Т¦рышев айтм¦хамет
жүктеу/скачать 0.98 Mb.
|
| О кейде Є-ге жуыќ айналатыны да бар: совет – сєбет, солярка – сєлєркє, б±л арада о фонемасынан кейін келген езулік дауыстыныњ єсері кµп. Е дыбысынан келетін орыс тілінен енген сµздер сµйлеу тілінде ќысањ-жіњішке і дауысты дыбысымен немесе и дыбысымен алмасып естіледі. Мысалы: генерал – гинерал, бензин – бинзин, бетон – битон т.б.
Ы дыбысы орыс тілінен енген сµздерде ы дыбысынан басталып жазылмай біраќ, орыс тілінен енген сµздерде ќазаќтыњ ауызекі тілінде ы дыбысыныњ ќосылып айтылуы не т‰сіп ќалуы кездесіп отырады: тырамбай – трамвай, ыстаќан – стакан, тырактыр – трактор, тыранзит – транзит, тыратуар - тротуар т.б. Ауызекі сµйлеу тілініњ єуеніне байланысты сµз ішіндегі дауыссыз дыбыстарды µзгертіп, алмастырып айту да, жазу да, ќалдырып ќою да кездесіп ќалады. Мысалы: сиез, сексия, сімена, партызан, сташ, кірахмал т.б. Орыс тілінен енген сµздер туралы ќазаќ тілі мамандары аз айтып ж‰рген жоќ. Солардыњ бірі – Ќазаќ диалектологиясы1; Ќазаќ тілін терењдетіп оќыту2; Туѓан тілдіњ бір б±таѓы3; Ќазаќ орфографиясы мен пунктуациясы жайындаѓы аныќтаѓыштар4 Ќазаќ тілініњ орфографиялыќ сµздігі5 т.б. Ќорыта келгенде, орыс тілінен енген сµздердіњ ќазаќ тілі зањдылыѓына бейімделіп, ќалай µзгеріске т‰сетінін фонетикалыќ ережелерден оқып, көріп кує болдыќ. Орыс халќымен ежелден достыѓымыз к‰шеймесе, әлсіремейді. Жалпы, кµршімен тату болѓаннан тек ќана ±тарымыз кµп болатыны баяғыдан белгілі. Экономикалыќ байланыс та, рухани байланыс та ‰зілмесін. Ќайта дамып, µсе т‰скені елімізге µте тиімді болмаќшы. Тілімізге кµптеген сµздер ќосылып, лексикалыќ ќорымыз молая т‰сті. Тіл адамның еркінен тыс ќосылып, араласып жатпайды, ол - адамдар арқылы өтетін, қайтадан кері кетіп, келіп, өліп, тіріліп жататын жанды құбылыс. Сондықтан да, орыс тілініњ барлыќ сµздері бізге ќосылып кетпейді, тек ќана баламасы бізде жоќ сµздер ѓана келіп енеді. Ол сµздердіњ де т±раќталуы ±заќ процесс екендігін осы зерттеуден-аќ байќауѓа болады. Ќазаќ тілі зањдылыѓы орыс тілінен енген сµздерді ќазаќыландырып жібереді. Ал, қазақ заңдылығына сыймаған сөз өзінен өзі қалып қояды. Б±л дегеніміз ќазаќ тілініњ басты ерекшелігін кµрсетеді, орыс тіліндегі жоќ дыбыстар µзінен кейінгі, не алдыњѓы дыбыстарѓа єлім-жетік жасайды. Осындай ќазаќ тіліне сай емес ‰ндестік зањын ќалай атаѓан ќолайлы. Мысалы, ќазаќ тілі зањында /ілгерінді, кейінгі, тоѓыспалы ыќпалдыњ/ µз ерекшеліктері бар. Ал, орыс тілінен енген сµздер осы зањдылыќќа т‰скенде басќаша болады, µзгереді. Б±л орайда: кірме сµздердіњ ќалыптасу мєселелері6, ќазаќшалау шарттары7, басќа тілден енген сµздер8 сияқты біршама келелі ой, зерттеудің алғы шарттарын келіп құрайды. Демек орыс тілінен енген сµздердіњ фонетикалыќ ж‰йесін зерттеу болашаќ ‰шін ќажетті. Б±л ‰рдіс єлі де жалѓаса беретіні сµзсіз. Кейінгі ±рпаќ ±заќ уаќытќа дейін осы тілде де білім алатынын ±мытпаѓан жµн. Олай болса, тарихи тілдің даму барысында кірме сөздердің кірігу заңдылығын зерттеуден ұтылмаймыз. Керісінше ұтарымыз көп болар еді. Кірме сөздердің кірігу заңдылығын білу арқылы кірме сөздердің толассыз енуіне қарсы тосқауыл қоюға болатын тәжірибе жинақталар еді. жүктеу/скачать 0.98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|