Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги



Pdf көрінісі
бет68/98
Дата12.10.2023
өлшемі4.79 Mb.
#480579
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   98
Ўзбек тилининг назарий фонетикаси-1

конституция, авиация, эволюция, инфляция
каби сузларнинг узбеклар 
нуткидаги кулланиши шундан далолат беради, аммо узбек тилида "ц" билан 
кулланадиган бирорта сузга карама-карши куйиш мумкин булган бошка сузнинг 
(квазиомонимнинг) йуклиги бу товуш нинг узбек тилидаги фонемалик 
даражасини мунозарали килиб куймокда.
Савол ва топш ириклар
1. Тасниф ва тавсиф кандай фаркланади?


2. Лабиал ундошлардан кайсиларининг кандай фонетик позицияда асосий 
булмаган отгенкалари катнаш ади?
3. Портловчи товушларнинг кайсилари интервокал холатда сиргалувчига 
утади?
4. Жарангли ундош ларнинг кайсилари кандай позицияда жарангсизлашади?
5. Лаб-лаб "в0*' ва лаб-тиш "в" кандай фаркланади?
6. Кандай позицияда лаб-тиш "ф"нинг лаб-лаб оттенкаси шаклланади? Бу 
ходиса тилшуносликда иима деб аталади?
7. Кандай сузлар охиридаги "т" талаффуз этилмайди?
8. Кандай холатларда "л” ундошитушиб колиши мумкин?
9. Кандай позицияда тил олди "н" лаб-лаб "м"га утади? Сабаби?
10. Ж ва ж ундош лари кандай фаркланади? Кандай позицияларда бу 
фонемалариинг аллофонлари юзага келади?
11. Кандай холатда "ч”нинг "ш"га утиши учрайди? Бу ходиса нима деб 
аталади?
12. Саёз тил орка "к", "г" ундошлари кандай позицияда узгаради? Чукур 
тил орка ундошлари-чи?
13. "X," ундоши талаф ф узида кандай узгариш лар кузатилади?
14 "Ц ” ундош ининг кайси жихатлари узбек тилш унослигида муноза- 
рага сабаб булмокда?
15. Дивергент нима?
Т а я н ч туш у н ч ал ар
К у ч ли п о зи ц и я — ф онем анин г асосий оттенкаси сакланадигап пози­
ция.
К учси з п о зи ц и я — ф онем анинг асосий оттенкаси узгаришига олиб 
келадиган позиция.
И н т е р в о к а л х о л а т — ундош фонеманинг икки унли орасидаги хола-
ти.
А сси м и л яти в х о л а т — нутк окимида фонемалар ассимиляциясига 
олиб кслувчи вазият.
Д
иссимилятий
х о л а г — нутк окимида фонемалар диссимиляциясига 
олиб келувчи вазият.


Д и в е р г е н т — дивергенция й у л и би лан б и р ф он е м а н и н г о тт ен к ал ар и - 
д а н у с и б ч и к к ан я н ги фонема.
29-§.Фонегик хшнсалар
У м у м и й м а ъ л у м о т . Ф о н е м а н и н г н у тк оким ида т у р л и о ттен к алард а 
н ам оён булиш и, бундай о ттен к ал ар н и н г ю зага кел и ш и д а ком бинатор, 
позицион ёки аралаш (ком бинатор-позицион) ва б. о м и л л а р н и н г иш тироки 
борлиги ю корида айтиб утилган эди. Ф онетик ходи салар х а м аслида ана 
ш у ом и ллар м ахсули сиф атида со д и р булади. У ларн и н г а с о с и й турлари 
к уйидагилард ан иборат:
I. К о м б и н а т о р о м и л л а р т а ъ с и р и д а со д и р б у л а д и г а н у з г а р и ш л а р :
/ .
А с с и м и л я ц и я
бир хил катего р и я д аги то в у ш л а р н и н г (м а е., ундош
б и лан ундош н и н г) узаро м ослаш увид ир. Бундай м о сл аш у в н и н г куйидаги 
турлари бор:
а) 
прогрессив ассимиляция
— о лди н ги тов уш н и н г к е й н н г и товуш ни 
узига м ослаш тириш и: 
кетди>кетти
(тд> тт), 
экган>эккан
(кг>кк), 
к^шлоцга 
>^шипок^а
(кг> кк) каби;
б) 
регрессив ассимиляция.
К е й и н ги товуш н и н г о л д и н г а то в у ш н и узига 
м ослаш тириш и: 
тузсиз>туссш
( з О с с ) , 
бирта>битта
(р т > т т ) каби;
в) 
тупик; ассимиляция.
Б у н д а к у ч л и ва кучеиэ п о зи ц и я д а ги товуш лар 
бир-б и ри га айнан мослаш ади (у л а р уртасида нейтраллаш ув со д и р булади): 
нонвой>новвой
(н в > в в ), 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   98




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет