береді. теріс құбылыстар. Бұл инвестициялаудың феноменін түсіндіреді (елден капиталдың жаппай басып алынуы);
трансұлттық корпорациялардың нарықтық жағдайдың өзгеруіне реакцияны асқындату тенденциясы, егер бұл мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігі бір немесе бірнеше себептерге байланысты азайса, өнімді азайтудың көптеген себептері бар./9/
Шетелдік инвестициялардың қабылдаушы экономикаға әсер етуі екіталай болуы мүмкін, ал трансұлттық корпорациялардың жағымды экономикалық әсері жеңілдетілмейді. Шетелдік инвестициялардың ағыны облысаралық сауданы дамытуға өз үлесін қосады, себебі шетелдік компаниялардағы материалдардың, құрамдас бөліктерінің және жабдықтардың қажеттіліктерінің айтарлықтай бөлігі инвестор елінің импорты арқылы жүзеге асырылады.
Трансұлттық корпорациялар жергілікті монополиялардың ұстанымдарын төмендетеді және олардың үлкен көлеміне қарамастан, көбінесе ұлттық нарықтардағы бәсекеге қабілеттілігін арттырады. Тікелей шетелдік инвестицияларды жүзеге асыру кезінде трансұлттық корпорациялар ірі өндіріс ресурстарын ұлттық шекаралар бойымен жылжытады. Өндірістік ресурстардың көптігі бар елдерден, олардың жетіспеушілігін бастан өткерген елдерге көшіру трансұлттық корпорациялар өндірістің әлемдік факторларын неғұрлым тиімді бөлуге және соның салдарынан әлемдегі өндірістің өсуіне ықпал етеді. Әлемдік қауымдастық ресурстарды неғұрлым тиімді бөлуден, білікті еңбек, капиталды, технологияны және т.б. елден елге көшіруден пайда көреді. Бұл барлық халықаралық экономистердің көзқарасы.
Трансұлттық корпорациялар өздерінің еншілес және тәуелді ұйымдары арқылы ондаған елдерде бірыңғай ғылыми-өндірістік және қаржы стратегиясы арқылы жұмыс істейді, олар «ми сенімін» қалыптастырады. Олардың үлкен ғылыми-өндірістік және нарық әлеуеті бар, дамудың жоғары серпінділігін қамтамасыз етеді. Трансұлттық корпорациялар ұлттық экономикалардың оқшаулануын жаһандық экономикалық қоғамдастықпен бірыңғай үдерісіне тарту арқылы олардың қабілетін бұзу мүмкіндігін көрсетті. Олар жаңа технологияларды берудің, жаңа өнімдер туралы ақпаратты таратудың маңызды құралдарының бірі болып табылады, бұл қоғамдағы артықшылықтарды өзгертуге әкеледі. Халықаралық бәсекелестікті күшейту жағдайында жергілікті капиталдың қатысуымен аралас компаниялардың дамуы трансұлттық корпорациялардың дамуында маңызды тенденцияға айналды, бұл капиталдың шоғырлануын тездетеді. Жергілікті акционерлердің қатысуы өздерінің мүдделерін ескеруге мүмкіндік береді, бірақ ең маңызды шешімдер штаб-пәтері болып табылады. Қазіргі уақытта капиталдың экспорты тек дамыған елдер ғана емес. Ол сондай-ақ Азияның және Латын Америкасының (Тайвань, Оңтүстік Корея, Сингапур, Бразилия) өнеркәсібі дамыған елдерден экспортталады. Осы елдердің ірі компаниялары өздерінің қызмет бағыттарын кеңейту, жоғары табысты алу үшін қабылдаушы елдердің еңбек ресурстарын немесе ғылыми-технологиялық жетістіктерін пайдалану мақсатында капиталды экспорттайды.
Трансұлттық корпорациялардың даму заңдылықтары отандық фирмалардың негізгі үлгілерінің дамуынан айтарлықтай ерекшеленеді. Оларды дамытудың негізгі үрдістерінің қатарына мыналар жатады:
дағдарыс кезеңінде трансұлттық корпорациялардың айналымында, тіпті кейбір салалардағы ұзақ мерзімді депрессиялық құбылыстардың тәуелсіздігінен біршама төмендеу;
трансұлттық корпорациялар ұлттық экономиканың күйіне қарамастан табысқа жету мүмкіндігіне ие;
отандық жағдайды жақсартудан трансұлттық корпорациялар аз ақша алады./10/
Осылайша, халықаралық сипатқа ие компаниялар көбінесе жеке елдердегі конъюнктураның дамуына тәуелсіз болып табылады, ал трансұлттық корпорациялардың табыстары ұлттық экономикаға көмектеседі. ТҰК-экономиканың ерекшелігі - ірі компаниялардың әл-ауқаты мен тұтастай алғанда ел экономикасының күрделі қиындықтары - өндірістің тұрақсыз дамуы, инфляция, инвестициялардың жеткіліксіздігі және жаппай жұмыссыздық арасындағы контраст.
Халықаралық өндірістің дамуы тікелей инвестициялармен ғана емес, сондай-ақ халықаралық ынтымақтастықтың басқа да көптеген түрлерімен байланысты:
трансұлттық корпорациялардың шетелдік компаниялардың жұмысына қатысуына мүмкіндік беретін лицензиялық келісімдер, сондай-ақ патент пайдалану үшін пайда мен роялтиді алу;
трансұлттық корпорациялар шетел компанияларын басқаруға және оларға ақы төлеуге және капиталға қатысуды ұйымдастыруға басшылық ететін басқару келісімдері;
халықаралық субконтрактация, онда трансұлттық корпорациялар шетел компанияларымен арнаулы жұмыстарды орындау немесе жеке тауарларды жеткізу үшін субконтрактілер жасайды./11/
Экономиканы интернационалдандыру тенденциясын айқын көрсететін тағы бір факторға назар аудару керек. Жаңа экономикалық жүйе тиісті ұлтүстілік саяси институттар мен Халықаралық Қайта құру және Даму Банкі, Халықаралық Валюта Қоры және т.б. сияқты халықаралық ұйымдарды қалыптастырады. Нәтижесінде, қос биліктік жағдай туындады. Егеменді мемлекеттер алдымен жоғарыда көрсетілген ұйымдармен экономикалық және саяси салада билікті бөлісуі керек. Сонымен қатар, мемлекеттердің ықпалы азайып, билік трансұлттық корпорациялар мен олардың бақылауындағы халықаралық мекемелердің қолына түсуде.
ХХІ ғасырдағы трансұлттық корпорациялар әлемдік экономиканың жетекші субъектісі болып табылатын қаржылық, өндірістік, ғылыми және технологиялық, сауда-сервистік және басқару құрылымдарын біріктіретін күрделі әлеуметтік-экономикалық жүйелер болып табылады. Жиырмасыншы ғасырдағы ТҰК планетаның біртұтас геоэкономикалық кеңістігін қалыптастырудың алғышарттарын жасады. БҰҰ деректері бойынша соңғы бірнеше жылда ТҰК-дың жалпы саны 60 мыңнан асады және 500 мыңнан астам шетелдік филиалдарды бар. ТҰК әлемдік экономикаға 3,5 триллион доллар инвестициялайды. Тікелей инвестициялардың экспорты әлемдік ЖІӨ-нің және әлемдік экспорттан асып түседі./12/ Трансұлттық корпорациялар әлемдегі постиндустриалдық экономиканың жаңа саласының ядросы болып табылады, оған әлемде көптеген трансшоративті ядролардың шеткі бөлігін құрайтын көптеген шағын және орта бизнес, тауар тарату және ақпараттық желілер кіреді. Глобалды ТҰК өнімдердің, қызметтердің, білімнің, ақпараттың, интеллектуалды капиталдың, жаһандық еңбек нарығының ғаламдық өндірісі мен жұмыс істеуіне жаһандық әсер ететін экономиканың қаржы орталығын қалыптастырады. ХХІ ғасырдың басындағы жаңа экономика жаһандық ТҰК арасында бәсекелестікке қарсы күресті және жаңа бәсекелестік артықшылықтарды жасаудың барлық жаңа әдістерін қозғайды.
Әлемдік ТҰК-дың бәсекелестік артықшылықтары, олардың қаржылық және экономикалық сілкіністерге және жаһандық экономикадағы қорғалу бірегей корпоративтік стратегияларды, өзін-өзі оқыту және стратегиялық менеджмент жүйесін, инновациялық құрылымдарды, ірі зерттеу орталықтарының оқыту жүйесіне қабілеттілігінде. Ғаламдық трансұлттық корпорацияларды өздерінің ұзақ мерзімді өміршеңдігін қамтамасыз ететін және жаһанданған әлемдік экономиканың дамуын қамтамасыз ететін корпоративтік құрылымдардың өзгеруі мен динамикасын жасаушылар мен орындаушылары болып табылатын жаңа типтегі көшбасшылар басқарады.
Қазіргі уақытта ТҰК табиғи шикізат, құрылыс материалдарын, отын мен электр энергиясын, қазіргі заманғы технологияларды, технологиялық білімді, ақпараттық және ғаламдық ақпараттық желілерді, планетарлық көлік және қару-жарақ құралдарын әлемдік өндірісін анықтап, жібереді. ТҰК заманауи мамандар мен менеджерлерді оқытуда көшбасшы болып табылады, олар жаңа типтегі көшбасшыларды алға тартып, өз кезегінде ТҰК өздерінің икемділігін, динамизмін және дағдарысқа қарсы тұрақтылығын арттырады. Ұлттық мемлекеттер мен ТҰК әлемдік ғылыми-техникалық прогрестің негізгі бағыттарында бір-бірін қолдайды және нығайтады. Елде ірі индустриялық корпорациялар мен халықаралық қаржы-өнеркәсіптік топтар пайда болған және көбейтілсе, бұл елдің экономикалық қуатын нығайту және геосаяси ұстанымдарын нығайту дегенді білдіреді.
Осылайша ТҰК мынандай тенденцияларын қарастыруға болады:
ТҰК капиталдың шоғырлану дәрежесін және орталықтандыру деңгейін арттырады;
трансұлттық корпорациялар әлемдік постиндустриалдық экономиканың жаңа саласының негізіне айналады;
Корпорацияларды біріктіру мен сатып алу үрдістері қарқынды дамып келеді;
жаһандану үдерістерінде ТҰК-нің ықпалын күшейту;
олардың ЖІӨ өндірісіндегі қатысу үлесінің артуы;
Халықаралық экономикалық қатынастар жүйесінде позицияны нығайту;
ТҰК-ны интеграциялық үдерістерге қатысуын арттыру;
қазіргі уақытта трансұлттық корпорациялар инновациялық инвестициялық сипатқа ие.
XXI ғасырда ТҰК-ға көптеген компьютер жасау және компьютерлік бағдарлама бойынша ("Apple", "Microsoft", "IBM", "Oracle", "Google", "Intel", "Samsung electronics", "Canon", "EMC", "Qualcomm" және т.б.), машина жасау бойынша ("Ford motor", "Honda motor", "BMW", "Nissan motor", "Volkswagen", "Toyota motor" және т.б.) мұнай және газ өндіру саласындағы ("Exxon Mobil", "PetroChina", "Royal Dutch Shell", "Chevron", "Gazprom" және т.б. ) металлургия бойынша ("BHP Billiton","Vale", "China Shenhua Energy", "Norilsk Nickel", "X strata" және т.б.) фармацевтика бойынша ("Johnson&Johnson", "Pfizer", "Novartis", "Roche" және т.б.) азық-түлік бойынша ("Nestle", "Coca-Cola", "Unilever", "British American Tobacco", "Danone" және т.б.) және басқа да көптеген компаниялар жатады. ТҰК-ларда үлкен өсу динамикасы бар: 1970 жылы олардың саны 7,3 мың ТҰК болды, олардың айналымы шамамен 626 млрд. 90-жылдардың басында. олар 37 млрд. долларға 7 миллиард доллар айналымға ие болды, ал 2012 жылы әлемде 82 мыңға жуық ТҰК болды, олардың айналымы 30 триллионнан асты. доллар. Бүгінгі күні 60 мыңнан астам негізгі компаниялар мен 500 мыңнан астам шетелдік филиалдар бар./13/ Кейбір бағалаулар бойынша ТҰК сыртқы сауда айналымының жартысынан астамын құрайды. Бүкіл дүние жүзілік экономикалық жүйенің орталығы әлемнің түрлі елдерінің 2 мыңға жуық ірі трансұлттық корпорацияларымен қалыптасады, олардың қаржы дағдарысына жылдық сату көлемі 1 миллиард доллардан асады және капиталдандыру, әдетте, 2 миллиард доллардан асты. Жоғарыда келтірілген мысалдардан көріп отырғандай, барлық ТҰК шетелдік болып табылады, яғни Германияда, Ұлыбританияда, Францияда және басқа елдерде басқарушылық байланыс бар және оларда мамандандырулар кең ауқымы бар.
ТҰК БҰҰ анықтауы бойынша, мына компаниялар болып табылады:
екі немесе одан да көп елдерде жұмыс істеу;
басшылықты жүзеге асыратын орталық болуы;
Әрбiр филиал басқаларға байланысты және оларға әсер етедi./12/
Трансұлттық корпорация бәсекелестік арқылы әлемдік экономикаға әсер етеді. ТҰК үлкен бірлікте болғандықтан, оған үлкен ақша бөлінеді. Осыған орай, жаңа нарыққа шығудан гөрі мұндай ірі компанияның жаңа бағытын меңгеру оңайырақ. Табыстарды қалыптастыратын бұрыннан бар қызмет бағыттарына байланысты, корпорация жаңа өнімді бәсекеге қабілетті ете алады. Бұл бағаны төмендетуге және бәсекелестерді жаңа компаниялар түрінде таратуға мүмкіндік береді.
жүктеу/скачать 75.99 Kb.
Достарыңызбен бөлісу:
