Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус, касб-ҳунар таълим маркази р. Д. Дусмуратов, Ш. Н. Файзиев, А. А. Каримов аудит


Валюта счётларига доир муомалалар синтетик ҳисобининг тўғрилиги ва тўлиқлигини текшириш



бет98/127
Дата15.02.2024
өлшемі2 Mb.
#491751
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   127
«Аудит» номли дарслик Уз кирил

5. Валюта счётларига доир муомалалар синтетик ҳисобининг тўғрилиги ва тўлиқлигини текшириш.
Корхона ва фирмалар хорижий валюталардаги пул маблағларининг тўлиқ киримга олинишини аниқлаш ва валюта муомалаларининг ҳисобда тўғри акс эттирилишини текшириш муҳим масала ҳисобланади.
Корхоналар ташқи иқтисодий фаолиятни амалга ошириш чоғида маҳсулот (иш, хизмат) экспортидан даромад оладилар, импорт товарлар бўйича тўловларни амалга оширадилар, хорижга хизмат сафарлари бўйича сарфларни тўлайдилар ва Ўзбекистонда ҳамда чет эллардаги банкларда очилган валюта счётлари орқали бошқа муомалаларни амалга оширадилар. Банкларда валюта счётларини очиш тартиби ва улар бўйича муомалаларни амалга ошириш Ўзбекистон Республикаси валюта қонунчилиги ҳамда Марказий Банкининг меъёрий ҳужжатлари билан тартибга солинади.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, банк ҳужжатларида халқаро ҳисоб-китоблар бўйича қолдиқлар ва муомалалар миллий валюта ва чет эл валюталари турлари: АҚШ доллари, немис маркаси, инглиз фунт стерлинги ва ҳ. к. бўйича кўрсатилади.
Амалдаги қонунчиликка мувофиқ юридик шахс-резидентлар қуйидаги валюта счётларига эга бўлишлари мумкин:

  1. транзит валюта счёти - экспортдан олинган валюта тушумини тўлиқ ҳажмда ҳисобга олиш учун мўлжалланган;

  2. махсус транзит валюта счёти - Ўзбекистон Республикаси валюта биржасида чет эл валютасини сўмга сотиб олиш ва уни яна сотишга доир муомалаларни ҳисобга олиш учун мўлжалланган;

Жорий валюта счёти юридик шахс экспортдан олинган тушумнинг бир қисмини мажбурий сотганидан сўнг унинг ихтиёрида қоладиган маблағларни ва валюта қонунчилигига мувофиқ счётга доир бошқа муомалаларни амалга ошириш учун мўлжалланган хориждаги валюта счёти Ўзбекистон Республикаси Марказий Банкининг Махсус рухсатномасига мувофиқ хорижда ваколатхоналарига эга ташкилотлар учун очилади.
Банкдаги валюта счётлари бўйича муомалаларни текшириш чоғида аудитор қуйидагиларга алоҳида эътибор қаратиши лозим:

  1. жорий валюта муомалалари ва капиталнинг ҳаракати билан боғлиқ валюта муомалалари ҳуқуқий режимига риоя қилиниши;

  2. валюта муомалаларини амалга ошириш учун Ўзбекистон Республикаси Марказий Банкининг лицензиясига эга бўлган, ваколатли банклар орқали валюта муомалаларини амалга ошириш;

  3. ваколатли банкларда айрим валюта муомалаларини амалга ошириш учун Ўзбекистон Республикаси Марказий Банки томонидан бериладиган рухсатномалар ва лицензияларнинг мавжудлиги;

  4. юридик шахс-резидентлар томонидан улар ихтиёрида мавжуд бўлган, легал келиб чиқишга эга валюта маблағлари чегарасида чет эл валютасидаги ҳисоб-китобларни амалга ошириш;

  5. 5210-«Мамлакатимиздаги валюта счётлари» счёти бўйича очилган «Транзит валюта счётлари», «Махсус транзит валюта счётлари», «Жорий валюта счётлари», «Хориждаги валюта счетлари» субсчётларидаги валюта маблағларига доир муомалалар ҳисоби.

Валюта счётлари бўйича муомалаларни аудиторлик текширувидан ўтказиш банкда очилган, шу жумладан чет эллардаги ҳам, ҳар бир валюта счёти бўйича амалга оширилади.
Бунда шуни эътиборга олиш керакки, агар Ўзбекистон корхонасининг хорижий банкда, Ўзбекистон Республикаси Марказий Банки лицензияси бўйича очилган счёти бўлса, бу лицензия унга валюта тушумини қабул қилиш учун асос бўла олмайди. Шунинг учун Ўзбекистон Республикаси Марказий Банкида хорижий банкдаги счётга валютани ҳар бир кирими учун махсус рухсатнома бўлиши лозим.
Резидент бўлиб ҳисобланган, экспорт қилувчи ташкилотлар валюта тушуми қабул қилинишининг тўлиқлиги ва тўғрилигини текширишда, ваколатли банклардаги уларнинг валюта счётлари бўйича қуйидагиларни аниқлаш керак:

  1. ташкилот валюта тушумини чет эллик ҳамкорининг рекламациясини қониқтириш ҳисобига жарима тўлаш ёки зарарларни қоплаш, яъни ўзаро талабларни ҳисобга олиш тўғрисидаги талабларни;

  2. экспорт контрактлари каби, импорт контрактларини бажариш чоғида ҳам ўзаро қарз суришиш ҳолларига йўл қўйилмаганлиги;

  3. Ўзбекистон Республикасига ўтказилиши лозим бўлган ва хориждаги резидентнинг ихтиёрига ёки мулки қаторига ўтган тушумдан тўловлар амалга оширилмаганлиги. Олинган даромад пул ўтказиш амалга оширилгунга қадар фақат ушбу даромад олинган ташқи иқтисодий муомала билан бевосита боғлиқ бўлган банк комиссиялари ва чиқимларни тўлаш учун ишлатилиши мумкин.

Валюта тушумининг тўлиқ кирим қилинишини текшириш учун йил давомида тушган валюта суммаси экспорт қилинган товар қиймати билан таққосланади.
Валюта счётига доир муомалаларини текшириш чоғида валюта сотиш ва сотиб олишга доир муомалаларнинг тўғри акс эттирилганлигига алоҳида эътибор қаратиш лозим. Чунки корхоналар бухгалтерлари кўп ҳолларда ҳисобга олиш услубиётида ҳам, курс фарқларини ҳисоб-китоб қилишда ҳам валютани сўмга ҳисоблаб ўтказишда кўплаб хатоларга йўл қўядилар.
Валютани сотиб олишга доир муомалаларнинг валюта қонунчилигига ва бухгалтерия ҳисобида акс эттириш тартибига мувофиқлигини текшириш қуйидаги тартибда ўтказилади.

Валюта сотиб олишга доир муомалаларни текшириш тартиби.



Текшириладиган масала

Қайси меъёрий ҳужжатга мувофиқ

Валюта қонунчилигига риоя қилиниши.

1. Валютани сотиб олиш мақсади:

  • жорий валюта муомалаларини амалга ошириш учун;

  • капиталнинг ҳаракати билан боғлиқ валюта муомалаларини амалга ошириш учун.




2. Капиталнинг ҳаракати билан боғлиқ валюта муомаласи Ўзбекистон Республикаси Марказий Банкининг махсус рухсати (лицензиясини) талаб қилмайдиган муомалалар қаторига кирадими




3. Капиталнинг ҳаркати билан боғлиқ муомалаларни амалга ошириш учун Марказий Банк рухсатномаси мавжудлиги




4. Сотиб олинган валютанинг сотиб олиш учун топшириқда кўрсатилган асосга мувофиқ мақсадли тайинланиши бўйича ишлатилганлиги




5. Махсус транзит счётдан валютани мақсадли тайинланиши бўйича ҳисобдан ўчириш муддатларига риоя қилиниши




6. Сотиб олинган чет эл валютасини яна сотиш бўйича муомалалар амалга оширилганлиги




7. Импорт товарлар қийматини божхонада расмийлаштирилгунга қадар валюта маблағларини сотиб олиш шартларига риоя қилиниши сўмдаги депозит очиш.




Муомалаларнинг бухгалтерия ҳисобида акс эттирилиши.

Текшириладиган масала

қайси меъёрий ҳужжатга мувофиқ

1. Валютани сотиб олишга доир муомалаларни ҳисобга олиш учун фойдаланиладиган, ишчи счётлар режасида келтирилган счётлар




2. Пулини тўлаш учун валюта сотиб олинадиган, сотиб олинган товар-моддий заҳиралар қийматига банк комиссион мукофотининг қўшилиши


3. Банкка тўланган комиссион мукофотнинг 80 счёт дебетига олиб борилиши




4. Солиққа тортиладиган фойдани аниқлаш чоғида молиявий натижанинг 80-счёт дебетига олиб борилган, комиссион мукофотлар ва курс тафовутлари суммасига тузатилганлиги




5. Валюта сотиб олишда чет эл валютасини сўмга ҳисоблаб ўтказиш санасини белгилашнинг тўғрилигини текшириш




6. Валютанинг сўмга ҳисоблаб ўтказиш чоғида қўлланилган Ўзбекистон Республикаси Марказий Банки курсларининг тўғрилигини текшириш




7. Валюта сотиб олишга доир муомалаларни бухгалтерия ҳисоби счётларида акс эттириш бўйича счётлар богланишини (корреспонденциясини) текшириш




Валюта қонунчилигига мувофиқ валюта сотиш қуйидагича туркумланиши мумкин:


1. Мажбурий сотиш;
2. Қайтариб сотиш;
3. Эркин (ихтиёрий) сотиш.
Валютани мажбурий сотиш резидентларнинг товарлар (иш, хизмат, интеллектуал фаолият)ни экспорт қилишдан олинган, транзит валюта счётига кирим қилинган валюта тушумларини, ҳамда бўнаклар ва олдин тўловлар сифатида олинган киримларни ўз ичига олади.
Валютани қайтариб сотиш ички бозорда сотиб олинган ва махсус транзит счётга қабул қилинган валюталарни сотишни ўз ичига олади. Бу агар сотиб олинган валюта ҳамда махсус транзит счётига қабул қилинган ва резидент томонидан хизмат сафари харажатларини тўлаш учун ишлатилмаган валюталар махсус транзит счётдан мақсадли тайинланиши бўйича белгиланган муддатларда ҳисобдан ўчирилмаган ҳолларда.
Валютани ихтиёрий сотиш валюта тушумининг мажбурий сотиладиган суммасидан ошган суммасини ва жорий валюта счётидан валюта сотишни ўз ичига олади.
Валютани мажбурий ва қайтариб сотиш чоғида қонунчиликда белгиланган, сотиш тартибининг мажбурий шартлари каби, бу муомалаларни бухгалтерия ҳисобида акс эттириш ҳам текширилиши лозим. Валютани ихтиёрий сотишда эса асосан ушбу муомалаларнинг бухгалтерия ҳисобида акс эттириши текширилади.
Валютани сотишга доир муомалаларни текширишни қуйидаги тартибда амалга ошириш мумкин.



Текшириладиган масала

Қайси меъёрий ҳужжатга мувофиқ

1. Сотиш турини аниқлаш:
транзит валюта счётидан мажбурий сотиш;
махсус транзит счётидан қайтариб сотиш;
ихтиёрий сотиш.




2. Транзит валюта счётига тушган тушум мажбурий сотиладими?




3. Мажбурий сотиш ҳажмини аниқлашнинг тўғрилигини текшириш:
валюта тушумининг 75%.
валюта тушумининг 50%.




4. Экспортдан олинган валюта тушумини сотиш муддатларига риоя қилинишини текшириш




5. Мажбурий сотиладиган экспорт даромадини ҳисоб-китоб қиладиган базани аниқлашни текшириш




6. Махсус транзит валюта счётидан валютани қайтариб сотиш учун зарур шарт-шароитлар мавжудлигини текшириш




7. Валютани қайтариб сотиш муддатларига риоя қилинишини текшириш.




8. Корхона ўзининг махсус транзит валюта счётидан бошқа валюта счётларига валютани ўтказганлиги




9. Валютани сотишга доир муомалаларнинг ҳужжатлаштирилишини текшириш




Валюта муомалаларини бухгалтерия ҳисобида акс эттириш тартибини текшириш.

Текшириладиган масала

Қайси меъёрий ҳужжатга мувофиқ

1. Корхонада валюта сотиш муомалаларини акс эттириш учун 9220-«Бошқа активларнинг чиқими» счетини қўллаш.




2. Валюта сотиш (ихтиёрий ва қайтариб сотиш) бўйича банкка тўланадиган комиссион тўловни 9220-«Бошқа активларнинг чиқими» счётининг дебетига олиб боришни текшириш.




3. Валютани мажбурий сотиш бўйича банкка тўланадиган комиссион тўловнинг таннархга қўшилиши.




4. Валюта муомаласи бўйича зарар кўрилганида солиққа тортиладиган фойдани аниқлаш чоғида молиявий натижа тузатилганлиги.


5. Валюта сотишни ҳисобга олишга доир муомалалар бўйича чет эл валютасини сўмга ҳисоблаб ўтказиш санасини белгилашнинг тўғрилигини текшириш




6. Чет эл валютасини сўмга ҳисоблаб ўтказишда Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан ўрнатилган валюта курсларини қўллашнинг тўғрилигини текшириш




7. Валюта сотишни акс эттиришга доир счётларнинг ўзаро боғланиши (корреспонденцияси) тўғрилигини текшириш.






Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   127




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет