Xiх ғасырдағы қазақ әдебиеті Сымбат Дулат Бабатайұлының «Шаштараз»
жүктеу/скачать 3.35 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ЕКІ СҰРАҚҚА БІР ЖАУАП
| Шығармалары
Абай өлең жазуды 10 жасында («Кім екен деп келіп ем түйе қуған...») бастаған. Одан басқа ертеректе жазылған өлеңдері — «Йузи-рәушән», екіншісі — «Физули, Шәмси, Сәйхали». «Сап, сап, көңілім», «Шәріпке», «Абралыға», «Жақсылыққа», «Кең жайлау» өлеңдері 1870 — 80 жылдар аралығында жазылған. Ақындық қуатын танытқан үлкен шығармасы — «Қансонарда» 1882 ж. жазылған. Алайда жасы қырыққа келгеннен кейін ғана көркем әдебиетке шындап ықылас қойып, көзқарасы қалыптасып, сөз өнерінің халық санасына тигізер ықпалын түсінеді. Шығармалары үш жүйемен өрбиді: бірі — өз жанынан шығарған төл өлеңдері; екіншісі — ғақлия (немесе Абайдың қара сөздері) деп аталатын прозасы; үшіншісі — өзге тілдерден, әсіресе орысшадан аударған өлеңдері. Абай өлеңдері түгел дерлік лирикадан құралады, поэма жанрына көп бой ұрмағаны байқалады. Қысқа өлеңдерінде табиғат бейнесін, адамдар портретін жасауға, ішкі-сыртқы қылық-қасиеттерін, мінез-бітімдерін айқын суреттермен көрсетуге өте шебер. Қай өлеңінен де қазақ жерінің, қазақтың ұлттық сипатының ерекшеліктері көрініп тұрады. Ислам діні тараған Шығыс елдерінің әдебиетімен жақсы танысу арқылы өзінің шеберлік — шалымын одан әрі шыңдайды. Шығыстың екі хикаясын «Масғұт» және «Ескендір» деген атпен өлеңге айналдырады. Ислам дініне өзінше сенген діни таным жайындағы философиялық көзқарастарын да өлеңмен жеткізеді. Абайдың дүниетанудағы көзқарасы XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақ халқының экономикасы мен ой-пікірінің алға ұмтылу бағытта даму ықпалымен қалыптасты. Дүниетану жолында сары-орыстың төңкерісшіл демократтарының шығармаларын оқып, өз дәуірінің алдыңғы қатарлы ой-пікірін қорытып, басқаларға қазақ өміріндегі аса маңызды мәселелерді түсіндіруге қолданады. Дүниетану өңірінде екі қасиеттің — сезім мен қыйсынның , түйсік пен ақылдың қатынасын таразылайды. Сондықтан да: «Ақыл сенбей сенбеңіз, Бір іске кез келсеңіз» деп жазады. Сүйінбай мен Қатағанның айтысы Сүйінбайды пір тұтқан айтыскер, ақын кім? Сүйінбай өлеңін жалғастыр? «Жақсы жігіт ел-жұртының қаласындай, Жақсы әйел...» Жақсы жігіт ел - жұртының қаласындай, Жақсы әйел әмме жұрттың анасындай. Жақсыға ешкімнің де жаттығы жоқ, Көреді бәрін де өз баласындай. Жақсы жігіт сөзіне сақ тұрады, Қыранның қырдан байқар баласындай. Жаман парқы жақсымен бірдей емес, Жақсы жігіт елінің ағасындай. Жақсының сөзін әркім пайдаланар, Миуалы алма, өріктің ағашындай. Жаманның көкірегі - көр, көзі - соқыр, Жүрер жолдан тал түсте адасып - ай. Жақсы адам қай жерден ажырайды, Жақсымын деп бәрі жүр таласып - ай. Жамандар - өтірікші, өсегі көп, Ел-жұрттың іріткі салар арасына - ай. Жалған сөзбен бықсытар ел арасын, Жанбай қалған ағаштың шаласындай. Соқтығып әркімге бір ұрынады, Сиырдың тентек болған танасындай. Сондай жанның ешкімге сүйкімі жоқ, Жылқының қотыр болған аласындай. Жақсы адам елдің басшы серкесіндей, Жұғымды болар елге еркесіндей. Жақсының жүзі жылы, сөзі майда, Халқымның қалың жүнді көрпесіндей. Жақсы болар баланың жүзі жақсы, Орыстың күймей піскен бөлкесіндей. Жақсыға үлкен-кіші бәрі жақсы, Жасынан бірге өскен еркесіндей. Жақсы кісі көрінер жыл құсындай, Жаман адам балтаның ұңғысындай. «Олақтан салақ жаман» ─ деген мақал, Жамандар түзей алмас тұрмысын -ай. Жақсы адам алысты жақын етер, Беттескен екі таудың тұрғысындай. Жамандар өсек-аян айтып жүрер, Ешкімнің білмесе де қылмысын-ай. Жаманның кеудесі үлкен, сөзі кесек, Ақылы ауысқан адамның жындысынд - ай. Екеуін салыстырып әдейі айттым, Қажетін қолданарсың тұрмысыңа - ай. Мағауия Абайұлы кімнен оқып, хат таниды? Мағауия Абайұлы қайда оқыған? ЕКІ СҰРАҚҚА БІР ЖАУАП Махамбет өліміне кім себепкер болған? жүктеу/скачать 3.35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|