Қорытынды
Қытайдың энергетикалық стратегиясы мемлекет дамуының, оның кешенді түрде жасалған модернизациялануының он жылдарға есептелген, ұзақ мерзімді бағдарламаның бір бөлігі. Аталған бағдарламаның мақсаты – Қытайды ішкі және сыртқы үрейлерден қорғаған, өскелең мықты мемлекетке айналуы дүние жүзінің тағдырына әсер ету потенциалы бар мемлекет ету. Бұл бағдарламаның әр түрлі бөлімдері әр түрлі деңгейде өңделген, бірақ, барлық жағдайларда энергетикалық құрамы үнемі назарда болған. Энергетикалық факторды еске алу тұрақты экономикалық өсімді қамту үшін жоғары деңгейде күрделі болып саналады, сонымен қатар, дағдарыстарға жол жібермеу үшін қауіпсіз саясатын құру үшін, тұрақты дамуының негізгі жағдайы ретінде қоршаған ортаны қорғау.
Сонымен, аталған диплом жұмысын қорытындылай келе, бірнеше тұжырым жасау қажет:
-
Қытай – арзан тауарлар өндірісінің дүниежүзілік отралығына айналды. Тайвань, Кореа, Малайзия мемлекеттерімен салыстырғанда Қытайдың артықшылығы – жалақы деңгейін және кәсіби мамандырылған жұмыс күшімен қамтылған. Сонымен, қазіргі ортада Қытайда тауар өнеркәсібі бірнеше басымды, бірақ мамндығы төмен жұмысшылардың қызмет көрсету қарқыны өсу үстінде. Экспортқа шығарылатын және ішкі тұтынуға пайдаланатын тауарлардың құны 2006 ж. – 383,61 млн.АҚШ доллар, 2007 ж. – 297 млн. АҚШ доллар шығарылған. Ал жасалған қызметтердің сомасы – 2006ж. – 156,9 млн. АҚш доллар және 2007ж. – 159,7 млн. АҚШ доллар жасалған. Энерго қуатын үнемдеу тиімділігі барлық халық шаруашылық салаларында ережелер мен заң шығару актілер жүйесі арқылы бекіту қажет.
-
Қытай басшылығы энергетикалық проблемаларға және мемлекеттің адэкватты энергетикалық стратегиясын қалыптастыруға үлкен көңіл бөледі.
Мемлекеттің энерго қуатын үнемдеу үшін – энергияға бағаны белгілеу, фискальды және басқа экономикалық шараларды белгілеу, заңдар мен стандартты қабылдау ақпаратты тарату, зерттеушілердің қаржыландыру және т.б. қызметтері жатады. Алғашқы міндетті энергия қуатын үнемдеуде материалдық ынталандыру кіреді.
-
Автокөліктердің сандық ұлғаюы – автожанармайды үнемдеумен қатар, қоршаған ортада зиянды тастауларын, ауа ластау деңгейін төмендету қажет.
-
Мұнай теңіз ресурстарын игеру Қытай эксперттердің пікірінше, үш ірі Қытайдағы мұнай коорпорациялардың мүмкіншілігін шектеуі байқалады. Олар игеру шығындарын өз жауапкершілігіне ала алмауы, себебі масштабтың мүмкіншіліктері шектеулі.
-
Проблеманы шешу үшін , келесі іс-шаралардың жиынтығы қажет:
-
мұнай және газ игерудің отандық өндірісін дамыту;
-
мұнайдың орнына басқа отын технологияларының түрлерін пайдалану;
-
халықаралық кооперация құрылымына максималды ену;
-
кезең-кезеңмен мұнайдың сақтандыру қорларын жетілдіру және қалыптасыру;
-
Қытай үшін қалыптасқан дүниежүзілік күрделі мұнай қызығушылықтарын ескеріп, «энергетикалық дипломатиясын» дамыту қажет, энергетика саласындағы жаһанды және аумақтық ұйымдар мен кооперацияларда белсенді қатысу керек, фьючер және ағымды нарықтарының белсенді айналымға айнулуы қажет. Мұнай бағасын белгілеуде Қытайдың белгілі құқығы болуы қажет.
-
Қытайдың мұнай қауіпсіздігін қамту үшін стратегияның күрделі элементі болып (Цзоучуцюй) «Қытай территориясынан шығу» саясаты жүзеге асуы қажет. Аталған саясат бойынша Қытай шетел мұнай құбырларын игеру үшін өз капиталы мен технологиясын пайдаланады, басқа мемлекеттің экономикасына инвестиция ретінде ендіреді.
-
Қытайдың энергетикалық қажеттіліктерін бақылаусыз өсу уақытында Пекин ҚР мұнай мен газ өндірушілермен эксклюзивті келісімдерді жасау қажет. Күрделі стратегиялық нысандардың бірі – «Батыс Қазақстан – Қытай» жобасы болып табылады.
-
Кынияк – Атырау құбырдың шын өткізу қабілеті жылына 12-14 млн.т. құрайды, оны соғу Ресейдің «Стройтрансгаз» компаниясына жүктелген, оның бағыты Кенкиякты Қазақстанның солтүстік батыс өңірлерімен байланыстыру. Қазақстан мұнайының тасымалдау бағыты болашақта өзгертіп (Транс Ресей Транзит және Қытай бағыты), жаңа мұнай құбыры салынады. Кумколь – Арал – Атырау мұнай құбырының аймағында көлік инфрақұрылымының болмауы, Қытай инвесторлары үшін ыңғайлы.
-
Болашақта, Тенгиз – Ресей – Чехия және Ресей – Болгария – Греция мұнай құбырының құрылысы жоспарланып отыр. Жоспарда жаңа мұнай құбырының ұзындығы 6400 км, ол Азияның нарыққа шығуын жоспарлап отыр.
-
Қытай максималды түрде өзі игерген мұнайды диверсификациялауға (жан-жақты болуына) ыкпал жасайды. Мүмкіншілігі бар болуынша тәуекелдерді азайтуға тырысады. Өзінің қызығушылығын Қазақстан, Ирак, Венесуела арқылы шешуге тырысады.
-
Батыс Қазақстаннан – Батыс Қытайға тартылған мұнай құбыры Қазақстан үлкен экономикалық маңызы бар, атап айтсақ, аталған мұнай құбыры Қазақстанның экспорттық потенциалын ұлғайтады, Республиканың энергетикалық қауіпсіздігін қамтиды; Мемлекеттің мұнай игеретін Батыс аймақтарын Павлодар мен Шымкенттегі ірі мұнай өңдейтін зауыттармен байланыстыру.
-
Мұнай құбырларды жүзеге асырудағы саяси тәуекелдер: Қазақстан үшін альтернативті нарығының болмауы; Қытай экономикалық реформаларының мұнай импортына күрделі әсер етуі.
Экономикалық тәуекелдер: үлкен инвестициялық шығындар, үлкен көлік шығындары, ішкі нарықтағы бағалаудың авторитарлық реттеуі. Қытай бағыты жылына 20 млн. талап етеді, бұдан басқа, шикізаттың бір бөлігі Қытай зауыттарында өңделіп, Қазақстан нарығына қайта келеді. Мұнай тасымалдауының Ирандық варианты Қазақстан үшін экономикалық тұрғыдан өте тиімді, жобаға сәйкес мұнай құбыры жер бетімен өтеді.
Қазақстан үшін қолайлы бағыттарды талдай келе, келесі проблемаларды шешу қажет:
-
Бірінші проблема: Каспийдағы мұнай ресурстар қорымен байланысты;
-
Екінші проблема: Өнімнің өтуімен байланысты;
-
Үшінші проблема: Геосаяси жағдаймен байланысты;
Каспийдің «Үлкен мұнайы» және оның тасымалдау бағыттары болашақта ірі батыс державаларымен орта Азиялық аймақтың көшбасшылар арасында саяси ойынның ережелерін белгілеу.
Сонымен, атаған зерттеудің қортындысында келесі мағлұматты түсіну қажет. Қытайдың энергетикалық стратегиясының мәні, оның мемлекеттің дамуын белгілейтін жалпы бағдарламаларын, оның базистік байланыстарын, құрамына кіретін Қытай басшылығының ішкі және сыртқы саясаттың бағыттары мен қағидаларын білу – халықаралық аренадағы Қытайдың негізгі серіктестерімен қарым қатынас жағдайын, болашағын түсіну үшін қажет. Осындай түсініктемелердің болмауы – Қазақстан – Қытай стратегиялық ынтымақтастығының қалыптастыруы мүмкін болмайды.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Wakabayashi M, MacKellar L. Demographic Trends and Household
Saving in China". IIASA Interim Report, November 2007.
-
Актуальные проблемы внешней политики Казахстана. Сборник
статей / Под ред. К.К. Токаева - Астана, 1998.
-
Ашимбаев М. Проблемы безопасности в Центральной Азии и
механизмы их решения // Материалы международного семинара"Сотрудничество с целью обеспечения безопасности и стабильности вЦентральной Азии". - Алматы, 2002. - С. 9-15.;
-
Ашимбаев М. Угрозы безопасности государств
Центральноазиатского региона // Материалы международного круглого стола"Факторы безопасности в Казахстане и Центральной Азии". - Алматы, 2005. -
С. 12-16.;
-
Ашимбаев М., Косиченко А., Султанов Б., Шоманов А., Бегалиев
Н., Нурмухамедов Б. Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии. -Алматы: Дайк-Пересс, 2006. - 213 с;
-
Ашимбаев М., Курганбаева Г., Кажмуратова А. Российско-
казахстанские отношения на современном этапе // Analytic. - Алматы, 2006. -№2. - С. 5-10.
-
Бадер Д. (Jeffrey Bader), Леверетт Ф. (Flynt Leverett), Нефть,
Ближний Восток и Поднебесная // ("The Financial Times", Великобритания)17 августа 2005
-
Гоцзя нэнъюань чжаньлюэ .... По другим данным, до 32 млн. кВт
(Чэнь Тин...) и 36 млн. кВт. (Синь цзин бао. 2004. 14 января). Декларация о государственном суверенитете Казахской ССР от 26 октября 1992 г. //САПП 1992.; Конституционный закон «О государственной независимости РК» от 16 декабря 1991 Г.//САПП 1991.; Назабаев Н.А. Казхстан 2030. Послание Президента народу Казахстана. Алматы 1998.
-
Договор о коллективной безопасности (ДКБ) подписан 15 мая
1992 // Законодательнгая база «Юрист»; Решение глав государств Республики Казахстан, Кыргызской Республики и Республики Узбекистан от 23 августа 1996//Азия - Экономикиа и жизнь, сентябрь 1996, № 38 (62).;Текущий архив МИД РК. Департамент могостроеннего сотрудничества. -1992-2002.
-
Дюсембаев Р. Казахстанско-китайские отношения // Суверенный
Казахстан на рубеже тысячелетий. - Астана: Елорда, 2002. - С. 239-248.
-
Дянь хуан мэйхуан юхуан нэнъюань: шуй лай гунъин Чжунго?
(Электрический голод, угольный голод, нефтяной голод. Кто снабдит Китай?). Чжунго цзинцзи чжоукань 2003. 23 декабря
-
Закария М.Г. Основные направления социальной политики
нефтяных монархий Аравии в условиях прекращения "нефтяного бума", //Сборник "Арабские страны Западной Азии и Северной Африки".М.,2006. -с. 23.
-
Кипаров Л. Д. Китай: неравенство с коммунистическим
акцентом//(Тпе Economist, 05.07.02)
-
Кулахметова А.Р. Актуальные проблемы взаимоотношений США
- Казахстан //Вестник КазГу 2002.; Кушкумбаев С. Геополитика транспортных коммуникаций в каспийском регионе //Институт стратегических исследований РК, 2003.
-
Левин В. Китай на Каспии// Пресс-Центр.Ру 2004.
-
Ли Фуюн. "Дяньхуан" ши цземмо наочулай ды. (Как возник
"электрический голод"). Чжунхуа гуншан шибао. 2003. 24 декабря
-
Ли Цзаохан. Материалы ежегодного совещания Международной
организации "Мастер-кард" в АТР. //Интенет-сайт 2007.
-
Ли Цин. Сердцевиной распределения доходов в Китае по-
прежнему будет борьба с бедностью//Интернет-сайт 2006.
-
Логвинов В. Шанхайская организация сотрудничества -
качественный шаг вперед // Проблемы Дальнего Востока. - М., 2003. - №5.-61
-
С. 6-14.; Лысенко М. Вопросы нераспространения в современном мире // Международная жизнь. - М, 2003. - №8. - С. 64-68.
-
Лю Синьхуа, Цинь И.Чжунго ды шию аньцюань цзи ци
чжаньлюе сюаньцзе (Нефтяная безопасность .Китая и его стратегический выбор). Сяньдай гоцзи гуаньси. 2002. N 12. С. 27
-
Назарбаев Н.А. Концепция внешней политики. //Казахстанская
правда, 3.10.2001.: Назарбаев Н.А. новые приоритеты и задачи внешней политики Казахстана//Актуальные проблемы внешней политики Казахстана. Н.А. Программа 2030. - Алматы, 1998.
-
Назарбаев Н.А. Стратегия становления и развития Казахстана как
суверенного государства. -Алма-Аты: «Даур», 1992.
-
Олимова С. Национальные государства и этнические территории
/ Многомерные традиции Центральной Азии / Аналитическая серия.-Выпуск 2. - М: Московский Центр Карнеги, 2000. - С. 15-16.
-
Перечень региональных и многосторонних соглашений,
меморандумов, коммюнике, протоколов, деклараций. (1991 - 2004 г.)
-
Сатпаев Д. О внешнеполитической доктрине CIHA//"Kazakhstan
today"2007.
-
Суверенный Казахстан на рубеже тысячелетий // Сборник
научных статей. - Астана: Елорда, 2006. - 267 с.
-
Султанов Б. Внешняя политика Республики Казахстан: основные
этапы развития (1991-2002) // Казахстан и современный мир. - Алматы, 2006.-№1.-С. 7-33.
-
Султанов Б.К. Состояние перспективы сотрудничества
Республики Казахстан и Российской Федерации в рамках договора о коллективной безопасности и Шанхайской Организации Сотрудничества //Analytic. - Алматы, 2007. - №2. - С. 11-13
-
Сысоев Г., Иванов А. Америка наносит ответный удар // Россия и
мусульманский мир. - М., 2006. - №11. - С. 18-2031. Сюэ Гохун, Юань Голинь. Жэныпи гоцин чжэнцюе чжидин
Чжунго нэнъюань фачжань чжаньлюе. (Познавать положениестраны, правильно определять стратегию развития энергетики в Китае.) http://shp.com.cn/zhwx/showcontent.asp?idh=3760
-
Тяочжэн лянъю буцзюй кочжан инсяо ванло. (Урегулировать размещение нефтепереработки, расширять сеть поставок). Чжунго цзинцзи шибао. 2003.
-
Токаев К.К. Внешняя политика Казахстана в условиях
глобализации. Алматы 2000.; Токаев К.К. Под стягом независимости. Очерки о внешней политике Казахстана. - Алматы, 1997. - с. 45.
-
Тыссовский Ю.Геополитические расклады, Экспресс (Итар-
Тасс), N 19 (218), 5-11 мая 2003. -С.5-7.
-
Цзинь Лэй. Цун нэнъюань дуаньцюе шо чэншихуа ды бухэ
цзеинь.(Диссонансы урбанизации с позиций дефицита энергии). Шичан бао.2004. 30 января.
-
Чжунго Т. Китайский статистический ежегодник. Пекин 2007.
-
Чжунго юци цзыюань хэ аньцюань дуйцэ. (Нефтегазовые
ресурсы Китая и меры безопасности). Чжунго цзинцзи щибао. 2003. 14ноября
-
Чэнь Хуай Чжунго бу цюе дуйцэ шицзе бу цюе ю (У Китая нет
дефицита противодействия, в мире нет дефицита нефти). Интервью заместителя директора Института рыночной экономики Центра исследований развития при Госсовете КНР Чэн Хуая корреспонденту "Financial Times". Жэньминь ван. 2003. 27 января.
-
Чэнь Цинтай. Чжунго ды нэнъюань чжаньлюэ хз чжэнцэ.
(Энергетическая стратегия и политика Китая). Чжунго цзинцзи шибао.2003.17 ноября
-
Шихуа гунъе сехуй баогао юйцзэ: нэнъюань цзиньччжан
чжуанкуан цзинь нянь жэн цуньцзай (Доклад Ассоциации нефтехимической промышленности прогнозирует: напряженное положение с энергией сохранится и в текущим году).
СІЛТЕМЕЛЕР
-
Назарбаев Н. А. Концепция внешней политики. //Казахстанская правда, 3.10.2001.: Назарбаев Н.А. новые приоритеты и задачи внешней политики Казахстана//Актуальные проблемы внешней политики Казахстана. Сб. статей МИД РК. А., 1999.;Назарбаева Н.А. Программа 2030. – Алматы, 1998.;Назарбаев Н.А.Стратегия становления и развития Казахстана как суверенного государства. – Алма-Аты: «Даур», 1992.
-
Актуальные проблемы внешней политики Казахстана. Сборник статей / Под ред. К.К. Токаева – Астана, 1998.; Токаев К.К. Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации. Алматы 2000.; Токаев К.К. Под стягом независимости. Очерки о внешней политике Казахстана. – Алматы, 1997. – с.45.
-
Султанов Б. Внешняя политика Республики Казахстан: основные этапы развития (1991-2002) // Казахстан и современный мир. – Алматы, 2006. -№1.-С. 7-33.; Султанов Б.К. Состояние перспективы сотрудничества Республики Казахстан и Российской Федерации в рамках договора о коллективной безопасности и Шанхайской Организации Сотрудничества // Analytic.-Алматы, 2007. -№2.-С. 11-13
-
Сатпаев Д. О внешнеполитической доктрине США // «Kazakhstan today» 2007.
-
Тыссовский Ю. Геополитические расклады, Экспресс (Итар - Тасс), N 19 (218), 5-11 мая 2003. -С.5-7.
-
Ашимбаев М. Проблемы безопасности в Центральной Азии и механизмы их решения // Материалы международного семинара «Сотрудничество с целью обеспечения безопасности и стабильности в Центральной Азии». – Алматы, 2002. –С. 9-15.; Ашимбаев М. Угрозы безопасности государств Центральноазиатского региона // Материалы международного круглого стола «Факторы безопасности в Казахстане и Центральной Азии». – Алматы, 2005. –С. 12-16.; Ашимбаев М., Косиченко А., Султанов Б., Шоманов А., Бегалиев Н., Нурмухамедов Б. Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии. – Алматы: Дайк-Пересс, 2006. -213 с.; Ашимбаев М., Курганбаева Г., Кажмуратова А. Российскоказахстанские отношения на современном этапе // Analytic.-Алматы, 2006. -№2. –С.5-10
-
Сысоев Г., Иванов А. Америка наносит ответный удар // Россия и мусульманский мир. - М., 2006. -№11. –С.18-20
-
Суверенный Казахстан на рубеже тысячелетий // Сборник научных статей. – Астана: Елорда, 2006.-267 с.
-
Кулахметова А.Р. Актуальные проблемы взаимоотношений США – Казахстан //Вестник Каз Гу 2002.: Кушкумбаев С. геополитика транспортных коммуникаций в каспийском регионе // Институт стратегических исследований РК, 2003.
-
Дюсембаев Р. Казахстанско-китайские отношения // Суверенный Казахстан на рубеже тысячелетий. – Астана: Елорда, 2002. –С.239-248.
-
Логвинов В. Шанхайская организаций сотрудничества – качественный шаг вперед // Проблемы Дальнего Востока. – М., 2003. -№5. –С. 6-14.; Лысенко М. Вопросы нераспространения в современном мире // Международная жизнь. – М, 2003. -№8. –С. 64-68.
-
Олимова С. Национальные государства и этнические территории / Многомерные традиции Центральной Азии / Аналитическая серия. – Выпуск 2. –М: Московский Центр Карнеги, 2000. –С.15-16.
-
Декларация о государственном суверенитете Казахской ССР от 26 октября 1992 г. //САПП 1992.; Конституционный закона «О государственной независимости РК» от 16 декабря 1991 г. //САПП 1991.; Назарбаев Н.А. Казахстан 2030. Послание Президента народу Казахстана. Алматы 1998.
-
Перечень региональных и многосторонних соглашений, меморандумов, коммюнике, протоколов, деклараций. (1991-2004г.)
-
Договор о коллективной безопасности (ДКБ) подписан 15 мая 1992 // Законодательная база «Юрист»; Решение глав государств Республики Казахстан, Кыргызской Республики и Республики Узбекистан от 23 августа 1996//Азия – Экономика и жизнь, сентябрь 1996, № 38 (62).; Текущий архив МИД РК. Департамент многостороннего сотрудничества. -1992-2002.
-
Чжунго Т. Китайский статистический ежегодник. Пекин 2007.
-
Wakabayashi M. MacKellar L. Demographic Trends and Household Saving in China. IIASA Interim Report, November 2007.
-
Шихуа гунъе сехуй баогао юйцзэ: нэнъюань цзиньччжан чжуанкуан цзинь нянь жэн цуньцзай (Доклад Ассоциации нефтехимической промышленности прогнозирует: напряженное положение с энергией сохранится и в текущем году(. Бэйцзин юйлэ синьбао. 2003. 3февраля.
-
Юй Яньшань. Цзякуай дяньли тичжи гайгэ чжэн дан ци ши (Время для ускорения структурных реформ в электроэнергетике назрело). Чжунго цзинцзи шибао.2004.3 февраля.
-
Сюэ Гохун, Юань Голинь. Жэньши гоцин чжэнцюэ чжидин Чжунго нэнъюань фачжань чжаньлюе. (Познавать положение страны, правильно определять стратегию развития энергетики в Китае.)
-
Сюэ Гохун, Юань Голинь. Жэньши гоцин чжэнцюэ чжидин Чжунго нэнъюань фачжань чжаньлюе. (Познавать положение страны, правильно определять стратегию развития энергетики в Китае.)
-
Тяочжэн лянъю буцзюй кочжан инсяо ванло. (Урегулировать размещение нефтепереработки, расширять сеть поставок). Чжунго цзинцзи шибао. 2003.
-
Гоцзя нэнюань чжаньлюэ …. По другим данным, до 32 млн. кВт (Чэнь тин…) и 36 млн. кВт. (Синь цзин бао. 2004. 14 января)
-
Чэнь Хуай Чжунго бу цюэ дуйцэ шицзе бу цюе ю (У Китая нет дефицита противодействия, в мире нет дефицита нефти). Интервью заместителя директора Института рыночной экономики Центра исследований развития при Госсовете КНР Чэнь Хуая корреспондету « Financial Times». Жэньминь Ван. 2003. 27 января.
-
Яо Вэй. Дянь ди ханъе тоуцзы го жэ хо кэ бимянь (Перегрев инвестиций в электроэнергетику, возможно, удастся предотвратить). Чжунго цзинцзи шибао. 2004. 3 февраля.
-
Ли Фуюн. «Дяньхуан» ши цземмо наочулай ды. (Как возник «электрический голод»). Чжунхуа гуншан шибао. 2003. 24 декабря.
-
Цзинь Лэй. Цун нэньюань дуаньцюе шо чэншихуа ды бухэ цзеинь. (Диссонансы урбанизации с позиций дефицита энергии). Шичан бао.204. 30 января.
-
Дянь Хуан мэйхуан юхуан нэнъюань: шуй лай гунъин Чжунго? (Электрический голод, угольный голод, нефтяной голод. Кто снабдит Китай?). Чжунго цзинцзи чжоукань 2003.23 декабря.
-
Чэнь Цинтай. Чжунго ды нэнъюань чжаньлюэ хз чжэнцэ. (Энергетическаястратегия и политика Китая). Чжунго Цзинцзи шибао. 2003. 17 ноября.
-
Чжунго юци цзыюань хэ аньцюань дуйцэ. (Нефтегазовые ресурсы Китая и меры безопасности). Чжунго цзинцзи щибао. 2003. 14 ноября
-
Закария М.Г. Основные направления социальной политики нефтяных монархий Аравии в условиях прекращения «нефтяного бума», //Сборник «Арабские страны Западной Азии и Северной Африки». М., 2006. –с.23
-
Лю Синьхуа, Цинь И. Чжунго ды шию аньцюань цзи чжаньлюе сюаньцзэ (Нефтяная безопасность. Китая и его стратегический выбор). Сяньдай гоцзи гуаньси. 2002. N 12. С. 27
-
Сатпаев Д.О внешнеполитической доктрине США// «Kazakhstan today»2007.
Достарыңызбен бөлісу: |