Шығыс хун тілдері екі топтан тұрады. І. Ұйғыр-оғыз тобының басты айырмашылығы: сөз ортасында й дыбысы д, т, з дыбыстарына, сөз соңында т, д дыбыстарына ауысады; сөз соңында ғ, г дыбыстары сақталады. Іштей үш топшаға бөлінеді: 1. Ұйғыр-тува (тукюй) тілдері (Орхон-Енисей ескерткіштерінің тілі, көне ұйғыр тілі, тува, қарағас тілдері). Фонетикалық ерекшеліктері: сөз ортасында т ~ з ~ й дыбыстарының орнына у дыбысы қолданылады; сөз соңындағы д, й дыбыстары т дыбысына өзгереді; сөз соңында ғ, г дыбыстары, түбір мен қосымша жігінде лт, рт тіркестері сақталады. Грамматикалық ерекшелігі: есімшенің -ар//-ер тұлғаларының орнына -ұр//-үр, -ыр//-ер тұлғасы, шартты райдың -сар//-сер тұлғалары қолданылады. 2. Якут тілдерінің тобына тек якут тілі ғана енеді. Басты ерекшеліктері: сөз ортасында д, з, й дыбыстары е дыбысына өзгереді. 3. Хакас тілдері екі топшаға бөлінеді: а) хакас тілі, шор тілінің иоран диалектісі, сары ұйғыр тілі, татар тілінің чулым, камасин диалектілері енеді; б) шор тілінің қосуан диалектісі, алтай тілінің сарлық диалектісі кіреді. Басты ерекшеліктері: сөз ортасында т ~ д ~ й дыбыстары з дыбысына, сөз соңындағы й дыбысы с ~ з дыбыстарына, сөз басындағы й ~ ж ~ дж ~ д ~ с дыбыстары ч, н, ң дыбыстарына өзгереді. - Шығыс хун тілдері екі топтан тұрады. І. Ұйғыр-оғыз тобының басты айырмашылығы: сөз ортасында й дыбысы д, т, з дыбыстарына, сөз соңында т, д дыбыстарына ауысады; сөз соңында ғ, г дыбыстары сақталады. Іштей үш топшаға бөлінеді: 1. Ұйғыр-тува (тукюй) тілдері (Орхон-Енисей ескерткіштерінің тілі, көне ұйғыр тілі, тува, қарағас тілдері). Фонетикалық ерекшеліктері: сөз ортасында т ~ з ~ й дыбыстарының орнына у дыбысы қолданылады; сөз соңындағы д, й дыбыстары т дыбысына өзгереді; сөз соңында ғ, г дыбыстары, түбір мен қосымша жігінде лт, рт тіркестері сақталады. Грамматикалық ерекшелігі: есімшенің -ар//-ер тұлғаларының орнына -ұр//-үр, -ыр//-ер тұлғасы, шартты райдың -сар//-сер тұлғалары қолданылады. 2. Якут тілдерінің тобына тек якут тілі ғана енеді. Басты ерекшеліктері: сөз ортасында д, з, й дыбыстары е дыбысына өзгереді. 3. Хакас тілдері екі топшаға бөлінеді: а) хакас тілі, шор тілінің иоран диалектісі, сары ұйғыр тілі, татар тілінің чулым, камасин диалектілері енеді; б) шор тілінің қосуан диалектісі, алтай тілінің сарлық диалектісі кіреді. Басты ерекшеліктері: сөз ортасында т ~ д ~ й дыбыстары з дыбысына, сөз соңындағы й дыбысы с ~ з дыбыстарына, сөз басындағы й ~ ж ~ дж ~ д ~ с дыбыстары ч, н, ң дыбыстарына өзгереді.
- ІІ. Қырғыз-қыпшақ тілдеріне көне қырғыз, қазіргі қырғыз және алтай тілдері енеді. Негізгі фонетикалық белгілері: сегіз толық дауысты, алты не сегіз екінші дәрежелі созылыңқы дауыстылардың болуы; ерін үндестігінің жақсы сақталуы.
- Н.А.Баскаковтың генеалогиялық классификациясы түркі тілдерінің ерекшеліктеріне, сол тілде сөйлеуші халықтардың тарихи даму жолына сәйкес келеді. Н.А.Баскаковтың генеалогиялық классификациясы бойынша қазақ тілі Батыс хун тілдерінің Қыпшақ тобына, оның ішінде Қыпшақ-ноғай топшасына енеді.
Назарларыңызға рақмет!
Достарыңызбен бөлісу: |
