ралы өзіңізді тексеруді сұраңыз. (Насколько точно вы можете оценить промежуток

97
Апта
Қай апта?
бұл апта
сол апта
өткен апта
оның алдындағы апта
келесі апта
Қашан? Қай аптада?
осы аптада
сол аптада
өткен аптада
оның алдындағы аптада
келесі аптада
Ай
Қай ай?
сәуір
осы ай
сол ай
өткен ай
алдыңғы ай
келесі ай
Қашан? 
Қай айда?
сәуірде
осы айда
сол айда
өткен айда
алдыңғы айда
келесі айда
Жыл
Қай жыл?
Бір  мың  тоғыз  жүз  тоқсан  тоғызыншы 
жыл
екі мыңыншы жыл
екі мың бесінші жыл
осы жыл (биыл)
сол жыл
өткен жыл (былтыр)
арғы жыл
келесі жыл
Қашан? 
Қай жылы?
бір  мың  тоғыз  жүз  тоқсан  тоғызыншы 
жылы
екі мыңыншы жылы
екі мың бесінші жылы
осы жылы (биыл)
сол жылы
өткен жылы (былтыр)
арғы жылы
келесі жылы
Жыл мезгілі, сезон
Жылдың қай мезгілі?
қыс
көктем
жаз
күз
Қашан?
Жылдың қай мезгілінде?
қыста
көктемде
жазда
күзде
Ғасыр?
Қай ғасыр?
бірінші ғасыр
ХІХ ғасыр
ХХ ғасыр
Қашан?
Қай ғасырда?
бірінші ғасырда
ХІХ ғасырда
ХХ ғасырда
осы ғасыр
сол ғасыр
өткен ғасыр
арғы ғасыр
келесі ғасыр
орта ғасыр
осы ғасырда
сол ғасырда
өткен ғасырда
арғы ғасырда
келесі ғасырда
орта ғасырда

98
Уақыт. Кезең Дәуір. Замана
Қай уақыт?
Қай кезең?
Қай дәуір?
Қай заман?
Қашан? Қай кезде? 
Қай кезеңде?
Қай дәуірде?
Қай заманда?
Сәт
секунд, минут
Біздің уақыт. жақын арада, жуық ара.
Соғыс кезі.
Суық соғыс дәуірі
Қайта өрлеу кезі
Мизазой дәуірі
бірінші кезек
Бір сәтте, осы сәтте
Осы секундта, осы минутта
Біздің  уақытымызда,  біздің  уағымызда, 
жақын арада
Соғыс кезінде
Суық соғыс дәуірінде
Қайта өрлеу кезінде
Мизазой дәуірінде
бірінші кезекте
Назар аударыңыз!!!
Әңгімеде ХХ ғасыр оқиғасы туралы жылды айтқанда, әңгіме ХХ ғасыр туралы екені 
түсінікті болса, соңғы екі цифр айтылады. Мысалы: Қырық бірінші жылы, он жетінші 
жылы.
176-жаттығу. 
Келесі даталарды оқыңыз. Даталардың араб цифрымен, айлардың рим циф-
рымен берілетініне назар аударыңыз, яғни бірінші күн жазылады, содан соң ай жазылады.
1/І,  14/ІІ,  15/ІІІ, 27/ІҮ,  15/V,  22/VІ,  4/VІІ,  19/VІІІ,  1/ІХ, 25/Х,  7/ХІ,  25/ХІІ.
7.01, 23.02, 15.03, 12.04, 15.05, 16.06, 18.07, 31.08, 01.09, 10.10, 12.11, 03.12.
177-жаттығу. Мәтінді оқыңыз. Мәтін соңында берілген жаттығуларды оқыңыз.
Рим және араб цифры
Батыс Еуропа елдерінде көп ғасырлар бойы рим цифрлары – І, V, Х, С, Д, L, М қолданылып 
келді. ХІІ ғасырдың соңында, ХІІІ ғасырдың басында арабтар Еуропаны санаудың Индияда 
біздің эрамызға дейін ҮІ ғасырда қалыптасқан ондық жүйесімен таныстырды. Біз шығу тегі 
үнділік болса да 1, 2, 3 цифрларын араб цифры деп атаймыз.
ХVІІ ғасырдың соңына дейін ресми қағаздарда тек қана рим цифрларын қолдануға рұқ-
сат етілген. Бәрібір араб цифры жеңіске жетті. Санаудың жаңа жүйесін бірінші еуропалық 
көпестер, банкирлер, содан кейін ғалымдар, саясаткерлер қабылдады. Көне Русьте әріптік 
немесе алфавиттік санау болған. Оны ХҮІІІ ғасырдың басына дейін пайдаланды. Бірінші – 
Петр тұсында оны араб цифры ығыстырды.
Егер І – бұл – 1, V = 5, X=10, L-50, C-100, Д-500, М-1000 болса, егер цифр басқа цифрдың 
алдында: ІV – (V-I)-4, XL (L-X)-40, СД (Д-С) – 400-ді білдірсе, қалай ойлайсыз, мыналар қандай 
сандар болар еді?
а) СДХLIV
б) ДLV
в) МСМХСІХ

99
178-жаттығу. Қазақстандағы мерекелік даталарды атаңыз.
22 наурыз –
8 наурыз –
7 мамыр –
1 қыркүйек –
31 тамыз –
16 желтоқсан –
179-жаттығу. 
а) Аптадағы ең жақсы көретін күніңіз қай күн, неге?
ә) Аптаның қай күні сіз мүлдем бос емессіз, неге?
б) Ең сүйікті айыңыз қай ай, неге?
в) Сіздің еліңізде көктем қашан басталады? 
г) Жақсы көретін жыл мезгіліңіз қай мезгіл, неге?
д) Сіздің демалысыңыз немесе каникулыңыз қашан?
180-жаттығу. Бұл қай кезде болады, айтыңыз.
Жұлдыздар суда көрінеді. Адамдар егіс жинайды. Аққала соғуға болады. Ақындар айт-
қан  сияқты  махаббат  айы  басталады.  Алғашқы  қоңырау  соғылады.  Құстар  ұшып  келеді. 
Ағаштар бүршік атады.
181-жаттығу.  Айтылған  ойға  келіспесеңіз,  қарсылығыңызды  білдіріңіз,  оқиға  датасын 
нақтылаңыз. (Возразите, если вы не согласны с утверждением и уточните дату события).
Үлгі: Алматы (бұрынғы атауы Верный) ХІХ ғасырдың соңында салынған.
- Жоқ, меніңше ғасырдың соңында емес, 1861-ші жылы салынған.
1. Радионы ХХ ғасырда ойлап тапқан.
2. Студенттердің қысқы сессиясы ақпанда.
3. Ғарышқа адам бірінші рет өткен ғасырдың елуінші жылдары ұшты.
4. Астана Ақмолаға 2000-шы жылдың басында көшті.

жүктеу/скачать 1.43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: