Xiii-тарау Бөкеев ордасындағы Исатай Тайманов бастаған халық көтерілісі (1836-1838)
&28. Бөкеев Ордасы қазақтарының көтерілісі
жүктеу/скачать 32.9 Kb.
|
| &28. Бөкеев Ордасы қазақтарының көтерілісі.
Батыр Исатай Тайманов. Исатай Тайманов жас кезінде батыл, қайратты, батыл жігіт ретінде жалпыадамзаттық құрметке ие болды. Ол небәрі 21 жаста болғанда (1812 жылы) хан оны Бершева руының бір тармағына би етіп тағайындайды. Исатайдың есімі сол кездің өзінде-ақ оның отбасынан тысқары жерлерге белгілі болды. Ең ықпалды билердің бірі ретінде қазақтардың Оралдан өтуге жаппай әрекеті кезінде казак атаманы Бородин оған көмек сұрайды. Бородин «құрметті старшина Таймановтан» қазақтарды тыныштандырып, «егер олар заңды түрде білдірілмесе және өз еркімен және белгіленген билікке бағынбаумен байланысты болмаса», билік олардың тілектеріне қарсы болмайтынына сендіруді сұрады. Іскер, зерделі Исатай алғашында хан сеніміне ие болды. 1826 жылы Бұхар елшісі Орда арқылы өткенде Исатай онымен бірге ханның өкілі болып тағайындалады. Бірақ көп ұзамай Исатайдың бостандық пен тәуелсіздікке деген сүйіспеншілігі, оның өктем де күшті мінезі ханды оған деген көзқарасын күрт өзгертуге мәжбүр етті. Жәңгір мен оның серіктері әсіресе Исатайдың халыққа жасалған зорлық-зомбылыққа қайта-қайта және табанды наразылық білдіруіне наразы болды. «Батырдың қандай болғанын білгің келе ме? – деп сұрайды 19 ғасырдың соңындағы ақын И.Шүреков «Исатай мен Махамбет» атты тамаша поэмасында, – Ешқашан ренжімеген Жұмыста тату-тәтті өмір сүретіндер, Еңбегінің жемісі болғандар Бұл көп тер төгеді... Отызда ол басын көтерді Және ол: «Дұшпанға қиянат жасау Мен бұған сенің үстінен жол бермеймін Халқым, ардақты халқым!». Феодалдар Исатай Таймановты жаламен құртуға бірнеше рет әрекет жасады. Оған әртүрлі қылмыстық істер бойынша айып тағылып, тағылған айыптың негізсіздігіне қарамастан Исатай екі рет – 1817 және 1823 жылдары түрмеге жабылды. Бұл жерде ол туыстарының азабын жеткілікті көрді. Бірақ патша түрмесі Исатайды сындырмады. Керісінше, түрмеде оның бостандық сүйгіш мінезі тек күшейіп, халықты езгендерге деген өшпенділігі күшейе түсті. 1835 жылы Исатай Қарауыл-қожаны бопсалау, бопсалау, әділетсіздік жасағаны үшін қызметінен алуды талап етіп, оған үзілді-кесілді қарсы шықты. Ашуға толы Исатай ханға былай деп жазады: «Халық басқа ешкімге емес, өз мүлкіне ие болғысы келеді, ал салық салуға ешкімнің (құқығы) болмас еді. Осыған жауап алмасақ... онда басымыздан бастық жоқ деп ойлаймыз; онда ақсақалдар үйлерін тастап, кедейлеріміз бар дүние-мүлкін, малын тастап, кейін кеткені дұрыс болар еді». Осы хабарға жауап ретінде Жәңгір хан 1836 жылы 5 наурызда Исатайға хат жолдап, онда оны «халықты айдап салу» ниеті үшін сөгіп, жеке түсініктеме алу үшін штабқа келуін талап етеді. «Сен құмарлығыңның жалынын басу керек, - деп жазды хан, - содан кейін тілегіңнің орындалуын күту керек. Бірақ, өзіңді жолдас санап, ханға қастық танытып, мейірім күткеннің қалай?» Хан Қарауыл қожаның заңсыз әрекеттеріне қарсы шара қолданудан қыңырлықпен бас тартты. Исатай барған сайын жігерлі және табанды түрде наразылық танытып, ақыры халықты хан жарлығына бағынбауға ашық түрде шақыра бастады. жүктеу/скачать 32.9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|