Writeln (‘6 бөлінеді:’); For K:=1 to n do

Not-логикалық терістеу Not a жазылуы а-ға қарсы қарама-қарсы мәнді қабылдайды. Мысалы: Not=

Not=

A	B	Not A	A Or B	A And B
True	True	False	True	True
True	False	False	True	False
False	True	True	True	False
False	False	True	False	False

1. 
   2>3 False
   
2. 
   8=2+6 True
   
3. 
   False And True=False
   
4. 
   Not (3=4)=True
   
5. 
   False Or True=True
   

Or D (c) – c символының реттік санын білдіреді.

Ch R(I) – тізбектің І белгісін білдіреді.
Cтандартты функциялар.
Бағдарлама құру есептеу кезінде Логарифм, Sin, Cos, экспоненттер және т.б функциялармен жиі кездесетін боламыз. Тәжірибеде іс жүзінде жиі кездесетін есептеулерді тиімді орындау мақсатымен Паскаль тілінің құрамына бағ-да тұрақты аттармен берілген бір топ функциялар енгізілген осы енгізілген функцияларды тілдің негізгі элементтері арқылы тікелей пайдалануға болады.


-4-

Жалпы түрі

TYPE T=REKORD

A11,A21,..AN1: TYPE 1;

----------------------------------

Ar1,Ar2,..,Arn

End.

Мұндағы A R M өрістердің атауы TYPE T өрістердің тиісті түрлері Т түрдің атауы Мыс. Студенттердің анкеталық деректерін беретін жағдай былай сипатталады.

Фамилия: packed Array [1..15] of char;

туылғын дерек: Rekord

күн: 1..31.

2

Ай: (я,ф,м,а,м,и..д);

End.

Групп: array

REKORD түріндегі жазылу мен жұмысты жеңілдету үшін қосып алу операторын қолданамыз. Осы оператордың басты міндеті Ол біраз іс-қимылды жинақтап ықшамдайды. Жалпы түрі.

WITH A DO ST

Мұндағ А – REKORD түріндегі айнымалының аты ST –оператордық іс-қимылдар бөлігі немесе жеке оператор. Бағдарлама жазу кезінде жазылуларды қолданғанда бағдарлама тексті ұзарып кетеді.

Қосып алу операторы ST операторы орындалу арқылы жүзеге асады. Осы ST операторының ішкі құрамындағы А аралас түріндегі айнымалының белгілі бір мүшелерінің атауларын көрсету арқылы жұмысты жеңілдетеміз. Мыс жоғары да көрсетілген бағдаламаның үзіндісін өз операторын қолдану арқылы көрсетейік.

WITH A DO ST

With c, туыл. Дерек do

Begin Күн:=18;

Ай:=апрель;

Жыл:=1976;

Program m28 (,);

Type студент=record ф.и.о: packed array [1..10] of char;

-25-

Мыс26. А1,...,А20

Program m26 (,);

Type T=array[1..20] of real;

Var A:T; I:integer; S:real;

Begin S:=0;

For I:=1 To 20 do

Begin read (A[I]);

If A[I]>0 Then S:=s+A[I];

End;

End.

Program m27 (,);

Const M=1; N=20;

Var I, J: integer;

X:array [M...N] of real;

Begin For I:=M to n do

Read (X[I]);

J:=M;

If X[I]>x[J] Then J:=I;

Writeln (x[I];

End.

Аралас түрлер

Функция	Матем. жазылуы	Паскаль тілінде
Синус	Sinx	Sin(x)
Косинус	Cosx	Cos(x)
Натурал лог	Lnx	LN(x)
Экспонент	e	Exp(x)
Кв.түбір		Sqrt(x)
Арктангенс	arctgx	ARCTAN(x)
	ln	LN(sqrt(cos(Sqr(x)))
	3^x+2	EXP((x+2)*LN(3))
	lq	LoG(x)

1. 
   V = 4/3 П R^3
   
2. 
   F = Ln(b-y)/)
   
3. 
   Sin  = 
   
4. 
   Sin3 = 3Sin-4Sin^2
   
5. 
   R = Sin(x+(П/4)
   
6. 
   2,78+2,1*10^3/Cos^2(x^2+ax+a^2)+cosx^2+Sin^3y/
   
7. 
   b = ((x^2/(3)+cos^4z))/1,25+Exp(Sin(z^2))
   
8. 
   V = 4/3*3.14(R^3)
   
9. 
   F = ln((b-y)/Sqrt(b-y))
   
10. 
    Sin a = Sqrt(1-cos^2a)
    
11. 
    R = Sin(x+(3.14/4))
    

1. 
   Таңбаларды сипаттау бөлігі
   
2. 
   Тұрақтыларды сипаттау бөлігі
   
3. 
   Түрлерді сипаттау бөлігі
   
4. 
   Айнымалыларды сипаттау бөлігі
   
5. 
   Процедуралармен функциялар бөлігі
   
6. 
   Операторлар бөлігі
   

Бағдарламадағы кез-келген операторды таңбалауға болады. Былай таңбалап алу кейбір жағдайда бағдарламаның кез-келген жерінен соң, сол таңбаланған операторға немесе іс-қимылға шартсыз өту операторы арқылы өзіңізге іске араластыруыңызға мүмкіндік береді. Таңбамен жұмыс жүргізу үшін біз таңбаны алдын ала сипаттау бөлімінде көрсетуіміз керек таңба деп отырғанымыз 0 мен 9999 аралығындағы бүтін сандар таңбаны сипаттаушы қызмет сөз Label түріндегі жазу мысалы: Label 5,10,12 сол бағдарламадағы 5,10,12 мен таңбаланған іс-қимылдар бар екенін білдіреді.

Тұрақтыларды сипаттау бөлігі

CONST A=K;

А – атау, К – тұрақты,

Мысалы: Avagadro = 6.023;

T = 50;

R = 45;

Паскаль тіліндегі деректердің қандай түр қабылдайтынын айнымалыларды сипаттау бөлімінде көрсетілген немесе белгілі бір атпен көрсетуге болады. Егер бағдарламада келісілген түрлерден өзгеше бір түр енгізілсе, онда ол түрлер бөлігінде сипатталу керек. Қызмет сөзі TYPE.

Жалпы түрі:

TYPE T1 = (түрдің көрінісі);

T2 = (түрдің көрінісі);

Т1, Т2 – енгізушілердің аттары;

TYPE COLOR = ( RED, YELLOW, қара, жасыл)

Айнымалыларды сипаттау бөлімі

Айнымалыларды сипаттау бөлімінің қызметші сөзі VAR.

Жалпы түрі:

VAR A, B: TYPE1;

C, D: TYPE2;

A,B,C,D – айнымалылар;

TYPE 1, TYPE 2 – осы айнымалыларды түрлері;
VAR K, I, J: INTEGER;

A, B: TYPE1;

C, D: TYPE2;

-6-

Begin

kvadrat (5.7, -1.2, -8.3, y1, y2);

Writeln (‘Y1=’,Y1,’Y2=’,Y2);

End.

Нәтижесі тек 1 мән қабылдайтын жеке дара алгоритмдік функция түрінде беруге болады. Жалпы түрі:

Function max(x,y:real):real;

Мысал25. Кез келген төртбұрыш өзінің қабырғаларымен диагоналінің ұзындықтары мен берілсін. Ауданын табу керек.

А D
Program M25 (Input,output);

Var AB,CD,BC,DA,AC,S1,S2:real;

Procedure TR( Var A,B,C,D: real);

Var P:real;

Begin

S:=Sqrt(P*(P-A)*(P-B)*(P-C);

End;

Begin

TR(CD,DA,AC,S2); write(S1+S2);

End.

Осыны процедуралық функция түрінде жазып көрейік.

Var AB,CD,BC,DA,AC,:real;

Function TR( A,B,C: real):real;

Var P:real;

Begin

P:=(A+B+C)/2;

End;

Read (AB,CD,BC,DA,AC);

Write(TR(AB,BC,AC)+TR(CD,DA,AC));

End.
-23-

Writeln (‘матрица:’);

For I:=1 to n do

For j:=1 to m do

Read (B[i,j]);

(*көбейтіндіні есепте*);

P:=1;

For j:=1 to m do

P:=P*B[I,j];

Writeln (‘көбейтінді=’,P);

End.

1.2 1.5 1.3 1.4 1.2

1.5 1.9 1.6 1.8 1.4

сандарды енгізген кезде жауабы:

335.4

Іс-қимылдарды белгілі бір жиыны бағдарламаның бірнеше жерінде кездессе, осы іс-қимылдарды іске асыратын операторлардың тобын қайталап жаза беру көп ыңғайсыздық тудырады осы қайталанудан құтылу үшін көрсетілген операцияның тобын бағдарламада бір рет жазып алып қажет жерінде шақыртуға болады. Бағдарламаның әр жерінде керек уақытында бірнеше рет қолдануға болатын операторлардың ерекшеленген тобын ішкі бағдарлама (подпрограмма) дейді. Ал паскаль тілінде мұны процедура дейміз. Жалпы түрі:

Procedure N(P1:T1; P2:T2;…; var P3:T3;…);

Мұндағы N-процедура аты; PI – формальды, келісімді параметр көрсеткіштер. TI – олардың түрлері.

Мысал24. 5,7²-1,2у-8,3=0 квадрат теңдеудің шешімін табу керек.

Program M23 (Input,output);

Var y1,y2:real;

Procedure kvadrat(A,B,C:real; Var x1,x2: real);

Var D:real;

Begin

X1:=(-B+Sqrt(D))/(2*A);

X2:=(-B-Sqrt(D))/(2*A);

End;

Бұл бөлік BEGIN сөзінен басталып, END сөзімен аяқталады. Осы аралықта нақты іс-қимылдар амалдар жүреді. Екі сөз аралығындағы іс-әрекеттер сол қимылдарға сәйкес операторлар тобы атқарады. BEGIN сөзінен кейін еш уақытта нүктелі үтір қойылмайды.

Жалпы түрі:

BEGIN

S1 = A;

S1, S2;

GOTO 5

END;

Әрбір іс-қимылдың қызмет сөздері болады және осы қызмет сөздер белгілі бір өзіне ғана тиісті іс-қимылды атқарады. Бағдарлдамалауда оларды операторлар деп атаймыз паскаль тілінде мынандай негізгі операторлар бар:

1. 
   Тағайындау операторы
   
2. 
   Шартсыз өту операторы
   
3. 
   Құрама оператор
   
4. 
   Алдын ала шартталған циклдіқ оператор
   
5. 
   Кейін шартталған циклдік оператор
   
6. 
   Жазылулар оператор
   

Тағайындау (:=) оператордың міндеті кез келген белгілі бір операторға мәндестіріп отыруға болады.

Жалпы жазылуы: V:=A;

А - өрнек немесе шама;

V - айнымалы;

:= - тағайындау;

Мысалы: x:=0.5;

X:=x+0.2;

A:=10+x*cos(x);

Енгізу және шығару операторы

Енгізу – READ

Шығару – WRITE

Жалпы түрі:

READ (V1, V2,…, Vn);

V – енгізуші айнымалылары және бұл айнымалылар Integer, real,

-7-

CHAR түрлерінің біреуі болуы мүмкін.

Шығару операторы барлық шарттарды баспаға шығару үшін қорытынды нәтиже алу үшін қолданылады.

Жалпы түрі:

WRITE (P1, P2, … , Pn)

P – шығарушы нәтиженің тізімі

Мысалы, WRITE (‘P=’ P);

P = 28

L - ? L = 2ПР;

PROGRAM M3 (INPUT, OUTPUT);

CONST R = 5.78;

PI = 3.14;

VAR L: REAL;

BEGIN

L := 2*PI*P;

END.

PROGRAM M3.1 (INPUT, OUTPUT);

VAR R:= REAL;

BEGIN

WRITE (‘L=’ 2*3.14*R);

END.
М4. Х= 15.3 болғанда y = (cos (x) + e^x)/x^3 функцияның мәнін тап.

PROGRAM M4 (INPUT, OUTPUT);

VAR X, Y: REAL;

BEGIN

Y:= (COS(X)+EXP(X))/(EXP(3*LN(X));

WRITE (‘y=’ y);

END.

Құрама оператор

Var А:array[1..n] of real;

sum:real; I: integer;

Begin

Writeln(‘сандар:’);

For I:=1 to n do Read(A[I]);

(*қосындысын шығару*);

S:=0;

For I:=1 to n do

Writeln(‘қосынды=’, Sum);

End.

Мысал22.3 TYPE түрінде сипаттаймыз

Const n=7;

Type T:=array [1..n] of real;

Var А:T;

Begin

Writeln(‘сандар:’);

For I:=1 to n do Read(A[I]);

(*қосындысын шығару*);

S:=0;

For I:=1 to n do

Writeln(‘қосынды=’, Sum);

End.

Мысал23.{Bij}, i=1,2,3, j=1,2,3,4,5 нақты сандардан тұратын матрица берілген.

Const N=3;

M=5;

Type Mas:=array [1..n,1..m] of real;

I:1..n;

P:real;

(*матрица мәнін енгізу*);

Var A:T;

Var A:T;

Program m21 (,);

Const n=5;

Type katar=array [1..n] of read;

Matrissa=array [1..n] of katar;

I,J,K: integer;

Begin

For I:=1 to n do

For I:=1 to n do

Begin

K:=I;

If x[I,J]

V:=x[I]; x[I]:=x[K]; X[k]:=V;

For J:=1 to n do Write (x[I, J]);

End;

End.
Мыс22. 5,1; 6,4; 8,7; 1,9; 3,6; 2,0; 4,2 жеті нақты сандардың қосындысын табу керек.

Const n=7;

Var sum:real; I: integer;

Begin

Writeln(‘сандар:’);

For I:=1 to n do

Begin

Sum:=Sum+A;

End;

Writeln(‘қосынды=’, Sum);

Мысал22.2 VAR айнымалы бөлімінде сипатталады.

Program m22.2 (Input,output);

Const n=7;

Шартты өту операторы If және Case түрінде беріледі.

=, >,<, >=,<=, <>.

If операторының жазылу түрі IF A THEN ST мұндағы А логикалық өрнек ST- ,белгілі бір оператор.

IF <логикалық өрнек> THEN <оператор1> ELSE <оператор2>

Егер логикалық өрнек ақиқат мән қабылдаса онда THEN сөзінен кейін орналасқан оператор1 орындалады. Егер лгикалық өрнек жалған болса онда оператор2 орындалады.

ELSE операторының алдында (;) қойылмайды.

Мыс:5 А ж/е В екі кез келген санның үлкенін есептейтін бағдарлама құру керек.

PROGRAM M5(INPUT,OUTPUT)

VAR A,B, max; Real;

Begin

If A>B Then max :=A

Else max:=B;

Write (“max=”,max)

End.

Мыс6. a Ln/x/<1, /x/;

Мыс7.
Z=; b-y=0 – шешімі жоқ

Program M7

Var z,b,y: Real;

Begin

Read (b,y);

Begin z:=Ln(b-y)/Sqrt(b-y);

Write (“z=”,z);

End;

End.

Жалпы түрі Case <Выражение> Of

константа 1: оператор Р1;

Константа 2: оператор Р2;

------------------------------------

Константа n: операторы;

Case операторының таңбалары Label таңбалар бөлішінде сипатталуы керек. Мыс: Case I Of

2: K:=0,

100: k:=Sin(x);

End,

T:=k*k;

Program M8 (Input, Output);

Var Den: integer;

Begin

Case Den Of

1:Writeln(“понедельник”);

2:Writeln(“вторник”);

3:Writeln(“среда”);

4:Writeln(“четверг”);

5:Writeln(“пятница”);

6:Writeln(“суббота”);

7:Writeln(“воскресенье”);

End;

5.04.2002 ж.

Кейбір есептеулерде берілген функцияның формуларының немесе белгілі бір санды есептейтін бірнеше айнымалыларды осы фукцияға қоя отырып есептеу керек болады. Осы кезде циклдік айнымалы процесс басталады. Паскаль тілінде осы айнымалы циклдік іс-қимылды 3 түрлі оператормен есептеуге болады. Олар WHILE, REPEAT, FOR.

WHILE – түріндегі циклдік оператор.

Жалпы түрі:

WHILE A DO ST

Мұндағы А логикалық өрнек.

ST – оператор. Бұл жазылу өрнегі А – логикалық ақиқат болса, онда ST операторы орындалады. Егер А жалған болса оператор орындалмайды.

-10-

Типтер бөліміндегі массив.

Типтер бөлімінде массивтің сипатталуы

TYPE массив тип аты=ARRAY [t1] of [t2]; var масситв аты : тип аты

Бұл жерде т1 индекстің өзгеру аралығы немесе индекс типі, т2 мүшелерінің түрі. Мыс. Егер 10 нақты сандардан тұратын R массивін алып оның типінің атын Mas деп белгілесек

TYPE MAS=array[1..10] of real;

Var R:Mas;

Мысал20. Футбол командасының орта жасын есептейтін бағдарлама құру.

Program m20 (,);

TYPE t=array [1..11] of real;

Var A: T;

Begin s:=0;

For I:=1 to 11 do

Begin read (A[I]);

S:=s+A[I];

End;

S:=s/11;

End.

Егер массивтің алдында PACKED сөзі тұрса онда машинаның есте сақтау бөлігінде деректер тығыз жинастырылып транцлятция жинақталады және есептеумен деректерді өңдеу жылдамдайды. Бұл есте сақтау бөлігінің тиімділігін артырады. «Var” айнфмалылар түрінде

VAR __ массив аты: PACKED array [тип индексі] of char;

Мыс. «Киргизова Алия» Масивтің атын FAM деп алатын болсақ Var Fam : Packed array [1..14] of char;

Fam [1]= “k” , Fam[2]= ‘и’, ,,, , Fam[14] ‘я’ ;

TYPE t=Packed array [1..14] of char;

Var A:T;

Көп өлшемді массивтер

Массив элементтері бір индексті болса бір өлшемді ал екі индексті болса екі өлшемді немесе Матрица деп аталады. Бір өлшемді массивтің жазылуы A[I], екі өлшемді массивтің жазылуы A[I,j] деп жазылады. Мыс. 5 4 3 6

2 8 1 7 =А

4 3 9 5

Жалпы түрі TYPE t= array [1..3, 1,,4] of integer;

Массив деп бір ортақ белгісі бар деп деректердің N өлшемдік жиындығын айтамыз. Негізгі массив бір ортақ атпен аталатын тізбекті береді. Кез келген бір келкі деректердің жинақты тізбегі массив болады. Массивтің әрбір элементі массив аты және индекс арқылы болады. Егер программада массив қолданылса, онда ол var айнымалылар бөлімінде немесе типтер бөлімінде сипатталуы тиіс.

Мысалы: 1.6; 14.9; -5.0; 8.5; 0.46 A деп алатын болсақ,

Математикалық түрде А(1), А(2), А(3), А(4), А(5), немесе А1, А2, А3, А4, А5 деп жазамыз.

{Ai}, I= 1,2,3,4,5

Паскаль тілінде: A[1]=1.6, A[2]=14.9,… , A[5]=0.46,

VAR массив аты: ARRAY [t1] of [t2];

ARRAY –массив, t1 – индекстің өзгеру аралығы немесе индекстің типі, t2 – мүшелердің түрі.

Var A: ARRAY [1..5] of real;

Var massiv: array[1..n] of real;

Жыл: array [январь..декабрь] of integer;

L: array [қатар] of Boolean;

Егер массивтің индекс типі мен мүшелерінің түрлері бірдей болса, оларды қосып жазса болады.

Var A,B,C: ARRAY [1..50] of real;

A[1], A[2],..,A[50];

B[1], B[2],..,B[50];

C[1], C[2],..,C[50];

Мысалы: 15 бүтін сандардың қосындысын табу керек. Х- массив, І – қосындысы, SUM – сумма,

SUM = x[1]+x[2]+…+x[15] суммасын табу керек.

Program M19 (Input, Output);

Var X: ARRAY [1..15] of integer;

I, Sum: integer;

Begin

Sum:=0;

Begin

Sum:=Sum+x[I];

End;

Writeln(Sum);

Осы оператордың пайдалы жері белгілі бір берілген аралықтың ең үлкен шекарасына шектеу жасап аралықтарға тиісті мәндерінің барлығын алуға болады.

Мысал9: Алғашқы 5 натурал сандардың квадратын суммасын есептеу керек.

Program M9 (Input, Output);

Var S,N: integer;

Begin

WHILE N<=5 DO

Begin

S:=S+SQR(N);

End;

End.

Program M9 (Input, Output);

Var S:real; N: integer;

Begin

WHILE N<=50 DO

Begin

S:=S+1/N;

End;

End.

Жалпы түрі:

REPEAT ST UNTIL A

UNTIL – орындаушы оператор.

А – логикалық өрнек. А - логикалдық өрнек жалған болған жағдайда ST – операторы орындалады. А – логикалық өрнек ақикат болып орындалса, онда цикл тоқтатылады, онда циклдан кейінгі іс-әрекет орындала береді.

Мысал9.1:

Program M9 (Input, Output);

Var S:real; N: integer;

S:=0, N:=1

REPEAT S:=S+SQR(N);

N:=N+1;

Write(‘S=’,S);

End.

Мысал10.1

Var S, N: integer;

Begin

S:=0, N:=1

Begin

N:=N+1;

Write(‘S=’,S);

End.

Мысал11.

Var V:real;

Begin

V:=0, K:=1

Begin

K:=K+1;

Write(‘V=’,V);

End.

Мысал12. Х=8,6,4,2; Y=X²-?

Var Y,X: integer;

Begin

X:=8;

S:=SQR(X);

Writeln(Y,X);

-12-

Мысалы: х= көктем

SUCC(X)=жаз;

PRED(X)= қыс;

ORD(X) = 2;

Мысалы: Аң тізімі берілсін және реттік нөмері берілсін.

Program m18(input,output);

TYPE andar = ( tulki, kaskir, aiy, koian, pil, jolbaris, arstan);

Var P1,P2: andar;

N1, N2:integer;

Begin

P1:=aiy;

N1:=ord(P1)+1;

N2:=ord(P2)+1;

Writeln(‘аю рет номері=’,n1);

Writeln(‘жолбарыстың алдындағы рет номері=’,n2);

End.

Тек шектелген аралықтағы мәндерді ғана қабылдайтын айнымалы шектеулі типтің айнымалысы деп қарастырады.

Мысалы: Типтерді сипаттау бөлімінде жылдың ай атаулары түріндегі санаулы типі берілген.

TYPE АЙ = (я,ф,м,а.м,и,и,а,с,о, н,д)

Есеп шартында тек жаз мезгілі айларын пайдалану керек болса, онда ай типінің бөлігі болып келетін шектеулі тип төмендегідей болады.

TYPE жаз =(июнь,, август);

Шектеулі типті анықтағанда тек бастапқы және соңғы мәндері екі нуктемен бөлініп жазылады. Шектеулі типті анықтау үшін алдымен базалық типі болып табылады.

Жалпы түрі: TYPE тип аты=<константа1>..<константа2>

Бұл жағдайда келесі шарттар орындалуы тиіс. Шектеулі тұрақтылар бір типті болуы керек. Базалық типке шектеулі түр әр уақытта деректер нақты мән а:real алғанда ғана орындалады.

Мысалы:

Ball=0..100;

Alfavit = ‘a’..’t’;

Logic = false..true;

Күз =қыркүйек..қараша;

Шектеулі типтегі бастапқы тұрақты мәні соңғы тұрақты мәнінен кіші болуы керек.

N – таңба;

N – таңбасы алдымен LABEL Таңбалар бөлігінде толық сипатталып жазылуы керек. GOTO N жазылуы белгілі бір іс-әрекеттен орындалуы тиіс N таңбалы қатар операторлар тобын орындауды шартсыз көшу операторы дейді.

М17.

К=1…N өзгереді. Осы сандарда 0.001 кіші сан барма, жоқпа соны тексеру керек.

PROGRAM M17 (Input, Output);

LABEL 1,2;

Var N,K: integer;

Begin

Read(N);

IF Cos(k)+Sin(k*k)<0.001 THEN

GOTO 1;

1:Write(‘бар’);

Кейбір жағдайларда сандық деректерден гөрі белгілі бір шектеулі санақталған деректермен жұмыс жүргізуге тура келеді. Паскаль тілінде берілгендердің стандартты типтерінен басқа жаңа пайдаланушы анықтайтын айнымалы типтер бар. Бұл топқа санақты және шектеулі типтер кіредісанақты тип түрақтылар тізімінен тұрады. Бұл типтің айнымалылары тізімдегі тұрақтылардың кез келген мәнін қабылдай алады.Жалпы түрі:

TYPE тип аты= (тұрақтылар тізімі);

VAR айнымалы аты: тип аты;

Тізімдегі тұрақтылар (,) арқылы жазылып дөңгелек жақшаға алынып жазылады.

Мысалы: TYPE жыл = (қыс, көктем, жаз, күз);

VAR A: жыл;

Жыл – тип аты, Қыс, көктем ... – тұрақтылар және олардың типтік нөмері 0 ден басталады. А – тұрақтылардың кезкелген мәнін айнымалы ретінде қабылдайтын айнымалы.

Санақтау түрде мынан дай келісімді функциялар қолдануға болады: SUCC(X) – х тан соң болатын мәнді береді.

PRED (x) – х тан алдын болатын мәнді береді.

ORD(x) – х тың мәні болатын санды көрсетеді.


-16-

X:=X-2

End.

Жалпы түрі:

FOR I:=N DO ST

Мұндағы I – айнымалы

I:=N1 TO N2

N1 – дегеніміз циклдік айнымалыныңғ бастапқы мәні,

N2 – соңғы мәні, ST – оператор.

Паскаль тілінде 1 мен –1- ден өзгеше қадам беруге болмайды. Егерде біз FOR түріндегі жазуды қолдансақ N1, N2 айнымалылары барлық уақытта REAL нақты түрін қолдану керек.

Мысал9.3.

Program M12 (Input, Output);

Var S,N: integer;

Begin

FOR N:=1 TO 5 DO

S:=S+SQR(N);

Writeln(‘S=’,S);

End.

Мысал 10.3.

Var S,N: integer;

Begin

S:=0; N:=1;

S:=S+1/N;

Writeln(‘S=’,S);

End.

Program M13 (Input, Output);

Var S1,S2, S,T: REAL; K,N:integer;

Begin

S1:=0; S2:=0;

FOR K:=3 TO 18 DO

S1:=K*K+T;

FOR N:=6 TO 12 DO

S2:=N-T;

Writeln(‘S=’,S1+S2);

End.

Мысал 14.

Program M14 (Input, Output);

Var Sim:Char;

Begin

FOR Sim:=’A’ TO ‘Z’ DO

Write(‘ ’,Sim);

End.

FOR I:=N1 DOWNTO N2 DO ST;

Мысал 9.4.

Program M9.4 (Input, Output);

Var S,N: integer;

Begin

FOR N:=1 DOWNTO 5 DO

S:=S+SQR(N);

Writeln(‘S=’,S);

End.
Ендірілген циклдар.

Циклдік құрылымның ішіндегі кұрделі циклдардан ендірілген циклдар деп атаймыз. Яғни ол бір циклдың ішінде екінші цикл орналасады.

Мысал15. Y=2k+N; N=1,2,3; k=2,4,6,8;

N – сыртқы циклдің параметрі,

К – ішкі циклдің параметрі.

Program M15 (Input, Output);

Var Y,K,N: integer;

Begin

Begin

Begin

K:=K+2;

End;

End.

Var Y,K,N: integer;

Begin

FOR N:=1 TO 3 DO

WHILE K<= 8 DO

Begin

Y:=2*k+N;

End;

End.

Program M15 (Input, Output);

Var I,N: integer;

S,T,D:real;

Begin

Read(N);

FOR I:=1 TO N DO

Begin

Read(D);

End;

Writeln(T,S);

End.

Шартсыз өту операторы.

Шартсыз өту операторы – GOTO операторлардың бағдарламада орналасу ретіне байланысты орындалу тәртібін бұзу үшін қолданылады. Жалпы түрі: GOTO N;