- Ежелгі Орта ғасырларда Қазақстан аумағында құрылыстың қарқынды дамуы басталды, археологиялық ескерткіштер Кедер, Жамут, Құландағы, Көк-Мардандағы тұрғын үйлер, будда ғибадатханалары мен Суяба және Навакет монастырлары, Испиджаб монастырлары, исламның таралуымен мешіттер тұрғызыла бастады, кесенелер салынып жатыр. Тараз қаласында моншалар үлкен танымалдыққа ие болды, олардың қалдықтары табылды. Дала түріктерінің мүсіні: монументалды тас мүсіні, тас жазықтығындағы контурлық кеспе сурет, сирек - көлемді мүсіндер, исламның таралуымен адам бейнесінің дәстүрі біртіндеп жоғалады. Ауызша халық шығармашылығы: ежелгі дәуірде пайда болды, ортағасырлық және кейінірек өз дамуын жалғастырды. Мифтер, ертегілер, Ертегілер, әндер, мақал-мәтелдер, эпостар, поэтикалық жарыстар, жақсылық пен жамандық күресі. Кең таралған мифтердің бірі - өлімге қарсы күреске түскен қорқыту-музыкант туралы аңыз. Жазба: мемлекеттің дамуымен жазу үлкен маңызға ие болады, түркілердің басқа мемлекеттермен дипломатиялық қарым-қатынаста түрік тілінде ресми грамоталарды пайдалануы. Түріктердегі жазбаның болуы туралы бірінші болып Қытай көздері айтылады. Моңғолияның солтүстігінде Орхон өзенінен табылған көне түркі жазбаларының ескерткіштері - стелалар (тас плиталар). Білге - қаған және күл - тегиннің құрметіне белгілі руникалық мәтіндердің ең ірі ескерткіштері сақталған. Әдебиет және ғылым: жазудың пайда болуымен бірге Моңғолияның және Енисейдің әдеби жанрлары, руникалық мәтіндері - тарихи құжаттар ғана емес, көрнекті әдеби шығармалар да дамиды. Исламды таратумен араб тілі кеңінен қолданылады,онда әдеби және ғылыми шығармалар жасалады. Түркі дәуірінің ғылыми және әдеби әлемінің жарқын өкілдері: әл Фараби, Юсуф Баласағұн, Махмұд Қашқари, Ахмед Яссауи. Дін: ерте орта ғасыр кезеңінде түркі тілдес тұрғындар тілшілер болып табылды, Аспан мен жерге - суға бас иді, отты құрметтеу, өз нанымдарымен қатар зороастризм, буддизм, манихейство, христиандық таралды.
Түркі философиясы Қазіргі уақытта қазақ философиясы үшін және жалпы қазақ қоғамының өзіндік санасы үшін қазақ халқының рухани өмірінің түркі көзі, түркі философиялық мұрасы туралы мәселе түбегейлі маңызға ие. Ең алдымен, бұл жаһандану жағдайында ұлттық бірегейлікті іздестірумен, қазіргі уақытта өзінің жеткіліксіз зерделенуі мен толық білімін ашатын өз тарихы мен мәдениетіне объективті түрде шиеленіскен қызығушылықпен байланысты. Соңғысы қазақ халқының ғана емес, бүкіл қазақстандық социумның да Ұлы Даланың тарихы мен мәдениеті мәселелеріне деген қоғамдық қызығушылығын, сондай-ақ қазақ философиясының қайнар көзі мен рухани-мәдени тамырына философиялық рефлексия, түріктердің тарихы мен мәдениетінің мағыналы және құнды-танымдық багажы болып табылады.
Достарыңызбен бөлісу: |
