Туристік қызметтің бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдістемесі бет

Кассир

менеджерлер (2)

Қызмет көрсетуші жұмыскерлер (1)

Сурет 1. «Яссауи” туристік фирмасы қызметкерлерінің штаты.

- Туризм, отелдерді, туристік базаларды, мотелдерді, экскурсия ұйымдастыру бойынша қызметті, жеке және істік сапарларғақызмет көрсетуді, мәдени, гастролдік, мейірімділік және басқа шараларға қатысу мен ұйымдастыруда, қызмет көрсетеді;

- Мамандардың туристік сапарлары мен іссапарларын ұйымдастыру;

- Таяу және алыс шетелдердегі халықаралық туристік қызметтерді жүзеге асыру;

- Әртүрлі елдердің әуе жолы компанияларының ішкі және шетелдік рейстерге әуе жолы билеттерін сату;

- Сауықтыру және демалыс үйлерінде жолдамаларды өткізу.

«Яссауи» Сіздің осы еліктіретін және таң қалдыратын елді өзіңізгн ашуыңызға көмектеседі. Біз сенімдіміз, Сіз бұл елде бір рет болсаңыз, сіздің жүрегіңіздің бір бөлігі өмір бойына осында қалатынына және қайта айналып соғарыңызға.

Біз Сізге өте кереміт демалыс, істік сапар, әртүрлі экскурсиялық бағдарламалар ұсынып, бизнес семинарлар мен басқада көптеген істерді ұйымдастырамыз.

БАЭ бағытындағы қызмет көрсету диапазоны өте кең:

- Ең жақсы отелдер

- Қолайлы бағалар

- Рұқсатнамалар

- Шоп - турлар

- Интернетте турларды резервте сақтау

- VIP сервис

- Экскурсиялық бағдарламалар.

Сонымен қатар, «Яссауи» туристердің алдында өзінің есігін қонақ жайлылықпен айқара ашып, Қазақстан бойынша есте қаларлық саяхат жасауға шақырады.

«Яссауи” фирмасы тапсырыскерлерді дүниежүзінің 30-дан астам елдеріне жіберуді жүзеге асырады және келесі бағыттар бойынша туроператор болып табылады: Чехия, Венгрия, Италия, Голландия, Франция, Австрия, Англия, Швейцария.

Сонымен қатар, «Яссауи” фирмасы дүниежүзінің кез – келген нүктесіне әуе жолдары билеттерін сату бойынша қызмет көрсетеді, 10-нан астам әуе компанияларының қызметін көрсетеді, оның ішінде: “Эйер Казахстан”, KLM және басқалары.

«Яссауи” фирмасы тапсырыскерлерді тартудың қосымша әдістерін қолданатын аз фирмалардың бірі: жеңілдіктердің икемді жүйесі бар (екінші рет келгендерге әр жолдамадан 3 % , үшінші рет келгендерге 5 %, одан арман қарай 7 %); әрбір тапсырыскерге жолдама алу кезінде жарнамалық өнімдерді беру (календарлар, буклеттер және т.б.).

Туристік рынок, ішкісі болсын, халықаралық болсын, - ең бәсекелесті рыноктардың бірі. Туристерді тарту үшін қатаң бәсекелестік күрес жүреді, жжеке елдер арасындада, елдің өзінің ішіндеде - региондар, қалалар, қонақ үйлер, қызмет көрсетуші кәсіпорындар және туристік фирмалар арасында. Қатал бәсекелестік жағдайында маркетингтің анық бағдарламасын әзірлеудің маңызы зор болады және оның нақты шараларын бірізді жүзеге асыру, рынокты зерттеуден бастап, турөнімді жасау мен оны рынокта жылжыту бойынша мақсатты бағытта әрекет жасауға дейін. Бұл жағдайларда, қазіргі маркетингтің маңызды бөлімдерінің бірі болатын, жарнамалық – ақпараттық жұмыс үлкен роль атқарады. Психология, социология, эстетика және басқа ғылымдар саласындағы жаңа табыстарды қолдана отырып, жарнама соңғы жылдары өте қуатты индустрияға айналды.

«Яссауи” фирмасындағы жарнамалық – ақпараттық қызмет екі деңгейде жүзеге асады:

- мемлекеттік макро деңгейде;

- коммерциялық құрылымдар, немесе микро деңгейде (қонақ үйлер, көлік компаниялары және т.б.)

Макро деңгейдегі жарнама мемлекеттік реттеу органдарымен жүргізіледі - министрліктермен, басқармалармен, комитеттермен. Бұл деңгейдегі негізгі мақсат:

- елдің тұтас немесе бір регионының қолайлы тұлғасын жасау және көрсету;

- әлуетті тапсырыскерді көптеген туристік бағыттардың ішінен өзінің саяхаттауы үшін тек осы елді немесе регионды таңдауына тарту.

Макро деңгейдегі жарнама қызметі негізінде бюджеттік қаражатпен жүргізіледі.

Микро деңгейдегі жарнаманың негізгі мақсаты, немесе коммерциялық жарнаманың – сатып алушыны рынокта ұсынылатын ұқсас өнімдер массасынан, нақты өнімді сатып алуға тарту.

Туризмдегі жарнамалық қызмет, оның ішінде қазақстандық, қатаң реттеледі. Мемлекет туристік фирмалар жарнамасына ерекше талап қояды. Туристік фирмаларға жарнамалық жарияламаларда көрсетілген, баяндалған ақпараттардың сенімділігі үшін жауапкершілік артылады. Өнім туралы ақпарат нақты және объективті болуы қажет. Соңғы талап өте маңызды, өйткені көптеген елдерде, оның ішінде Қазақстандада, тұтынушылар құқығын қорғау туралы заң қабылданған. Сондықтан жарнамада көрсетілген ақпараттың нақты көрсетілетін қызметтен айырмашылығы болған жағдайда, турист фирмадан сәйкес өтемді талап етуге, ал төленбеген жағдайда сотқа беруге құқығы бар.

Жарнамалық бағдарламаны әзірлеудегі бірінші қадам – жарнаманың мақсатының қойылымы. Жарнамалық мақсат – белгілі бір уақыт кезеңі ішінде, белгілі бір мақсатты аудиторияға қатысты орындалатын, анықталған коммуникациялық міндет. Өткізілімді кеңейтуге әзірленетін жарнаманың мақсаты – мақсатты рыноктағы жаңа қызметтер мен маркалар туралы біліктілік жасау.

«Яссауи” фирмасында жарнама бюджетін есептеу келесідей түрде жүргізіледі:

Жарнама мақсатын анықтап алып, фирма жарнамалық бюджет орнықтырады. Бюджетті құрастыру кезінде кейбір факторлар ескерілуі керек: туристік өнімнің өмірлік циклінің сатысы – жаңа тауарлар жарнамаға жұмсалатын көп қаражатты керек етеді, тұтынушыға түсінікті болуын және одан қайтымды реакцияны алу үшін. Кемелдік сатысына көтерілген тауарлар сату көлемімен салыстырғанда жарнамаға аз қаражат талап етеді; рыноктық үлес – үлкен рыноктық үлеспен қызмет үшін, әдетте, үлкен жарнамалық шығындар қажет болады. Рынокты жеңіп алу немесе бәсекелес рыногінің үлесін жеңіп алу бар рыноктық үлесті қолдауға қарағанда үлкен жарнамалық бюджетті талап етеді; бәсекелестік және бөгеуілдер – көптеген бәсекелестер мен күшті жарнамалық қолдау бар рынокта сауда маркасы көбірек жарнамалануы керек, ол рыноктың жарнамалық шуының ішінен естілуі керек; жарнамалану жиілігі - бұл сол сияқты жарнама бюджетімен анықталады, сауда маркасы туралы жарнамалық жариялама қаншалықты көп қайталанса, соншалықты бюджет жоғары; тауардың саралануы - өз тобындағы басқа қызметтермен барынша ұқсас қызметтер үшін, күшті жарнама ерекшеленуге көмектесуі және оны дараландыруы керек, егер оның ерекшелігі бәсекелес тауарлардан маңызды болса, жарнама осы ерекшеліктерді тұтынушыға жеткізуі керек.

Бәсекелестердің шығыны деңгейінен шыға отырып – бәсекелестер деңгейімен шығынды салыстыру. Компаниялар бәсекелестер жарнамасын бақылайды немесе саладағы шығын деңгейі бойынша мәліметтерді жарияламалардан алады немесе сауда ассоциацияларынан, содан соң сала бойынша орташа шамадан шыға отырып өздерінің бюджеттерін орнықтырады. Бұл әдістің пайдасына екі аргумент бар: бәсекелестер бюджеттері саланың ұжымдық ойын білдіреді және бәсекелестердің салыстырмалы шығындары жарнамалық соғысты болдырмауға мүмкіндік береді. Бірақ, өкінішке орай, бұл екі аргумент сенімсіздеу. Жылжытылуға компания қанша қаражат жұмсауы керек екенін бәсекелес жақсы біледі деп есептеуге ешқандай негіз жоқ. Компаниялар әртүрлі, жәнеде әрқайсысының жарнама мен тауардың жылжытылуында өздерінің ерекше қажетсінулері бар.

Жарнамалық бағдарламамен көзделетін мақсаттар мен міндеттерден шыға отырып – бюджеттің жылжытылу бағдарламасының мәселелері мен мақсаттарына сәйкестігін анықтау әдісімен оны орнықтыру барынша қисынды. Бюджетті анықтамас бұрын, маркетингілік бойынша мамандар өзіндік мақсаттарды, осы мақсаттарға жету үшін орындалуы қажет міндеттерді анықтауы қажет және оларды орындауға жұмсалған шығынды бағалауы қажет. Осы шығындардың барлық сомасы – жылжытылуға ұсынылатын бюджет болып табылады. Бұлда орындалуы қиын әдіс, өйткені анықталған мақсаттарға қол жеткізуге қандай міндеттер әкелетінін алдын ала анықтау өте күрделі. Әдіс жылжытылуға тіленетін бюджетті орнықтыруға мүмкіндік береді.

Өнімнің өздік құнына жатқызылған, жарнамаға кеткен нақты шығындардың жалпы шамасы қызмет көрсетуді өткізуден түскен ақша көлеміне тәуелді және нормативтерден аспауы керек. Өзінің қызметін туристік қызмет көрсету аясында жүргізетін ұйым, жарнамаға шекті саналған шығын сомасын 3 есеге көтереді .

Біздің қызметтеріміз 140000 тұтынушылардан тұратын рынокқа ұнай алады. Мақсаты - 98000 тұтынушыларды қамту (140000 х 70%). Орта тұтынушы жарнамамен және әрекеттің біржарым күшімен 24 байланыста болатын болса, онда сатып алынатын байланыстың есепті саны 3,528 млн. құрайды (98000 х 24 х 1,5).

Жарнаманы тарату құралдары туралы шешімдер.

Жарнамалық жарияламаны мақсатты аудиторияға дейін жеткізу үшін бұқаралық ақпарат құралдарын таңдаудағы басты қадамдар:

- қамту, жиілік және ықпал ету дәрежесін таңдау;

- ақпарат құралдарының басты түрлерін таңдау;

- ақпаратты тарату құралдарының нақты түрлерін таңдау;

- ақпарат құралдарында жайғасу уақытын таңдау.

Туристік өнім жарнамасының ерекшелігі сонда, теледидар бойынша ол ондай әрекетті емес. Ол газеттерде, журналдарда және радио бойынша тиімдірек және дәстүрлі жүреді. Сондықтан ақпаратты таратудың негізгі каналы ретінде баспасөздегі жарнама таңдалған. Журналдардағы жарнама келесілермен шартталады:

- сенімділік пен беделділік;

- қалпына келтірудің жоғары сапасы;

- тіршілік ұзақтығы;

- қайтара оқушыларының мәнді саны;

- оқушылар арасындағы жақсы “өтімділік”;

- жоғары демографиялық және географиялық селективтік.

Жарнама құны 1000 адамға есептелген. Жарнаманы нақты тасымалдаушыларды таңдау.

1 кестеден көреміз, ақпарат тарату тұрғысынан қарағанда, қазіргі кезеңде рынокта бізді қызықтыратын келесі журналдар: «Туризм и отдых», газеттер «Караван плюс» және «Эконом» келтірілген. Маркетингілік зерттеулер көмегімен оқушылар шеңбері анықталған және пайдасыз аудиторияны ескерумен – бір бөлімі қарастырылатын фирманың мақсатты рыногі болып табылмайды – әлуетті мақсатты рынокты анықтадық. Мысалы, “Туризм и отдых” журналының 85000 оқушылары бар, олардың 60 % пайдасыз аудитория және 40 % (34000 адам) мақсатты аудитория. 1/2 беттегі жарнама бағасы 13568 тенге. Сондықтан жарнама құны 399 тенгені құрайды (13568 : 34000 х 1000 =399 тенге) 1000 оқушыға. Келтірілген басқа журналдар үшінде осындай есептеулер жүргізіледі (1 кесте).

Кесте 1

Жарнама құнын есептеу

Хабарландырулар мөлшері газеттің бір бетінің 1/2 таңдайды, өйткені бұл байқалатын мөлшер, 40 % оқиды.

Барлығы, айына орта шамамен жарнама құны 256354 тенгені құрайды.

Негізгі жарнамаға қосымша басылым жарнамасын қолдану: календарлар мен буклеттер – үлкен тиражбен шығарылады және фирманың тапсырыскерлері арасында тегін таратылады, көрмелер мен жәрмеңкелерге келушілерге таратылады.

Ай сайын есептеп тұру қажетті:

Жалпы пайда, тенгемен:

Од = V х Ц - С х n ,

V – жарнама бойынша сатып алынған қызметтер саны,

Ц – қызмет бірлігінің құны,

С – бір жарияламаның құны,

n - жариялама саны.

Сонымен қатар «Яссауи” фирмасында, жарнама бюджетін негіздеу үшін келесідей көрсеткіштерді есептейді.

Дебиторлық берешек айналымдылығы:

;

мұндағы - дебиторлық берешек айналымдылығы коэффициенті (айналым саны);

Дебиторлық берешекті өтеу кезеңі:

мұндағы - дебиторлық берешекті өтеу ұзақтығы (күндер);

Дебиторлық берешекті басқарудың бірқатар жалпы ұсыныстары бар:

– тапсырыскерлермен есептесу күйін бақылауды орнықтыру;

– бір немесе бірнеше ірі тапсырыскерлермен төленбеу тәуекелдігін төмендету мақсатында мүмкіндігінше тапсырыскерлер шеңберін кеңейту керек;

– дебиторлық және несиегерлік берешектер қатынасын қадағалау, өйткені дебиторлық берешектің едәуір жоғарылауы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына қауіп төндіреді және қосымша қымбат тұратын қаржыландыру көзін тартуды керек ету қаупі туады;

– ұзақ мерзімді төлем кезінде жеңілдіктерді ұсынуды қолдану.

Фирманың іскерлік белсенділігі, бәрінен бұрын, ресурстарды қарқынды қолдану, олардың айналымдылық кезеңімен, кезеңдегі шығындар мен алынған пайдалар көрсеткіштерімен сипатталады. Пайдалылықтың негізгі көрсеткіштерін қарастырамыз:

1. Активтер пайдалылығы (мүлік) - кәсіпорын активке салынған әрбір тенгеден қандай пайда алатынын көрсетеді;

мұндағы - активтер (мүлік) пайдалылығы;

2. Меншікті капитал пайдалылығы:

;

мұндағы - меншікті капитал пайдалылығы;

- кәсіпорын қарамағында қалатын пайда

(таза пайда);

Капитал пайдалылығы мен сату көрсеткіштерін талдау, талдау жүргізілген кезеңде фирма қызметі тиімділігінің нашарлағанын көрсетеді.

Сату пайдалылығын ұсынылатын қызметтерге бағаны жоғарылату жолымен немесе оларды өткізу кезіндегі шығынды төмендету жолымен арттыруға болады. Дегенмен бұл әдістер қысқа мерзімді кезеңде тиімді және ұзақ мерзімді келешекке сенімділігі жеткіліксіз. Фирманың қаржы жағдайын беріктендіру мақсатына жауап беретін ең бірізді саясаты, қажеттілігі әуе тасымалдау рыногіндегі сұраныммен анықталған, өндіріс пен қызметті өткізуді арттырудан тұрады.

Бұл көрсеткіштердің бәрі ай сайын немесе тоқсан сайын есептеліп тұрады және нәтижелеріне байланысты жарнамалық қызмет түзетіледі.

Бұл жарнамалық компания сатудың қандай деңгейіне келтіретінін қазір анықтау қиын. Жарнамадан өзге, сату деңгейі көптеген факторларға тәуелді: тауар ерекшелігіне, оның бағасына, елдегі экономикалық жағдайға және т.б.

Көздер бойынша тапсырыстардың бөлінуі.

Турфирманың әрбір бөлімшесі үшін нақты міндеттер белгіленген, бірақ туристік бызнес әр түрлі форс – мажорлық жағдайлаға жиі тап болғандықтан, туфирманың қызметкелері басқа да функцялард атқара біліп, еліміздің заңдарын қажетті көлемде білуі керек.

Туристік ағым бұл туристердің елге үздіксіз ағып келуі ьолып табылады. Туристік ағым көлемін сипаттайтын көрсеткіштерге мыналар жатады: туристердің жалпы саны, туристік күндер саны, бір туристің елде болуының орташа ұзақтығы.

Туристік күндер саны келесі формула бойынша анықталады:

Д=Ч*t

Д – туристік күндер саны, адам/күн;

Ч – туристер саны, адам;

t – бір туристің берілген аймақта болуының орташа ұзақтығы.

Келесі кестеде «Яссауи» турфирмасының 2004-2005 жылдар аралығындағы туристерге қызмет көрсету құрылымы берілген.

Кесте 2

Туристік ағым - құбылмалы құбылыс. Туристік ағымның құбылмалылығын сипаттау үшін құбылмылылық коэфициенті қолданылады. «Яссау» турфирмасы үшін туристік ағмның құбылмалылық коэффициентін келесі формула бойынша табуға болады:

Кқ =Д max/Дoa * 100%

Мұндағы:

Дmax – бір айдағы максималды туристік ағымдық туристік күндер саны, адам/күн;

Доа – орташа айлық туристік күндер саны.

Орташа айлық туристер күндер саны жылдық туристік күндер санын 12 айға бөлу арқылы анықталады:

Доа=Джылдық / 12,

«Яссауи» турфирмасы бойынша орташа айлық туристік күндер саны келесіге тең:

11128/12=927,3

Ал туристік ағымның құбылмалылық коэффициенті «Яссауи» турфирмасы үшін келесідей:

1125/927,3*100%=121%

Бұл коэффициент маусымдық фактордың туристік ағым құбылмалылығына өте үлкен әсер тпейтідігін көрсетеді. Бұл турфирманың туристік қызметтер ассортиментінде шоп-туризмнің үлестік салмағының жоғары болуымен түсіндіріледі.

Құрылған уақытынан бері «Яссауи» турфирмасы 329 ұйымдасқан топтарды қабылдап, 1354 индвдуалды туристерді қаблдаған. Негізінен турфирма шығатын туризммен айналысады, ал ішкі туризмнің үлес салмағы өте аз.

Кесте 2 көрініп тұрғандай, Қытай -51,7, БАЭ-21,1, Түркия – 16,7 елдерінен келген туристерді қаблдау бойынша қызмет көсетудің үлес салмағы ең жоғары, сонымен қоса туристік күнмен туристерге қызмет көрсету көрсеткіштері әртүрлі, мысалы, Қытай бойынша туристік күндердің үлес салмағы 43,3%, бұл туристердің Қытайда болу ұзақығының төмен болуымен түсіндіріледі. Қытайда орташа болу ұзақтығы турфирма бойынша 5,5 күнге тең. Ал БАЭ мен Түркия бойынша бұл көрсеткіш 8,9 күн және 7,1 күнге тең. Мұндай айырмашылықтар туристік сапардадың құрылымына байланысты.

«Яссауи» турфирмасының қызметінің негізгі экономикалық көрсеткіші болып айналыс шғындары табылады. Туризмде турды қалптастыруға кеткен шығындар айналыс шығындары деп аталады.

Турфирманың айналс шығындары келесідей негізгі көрсеткіштермен сипатталады:

- айналыс шығындарының абсолюттік сомасы;

- турфирманың айналыс шығындарының деңгейі;

- шығын қайтарылымдылығының деңгейі;

- айналыс шығындарының рентабельділік деңгейі.

Айналыс шығындарын талдау турфирманың бухгалтерлік және статистикалық қорытындылары және ағымдағы есеп беру материалдары негізінде жүргізіледі.

Турфирманың қаржылық қорытындысы оның шығындарды төмендетуіне байланысты болады. «Яссауи» турфмасының осындай мүмкіндіктерінің қандай екендігін көру үшін, жылдар бойынша айналыс шығындарының құрылымы мен құрамын қарастыру қажет .

«Яссауи» турфирмасының айналыс шығындарының құрылымы

«Яссауи» турфрмасы бойынша 70% жуық шығындар «Еңбекақы» бабына келеді. Бұл турфирма қзметкерлерінің орташа айлық еңбекақысының жоғары болуымен түсіндіріледі. Сонымен қатар, турфирма виза мен төл құжаттарды рәсімдеу бойынша қосымша қызметтер көрсетіп, айналыс шығындарын арттырып, бірақ туристік қызметтер ассортиментін кеңейтеді.

Кестеден көрініп тұрғандай, барлық баптар бойынша өсу динамикасы байқалған. Бұл қызметкерлердің еңбекақсының жоғарылауымен байланысты, сонымен қоса, сатылған туристік жолдамалар санының өсуі есебінен болған. Өз кезегінде бұл басқа ұймдардың, яғни визалық, қонақүй және экскурсондық қызметтерге кеткен шығындардың өсуіне әкеп соқты. Сонымен қоса, жалға алу көлемі де өсті.

Егер туристік қызметтер көлемі мен айналыс шығындарының өсу қарқынын салыстырар болсақ, шығындардың 1,8%, ал туристік қызметтер көлемінің 2,6% артқанын көреміз. Бұл 2004 жылы шығындарды жоғарылатудың тиімсіздігін дәлелдейді.

Айналыс шығндарының сомасының туристік қызметтер көлеміне қатынасы айналыс шығынлары деңгейін береді. Бұл көрсеткіш турфирманың сапалық көрсеткіштерінің негізгісі болып табылады және туристік қызметтердің жалпы құнындағы айналыс шығндарының үлесін көрсетеді.

«Яссауи» турфирмасы үшін айналс шығындарының деңгейі:

2004 жылы 7858/9676*100%=81,2%

2005 жылы 7988/9926*100%=80,5%

«Яссауи» турфирмасы бойынша көрсеткен туристік қзметтер көлеміндегі айналыс шығындарының үлес салмағының артқаны байқалады. Бұл көрсеткіш турфирма үшін қауіпті. Кәсіпорын үшін шығындарды бақылап оларды минималды көлемге дейін азайту қажет. Бұл – пайданы арттруға қажетті ішкі шаруашылық резервтерді анықтаудың бірден бір көзі болып табылады.

Айналмалы шығындар, банктік қызмет көрсету бойынша шығындардың артуы ең алдымен, турлард ұйымдастыру, маршруттар бағдарламасын құрумен, оларды тәжірибеден өткізу және турларды өткізудің артуымен байланысты.

2005 жылғы материалды шығындардың үлес салмағы 2004 жылмен салстырғанда 19,2%- тен 18,0%-ке дейін азайған. Бұл – байланыс пен жарнама қызметінің байланыстың арзан түріне – Интернетті қолданумен байланысты.

Төмендегі кестеде (кесте 4) «Яссауи» турфирмасының 2004-2005 жылдардағы қаржылық көрсеткіштеріне талдау берілген.

Кесте 4

Кестеден көрініп тұрғандай, қарастырылып отырған кезеңде «Яссауи» турфирмасы 2004 жылмен салыстырғанда 2005 жылы көрсетілетін қызмет көлемін 250 мың теңгеге немесе 2,6 % арттырған. Ал шығндардың 1,7 %-ке артуына байланысты, пайда көлемі 17,7 %-ке өскен. Өткізуден тыс операциялардан түскен табыс артық құрал-жабдқтарды, сонң ішінде туристік құрылғылар мен материалдқ құндылықтарды сату арқаснда өскен.

Турфирманың жнтық табысының қалыптасуның негізі болып туристік қызметтен түскен табыс табылады, сондқтан табысты басқару үрдісінде оған үлкен рөл беріледі. Соңғы қаржылық қорытындыға өткізуден тс операциялардан түскен табыс пен шығынар (бағалы қағаздар бойынша дивидендттер, валюта курсының өзгерулері) әсер етеді.

Турфирманң қаржылық қорытндысының өзгеруі төрт фактордың өззгеруіне байланысты:

• 
  көрсетілген қызмет көлемі;
  
• 
  көрсетілген қзмет құрылымы;
  
• 
  айналыс шығындарының өзгеруі;
  
• 
  қызмет бағасының өзгеруі.
  

келесідей байланыстар арқылы анықталады:

1. 
   Қаржылқ қортындының көрсетілген қызмет көлемінің (ΔРр1) өзгеруіне байлансты өзгеруін мна фомула арқылы анықтаймыз:
   

Мұндағы

К2- қызмет көрсету көлемінің толық шығындар бойынша өсу коэффициенті

(К2=S1/S2).

Бұл көрсеткішті «Яссауи» турфирмасы бойынша есептейік:

К2=9676:7858=1,231,

ΔРр1=347(1,231-1) =80,2

2. 
   Қаржлық қорытындының көрсетілген қызмет шығындарының 1 теңгеге өзгеруі салдарынан өзгеруі келесі формула бойынша анықталады:
   

Мұндағы

QP1- есепті кезеңде көрсетілген қызмет көлемі;

So – базисті кезеңдегі көрсетілген қызмет шығындары;

S1 – есепті кезеңдегі көрсетілген қызмет шығындары.

«Яссауи» турфирмасы бойынша бұл көрсеткіш 2004-2005 жылдар үшін:

ΔРр3=(7988:9926-7858:9676)347=34,7 мың теңге

3. Қаржылық қорытындының өткізу құрылымының өзгеруі есебінен өзгеруін төмендегі формула бойынша анықтаймыз:

ΔРр2= Ро(К1-К2),

К1- есепті кезеңдегі баға бойынша өткізу көлемінің өсу коэффциенті (К1= QP1/ Qpo).

Осы есептеулерді «Яссауи» турфирмас бойынша есептеп табамыз:

К1=9926:9676=1,026,

ΔРр2=347(1,026-1,231) =-71мың теңге

Қаржылық қызметті факторлық талдау қортытындысы кесте 5 көрсетілген:

Кесте 5

2005 жылғы жағымды қаржылық қорытынды көрсетілген қызмет

шығындарының 1 теңгеге төмендуі есебінен болған, осының салдарынан табыс 34,7 мың теңгеге артқан және өткізу көлемінің 80,2 мың теңгеге артуы мен өткізу құрылымының 71 мың теңгеге төмендеуі есебінен болған.

Яғни, «Яссауи» турфирмасына қаржылық қорытынды көрсеткішін жақсартуға мүмкіндік беретін қызметтер нарығын зерттеу бойынша маркетинг саясатын қалыптастырып, тиімді қызметтер үлесін арттыру керек.

Қаржылық талдаудың негізгі мақсаты – қаржы көлемі мен құрылмының өзгеру тнденцияларын және олардың қаржылық тұрақтылық пен қаржыны пайдалану тиімділігіне әсерін анықтау. Талдаудың бұл кезеңінде қаржы құрылымымен анықталатын турфирманың қаржылық тұрақтылығы қарастырылады.

Мұндай талдауды жүргізу барысында төмендегідей көрсеткіштер есептелінеді:

Автономия коэффициенті кәсіпорынның заемдық көздерден тәуелсіздігін, кәсіпорынның жалпы қаржы құрамндағы өзіндік қаржының үлесін көрсетеді:

22305:23515=0,95

2005 жылы бұл көрсеткіш >0,5 нормасында 0,95 – ке тең болған. Бұл турфирманың тиімді және тәуелсіз қызметін көрсетеді.

0,05 – ке тең заемдық және өзіндік қаржының қатынасын көрсететін коэффициент «Яссауи» турфирмасында өзіндік қаржы үлесінің көбірек екендігін көрсетеді және төмендегі жолмен есептелінеді:

1210:22305=0,05

Маневрлік коэффициенті кәсіпорынның өзіндік қаржысының қандай бөлігі мобильді түрде екендігін көрсетеді. Тиімді көлемі >0,5. Бұл коэффициентті «Яссауи» фирмасы үшін анықтаймыз:

(22305-99):22305=0,99

«Яссауи» турфирмасы бойынша бұл көрсеткіш 0,99 – ге тең және ол нарықтық экономика жағдайында турфирманың тиімді маневрлігін көрсетеді.

Банкроттық коэффициенті баланс активі сомасындағы өзіндік айналмалы қаржының үлес салмағын көрсетеді және төмендегі жолмен анықталады:

(520+1320-780):23515=0,05

0,05 - ке тең бұл коэффициент турфирманың нарықтағы тұрақты жағдайын және өз нишасының бар екендігін көрсетеді.

Кәсіпорын қызметінің тиімділігін бағалауда кәсіпорын иелігіндегі қаржыны қолдану рентабельділігі улкен мәнге ие. Негізгі қорлар рентабельділігі көрсеткіші пайланың жылдық сомасының негізгі қорлардың орташа жылдық құнына қатынасы арқылы анықталады.

Қор қайтарымдылығы капитал бірлігіне келетін туристік қызметтер көлемін сипаттайды және туристік қызметтер көлемінің негізгі қорлар құнына қатынасы арқылы анықталады. Қор қайтарымдылығы коэффициентін есептейік. Бұл көрсеткіш туристік қызметтер көлемінің бірлігін өткізуге қажетті капиталдың орташа көлемін сипаттайды және негізгі қорлар құнының туристік қызметтер көлеміне қатынас арқылы анықталады. Бұл көрсеткіш 1 теңгеге туристік қызметтер көлемінде негізгі қордың қандай көлемі қатынасы көрсетеді (кесте 6).

Кесте 6

Кестеде көрсетілген көрсеткіштердің өзгеру динамикасы фирманың капиталды қаншалқты тиімді қолданғандығын бағалауға мүмкіндік береді. Қор қайтарымдылығы көрсеткіштерінің өсу динамикасы біркелкі болып келген. Бұл негізгі қорларды тиімді қолданудың дәлелі. Сонымен қатар, негізгі қорлар рентабельділігі көрсеткішінің төмендеуі байқалады.

Турфирманың шаруашылық көрсеткіші – оның табыс деңгейі. Турфирманың табысы 3 негізгі міндеттерді шешуді қамтамасыз ететін қаржылық база болып табылады:

- турфирманың шаруашылық қызметін жүргізумен байланысты шығындарды өтеу;

- табыстың бір бөлігі әр түрлі салықтарды төлеуге кетеді;

- табыстың белгілі бір бөлігі пайданың қалыптасу көзі болып табылады.

Жоғарыда айтылғанды қорытындылай келе, 2005 жылы «Яссауи» турфирмасының қаржылық жағдайы жақсарады деп болжауға болады. Жаңа туристік өнімді өткізуден түскен табстың өсуіне және турфирманың қаржылық жағдайының тұрақтануына әкеледі.
2.2 «Яссауи» туристік фирманың туристік қызмет ассортименті
Туризмде маркетингке шын мәнінде қажетті көңіл бөлінген жоқ. Маркетингілік зерттеуді қолданбау себебі туризм қызметіне сұранымның, бәрінен бұрын, экстенсивті өсуі болып табылады. Қазақстандағы туризмнің реформалануы мен құрылымының қайта өзгеруі, бәрінен бұрын, «желқайықты бизнестің» дамуымен және шоп-турлардың пайда болуымен байланысты. Қазіргі кезде шоп-турларға сұранымының стагнациясы байқалады, бұл рыноктың жаңа қажетсінуі мен талаптарын іздеу және тану үшін маркетингілік құралдың енгізілуі мен қолданылуын болжайды.

Туристік маркетингтің ерекшеліктері туристік өнімнің айрықшылығына тәуелді және туристік қызметтің өндірушісінің және тұтынушысының ерекшеліктерімен анықталады.

Туризм аясындағы әйгілі қайраткер В.Б.Сапрунованың анықтауы бойынша “туристік өнім кең мағынада - бұл қызметтер мен тауарлардың кешені, олар өздерінің бірлесуімен туристік сапар (тур) немесе оған тікелей қатысы барларды түзейді”.

Туристік өнім өзінің өзіндік ерекшелігі бойынша көпспектрлі, өйткені оның құрамына қонақ үйлер мен көліктер қызметі, тамақ өнімдері, экскурсовод қызметі, туристік жабдықтау кәсіпорынының өнімдері және т.б. кіреді.

Туристік қызметті тұтынушының өзіндік ерекшелігі, туристік қызметтің сапасын бағалаудың субъективтілігімен қорытындыланады, өйткені оған сыртқы факторлар үлкен ықпал етеді: мысалы, топтар мүшелері, жергілікті халық және т.б.

Туристік қызметті өндірушілердің өзіндік ерешелігіне, әртүрлі мақсаттары бар, туристік қызметтің қарапайым құрамаларының көпбейінділігін жатқызуға болады. Осыған байланысты туризмнің барлық құрылымдық бөлімшелерінде жоспарлы үйлестіру қажетті.

Өндірістің ерекшеліктерін және туристік өнімнің өткізілімін ескере отырып, туризмдегі маркетингтің келесідей негізгі ерекшеліктерін ұсынуға болады:

– туристік қызметке сұраным тұрақты өседі, сондықтан туристік маркетингтің негізгі міндеті сұранысты жоғарылату емес, ал сұранысты басқару және оны өз уақытында қажетті бағытқа қайта бағдарлау;

– тапсырыскерлерге қатысты сенімді және факторлық ақпараттық саясат;

– мерзім аралық кезеңдегі туристік қызметтің диверсификациясы мен экспансиясының тиімділігі;

– тұтынушының психологиялық, рухтық – эмоционалдық аспектілерін ескеру және зерттеу;

– қызмет көрсету рыногінің барлық қатысушыларының маркетингілік зерттеулерінің өзара байланысы, координациясы және реттелуі.

Біздің пікірімізше, туристік қызметтер сұранымының ерекшеліктері мен ұсыныстарына талдау жүргізу тиімді. Туризмдегі сұранымды нақты және әлуетті деп бөледі. Нақты сұраныс осы уақыттағы ұсынылған туристік қызметтердің санымен (мөлшерімен) анықталады.

Әлуеттік сұранымның көлемі саяхаттағысы келетін тұтынушылар мөлшерімен (санымен) анықталады. Туризм бойынша маркетологтар, әлуетті және нақты сұранымдар арасындағы сандық айырмашылықты жоюға, күш жұмсауы керек.

Туристік сұранымға факторлардың екі түрі ықпал етеді: жалпы экономикалық және әлеуметтік демографиялық.

Жалпы экономикалық фактордың элементтерінің бірі, сатып алу қабілеттілігімен көрсетілетін, қоғамның әл – ауқаты болып табылады.

Сол, жан басына шаққандағы пайданың өзгерісі шоп – турлардың ұйымдасуына және қалыптасуына, рекреаци­ялық және ішкі туризмге сұранымның төмендеуіне әкелді. Сонымен қатар құлдырау беталысына, кейбір туристік фирмалардың өндірісті әртүрлі тұтыну бойынша саралай бастағанына қарамастан.

Туристік сұранымның қалыптасуына демографиялық факторлар өте маңызды ықпал көрсетеді.

Туристік индустрия үшін маңызды болатын мәселе, жас құрылымының өзгеруі, яғни «демографиялық саңырауқұлақтың» түзілуіне беталыстың пайда болуы.

1999 жылы республикада ересек жастағылар санының артуы байқалады, мысалы 1990 жылдан 1999 жылға дейін жоғарылау 9 % құрады, ал жас бала, жас өспірім және еңбекке қабілетті жастардағы жұртшылық саны 7,2 % (19, с 23) төмендеді. Ересек ұрпақ стереотипі өзгерді, олар дербес, егде тартқан адамдарға айналды және белсенді уақыт өткізуге ұмтылады. Осыған байланысты туризм үшін егде жастағы топтардың келешектегі өсуде.

Туристік сұранымға ықпал ететін демографиялық факторлар арасында, жанұялардың құрылымдық өзгерісі өте маңызды ықпал көрсетеді. Қазақстанда 1999 жылы некеге тұрғандар саны 1990 жылмен салыстырғанда 20,3 % төмендеді, яғни 1/3, ажырасулар саны 43,7 мыңнан (1990 жылғы) 37 мыңға дейін (1999 жылы) төмендеді, бала туу 1/3 төмендеді. Жанұясыз жастардың – «жалғыздар» – санының арту беталысы байқалады. “Жалғыздарға”, заң бойынша, білімнің жоғары деңгейі, жайлылық пен демалысқа жоғары талаптар қою, дербестік сипатты. Жанұялық және балалар туризміне сұраным тұрақты болып қалады.

Туризмге сұранымды анықтау кезінде, біз ерекше мәнді, бос уақыт факторына береміз. Бос уақыттың жыл сайынғы көлемі жуық шамамен сергу уақытының 25 % құрайды, оның ішінде 6 % - жұмыс күндеріндегі бос уақыт, 11,5 % - демалыс және мерекелік күндердегі бос уақыттар, 7,5 % - еңбек демалысының уақыты. Сонымен қатар айта кету керек, 1990 жылдан бастап жұмыссыздықтың арқасында бос уақыт өсті. 1999 жылы жұмыссыздықтың біртіндеп өсу динамикасы байқалады.

2000 жылдың наурыз айының аяғында, жұмыспен қамтамасыздандыру қызметінде жұмыссыздар тізіміндегілердің саны 241,5 мың адамды құрады. Дегенмен туризмді дамытуда жұмыссыздықтың өсуі ықпал еткен жоқ, өйткені пайданың жоғары деңгейі туралы сөз болуы мүмкін емес еді – Қазақстан Республикасында жұмыссыздарға төленетін жәрдемақы минимал тұтынушылық қоржынына жетпейді. Осымен бірмезгілде жұмыс күні мен аптасының ұзақтығы қысқарады. Статистикалық мәліметтер бойынша 1999 жылдың 1 суіріне республикада әртүрлі экономикалық себептермен 558 кәсіпорын (жұмысшыларының саны 53,6 мың адам) толығымен тоқтап қалды, 863 кәсіпорын – жартылай тоқтады, 350 кәсіпорын – толық емес жұмыс уақыты режиміне өтті. Мәжбүрлі демалыста 133,9 мың жұмысшы болды, олардың ішінде осы кезеңде ешқандай материалдық көмекақы алмағаны 104,4 мың адам немесе мәжбүрлі демалыстағылардың 78 %.

Бір қараған көзқараста парадокстық құбылыстар өтуде: жұмыссыздықтың күрт жоғарылауы кезінде туристік индустрияның тірілу беталысы байқалады. Тәуелсіз эксперттер мәліметі бойынша Қазақстанның 150 000 азаматтары тұрақты түрде шоп – турларға туристік сапарлар шегеді. Бұл бәрінен бұрын халықтың жұмыссыз бөлігі.

Батыс ғалымдары туристік сұранымға ықпал ететін мәдени факторларға ерекше көңіл бөледі. Олар келесі туризм аясындағы мәдени факторлардың негізгі компоненттерін бөледі:

– гедонизм (байлыққұмарлық) - өмірден ләззәт алуға бағдарлану;

– баламалы мәдениетке бетбұрыс;

– ойдың экологизациялануы.

Батыстың туристік өнімінің қазіргі тұтынушысының маңызды сипаты дүниетануды экологизациялау болып табылады, бұл қоршаған ортаны қорғау қажеттігін тануды топшылайды.

Қазақстанның туристік өнімін тұтынушыға экономикадағы реформалаудың өтуі, нарықтық қатынастарға өту, экономикалық дағдарыс өте ерекше әсер етті. Егер батыстық тұтынушы автомобилдік, пәтерлік және туристік толқындардың экономикалық жаңаруының кезеңдерінен өтсе, ал туристік қызметтің қазақстандық тұтынушысы алдымен экономикалық қайта даму кезеңін өтуге және жұмыссыздық пен инфляция жағдайларынан өтуге мәжбүрлі, сондықтан Қазақстанда мәдени факторлар туристік сұранымдарға соншалықты ықпал ете қоймайды.

Кез – келген елде және кез – келген туристік рынокта туристік бизнестің дамуы үшін уәждемелеудің алатын орыны ерекше. Саяхаттау уәждері туристік сұранымғада, туристік ұсыныстарғада әсер етеді. Уәждемелеу – тұтынушы психологиясында индивидуумның ояну уәждері. Туризмнің инфрақұрылымын жасау үшін және туристік сұранымды ынталандыру үшін оларға шетелдік туристердің беталысының «қара жәшігін» білуі қажет.

Тұтынушы тәртібінің стереотипінде соңғы он жылда түбірлі өзгерістер болды: тұтынушы пассивті уақыт өткізушіден демалыстың белсенді түрлеріне өтті, тұтынушы әсер алу жағдайын өзгертуге ұмтылады. Штарнберг қаласының туризм бойынша зерттеу институтының жүргізген зерттеулеріне сәйкес «тыныштық, бәрінен алыстау» мақсатындағы сапарлар үлесі 1974 жылғы 67 %-тен 1986 жылы 25 % дейін, турлардың жалпы санынан, төмендеді. Сол кезде осы кезеңдегі көңіл көтеретін сапарлардың саны 12-ден 21 %дейін, спорттық 3 %- тен 6 % дейін, білімдарлық 4 %-дан 9 %дейін өсті.

Туристік индустрия үшін тұтынушылар үшін артықшылықты, туристердің сапары кезіндегі басымдылықты анықтауды зерттеу маңызды мәнге ие болуда. Сұранымды реттеу мен туризм аясындағы тұтынушы беталысын, оның талғамдарын, мүмкіндіктерін және т.б., анықтау үшін, тәжірибеде тауарлық маркетингтің диффузиялық моделін қолданған тиімді.

Осы модельге сәйкес туризмде туризмнің жеке түрлері үшін туристік қызметтің айқын көрінетін сапалық сипаттамаларын бөлуге болады. Мұндай сипаттамаларды жүйелендіру және тауарлық маркетингтің диффузиялық моделі ұсынатын шкала бойынша бағалау керек. Диффузиялық модель шеңберінде шешілетін негізгі мәселе, тұтынушы – тіристік қызмет өзара әрекетінің векторын анықтау болып табылады. Ең қарапайымы тұтынушыларды эксперттік сауалдамалау әдісі көмегімен, тұтынушының беталысын анықтау болып табылады. Туристік қызметтің әрбір сапалық сипаттамасы, әдіске сәйкес, сапалық белгілер жиынтығымен сипатталуы керек, жәнеде әрбір сипаттамаға мәнділіктің үш деңгейі орнықтырылады:

– қажетті (мәнділіктің 1 мәні беріледі);

– қалаулы (мәнділіктің 0,5 мәні беріледі);

– талғаусызды (мәнділіктің 0 мәні беріледі).

Сауалданушыларға әрбір сипаттама бойынша үш деңгейдің бірін белгілеу ұсынылады.

Бұл кезде сапалық сипаттаманың салмағы келесі теңдеумен анықталады:

Осы сауалданудың көмегімен және оны өңдеудің көмегімен туризмнің әрбір жеке түрлері үшін, тұтынушыдағы басымдылығы мен мәнділігі бойынша сапалық сипаттамаларды ранжирлеуге болады. Жалпы алғанда, зерттелген туризм түрі бойынша туристік өнімнің мәнділік деңгейін келесі теңдеумен анықтауға болады: n

Кn= å m i

i = 1

Бұл әдіс туристік қызметті өндірушілерге туристерге қызмет көрсету кезінде барынша сапалы сипаттаманы таңдауға мүмкіндік береді, сонымен қатар, жалпы туризмнің қандай түрлері сұраныста екенін анықтауға және оларды тұтынушылар уәжімен сәйкес саралауға, оларды стратегиялық жоспарлау кезінде қолдану мақсатында туризм аясындағы тұтынушылық беталысты сұлбалы анықтауға мүмкіндік береді.

Жоғарыда айтылғандардан шыға отырып, туризмнің әртүрлі түрлері және жалпы туризм бойынша, тұтынушылар сауалдау үшін сауалдамалар нұсқалары ұсынылды.

Маркетологтарға, маркетингтің диффузиялық моделіне сәйкес, сапарға баратын әрбір ел үшін және әрбір жеке туристік сапар үшін бағалаудың эксперттік бетін әзірлеуге болады. Сауалдама нәтижелерін өңдеу тұтынушылық беталысты ғана анықтауға мүмкіндік беріп қоймай, сонымен қатар өзінің бизнесінің, туристерге қызмет көрсету процесінде пайда болатын қателік жерлерін, кемшіліктері мен проблемаларын айқындауға мүмкіндік береді.

Тұтынушылар жауаптары объективті болуы үшін және оларды алу мүмкіндігі болуы үшін, оларға сауалдаманы толтырғандары үшін әртүрлі сувенирлер сыйлау тиімді болады. Бұл акция фирмалардың қызметінің тиімділігін жоғарылатады және барынша реалды (нақты) көрсеткіштер алу мүмкіндігін береді.

Қазіргі уақытта мүдделері бойынша туризмге мамандандырылу мен саралану процесі басталды.

Сапарлардың жиілігіде, ұзақтығыда өзгерді. 1990 жылы ҚР кетушілер сапарының орташа ұзақтығы, статистикалық мәліметтер бойынша 10 күнді құрады, ал 1999 жылы кетушілер сапарының орташа ұзақтығы 5 күнді құрады. Барынша қысқа мерзімді турлар белгіленді: Пәкістанға, Түркияға, Швецияға және Иранға (3-5 күн), ал мейлінше ұзағырақ сапарлар таяу шетелдер (10-30 күн). Бір ұзақ сапардың орынына 2-3 қысқа туристік сапарларды таңдайды.

Кіру туризміне келетін болсақ: шетелдік туристерде демалыстарын «үзгілеу» беталысы байқалады. К. Катер жылына екі немесе үш демалыс алатын туристер санының өсу беталысын байқайды (демалыс ұзақтығы 5-13 күннен әрқайсысы), жәнеде қысқа сапарлар экскурсиялар саныда артуда (2-4 күндер). Осыған байланысты, туристерді қабылдайтын туристік фирмалардың стратегиясы, жоғарыда келтірілген уәждемелерге байланысты, қысқа мерзімді демалыстарды жасауға және дамытуға бағытталуы керек.

Қазіргі туризмнің ерекшелігі туристік демалыстың қарқындануы, кездесулер, қыдырулар, шытырманды және тәуекелдік элементтерімен қаныққан туризм болып табылады.

Туристік ұсыныстың негізгі компоненттері болып, туристік көңіл аударатын жерлер, көлік құралдары, орналасу, мейрамханалар, мәдениетке арналған объектілер және т.б. табылады. Туристік өнімге ұсыныстарды қалыптастыру кезінде ескеретін жағдайлар: туристік сапарлар құрылымында рекреациялық және экскурсиялықтың үлесіне дүниежүзілік ағынның 70 %, істік, ғылыми, коммерциялық мақсаттар саяхатына – 20 %, туыстарына немесе аталық туыстарына, қажылыққа бару мақсатына – этникалық туризмге - 10 % келеді.

Қазақстандағы көңіл аударатын жерлерге 9 мың анықталған ескерткіштер жатады, оның ішінде: археологиялықтар - 5,3 мың, тарихи -1,3 мың, қала құрылысы мен архитектураға - 0,7 мың, монумен­талды өнерлерге - 1,7 мың. Архитектуралық – құрылыстық өнерлер ескерткіштерінен ең аттрактивтілері ХI-ХI У ғасырдан сақталған Түркістандағы Ходжа Ахмед Ибн Ибрагим Аль Яссави мазары бар сарай-мешіт ансамблі, Жамбылдағы - Бабаджа-Хатун, Айша-Бибі кесенелері мен Қали-Жүніс моншасы, Орталық Қазақстандағы - Аяқ-Хамыр, Алаша-Хан, Джошы кесенелері, Қызылорда обласындағы Сарсал-Қоса мұнарасы, сонымен қатар ХУ-ХУП ғасырдағы қазақ хандығы кезеңінің ескерткіштері - Кесене, Қармакшы-Ата, Жаркент мешіті (Талдықорған обласындағы) жатады.

Орналастыру құралдары туристік ұсыныстардың ең маңызды бөлігін көрсетеді. Сондықтан қонақ үй қоры қызметінің күйі мен деңгейі туризмнің мүмкіндігін анықтайды. Қазіргі кезде Қазақстанның қонақ үй қоры туристердің болжалынатын ағымын толығымен қамтамасыздандыруға күші жетпейді. 1994 жылдан 2010 жылға дейін отандық туристерді орналастыру үшін қорды 22 еседен асаға арттыру және алыс шетелдіктерді орналастыруға 9 ретке арттыру көзделінуде. Қонақ үй қорының даму деңгейі халықаралық туристік сервистің ең төменгі талаптарына сәйкес келмейді, бұл ақырында, туристік ұсынысқа жағымсыз әсер тигізеді. Қазақстан жоғары дәрежедегі қызметті толық көлемде көрсете алмайды.

Туристік ұсыныстарды анықтаушы факторлардың бірі – көлік құралы. Қазақстанда төрт ірі фирмалар “Яссауи”, “Квадротур”, “Жаңа-Арқа”, “Спутник-Казахстана” чартер ұстаушылар болып табылады және, басқа майда фирмаларға көліктік қызмет көрсетеді. Көптеген фирмалар келесідей ірі әуе жолы компанияларымен ынтымақтасады: “Трансаэро”, “Сан”, “Люфтганза”, “КЛМ”, “Австрийская авиалиния”.

Маркетингілік қызметте рыноктың саралануы маңызды буын болып табылады. Фирмамен рынок сегментін негіздеп таңдау жеңіске әкеледі, өйткені тек қана дұрыс таңдау оның коммерциялық әлуетін максимал қолдануға мүмкіндік береді.

Қазіргі кезде туристік қызметті әлуетті тұтынушылардың массасының сегменттерге бөлінуінің 6 негізгі принциптерін бөлуге болады,олар оқшаулы қолданылмайды, керісінше бір-бірін өзара толықтырады және барлық тұтынушы рыноктың талдауын жүргізуге мүмкіндік береді. Маңызды маркетингілік аспектілердің бірі туристік қызмет рыногін саралау болып табылады. “Сұраныс пен ұсыныстың негізгі құрамаларын айқындауды біз рынокті саралаумен теңестіреміз”. Туристік рыноктің сегментін оптималды таңдау фирмаға өзінің қызметінде жеңіске жетуге мүмкіндік береді. Негізделген таңдау оның коммерциалық әлуетін максимал қолдануға және бәсекелестік күресте қиындықтарды жеңуге мүмкіндік береді.

Қазіргі кезде әртүрлі авторлармен рыноктің саралануының әртүрлі критериялары ұсынылады, бірақ олардың бәрі өзара ұқсас. Туристік қызметтер оқшаулы қолданылмайтын, көбінесе бір-бірін өзара толықтыратын сегменттерге бөленінеді.

Туристік компания “Яссауи” өзінің қызметінің ең басында меншікті маркетингілік зерттеулер жүргізді, ол тур-қызмет рыногіндегі оның ары қарай дамуына ықпал етті, осыған байланысты дамудың қазіргі кезеңінде компанияның рынокты зерттеуде үлкен тәжірибесі бар жәнеде осы жұмыста ұсынғымыз келген, меншікті маркетингілік зерттеулер жүргізеді.

Туристік қызмет рыногінің саралануы кезінде қолданылатын негізгі критериялар: географиялық, әлеуметтік-демографиялық; психологиялық.

Сұраныстың географиялық параметрлері бойынша мүшеленуі тұрақты тұратын елдің ішкіге, кіруге және шығуға бөлінуіне тәуелді жүргізіледі.

Қазақстанда туризмнің шығу сегментінде өсу динамикасының беталысы байқалады, ондағы барлық сапардың 80 % шопинг үлесіне келеді. Ішкі туризм рыногінде қолайсыз жағдай туды. Соңғы екі жылдың ішінде осы сегменттің күрт төмендеуі байқалады, бұл шиеленіскен экономикалық дағдарыс пен халықтың пайдасының төмендеуімен және жұмыссыздықпен байланысты.

Шығу туризміне сұраныстың төмендеуінің сипаты кездейсоқтық емес. Туристік белсенділіктің төмендеуі себептерінің бірі – шетелдерде Қазақстан туралы ақпараттың шектеулілігі, елдің туристік әлуеті туралы каталогтардың, жарнамалық проспектілердің болмауы. Елдегі мәдени-тарихи ескерткіштерді жөндеу ғана емес, сонымен қатар туризм индустриясында қолдану мақсатында оларды игеруде қажет. Одан өзге, туризм инфрақұрылымының дамуының төменгі деңгейі, әсіресе қонақ үйлерінің, кемпингтердің, отелдердің, бос уақытты өткізу индустриясының объектілерінің болмауы, көңіл көтерер шаралардың жеткіліксіздігі, туризмнің дамуына қаражат бөлудің тұрақты төмендеуі кіру туризміндегі белсенділіктің құлдырауын алдын ала анықтады.

Әлуеттік шетелдік туризмді тарту үшін, жан – жақты маркетингілік зерттеулер жүргізу керек, сол арқылы оны қандай туристік өнім қызықтыратынын анықтауға болады, ал соған сәйкес оны қабылдау базасы құрылады.

Турсапардың географиялық мақсатынан екінші параметр бойынша саралану келесі критериялар есебінен жүзеге аса алады: дүниежүзі бөліктері, елдер, региондар, қалалар бойынша. Қазақстанға кіретін және одан шығатын туристердің елдер бойынша бөліну құрылымдары келесі түрде кескінделеді (3 кесте).