Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
-Tema. I.Madraymov «Paxtashiliqda kaliyli tóginler» teoriyaliq tiykarlari
жүктеу/скачать 4.06 Mb.
|
| 18-Tema. I.Madraymov «Paxtashiliqda kaliyli tóginler» teoriyaliq tiykarlari
Ósimlik, topiraq hám tógin quramindaǵi kaliydi K2O ǵa aylandirip qabil qilinǵan.Ósimliklerdegi kaliydiń tiykarǵi bólimi tsitiplazma hám vakuolalarda bolǵani japdayda, yadroda ushramaydi. Jalpi kalydiń 20% ge jaqini ósimlik kletkalariniń tsitoplazma kolloidlari tárepinen almasiwshań formada , 1% i mitoxondriyalar tárepinen almaspaytuǵin formada jutiladi. Ǵawasha shanalaw dáwirge deyin (ónip shiqqannan 31 kun ótken ) 2,8%, shanalawdangullewge shekem (58-kun ) 17,8%, pisiw aldinan (145-kun ) 100% kaliydi ózlestiriedi.Bunnan ǵawashada kaliydiń muǵdari tek ǵana rawajlaniw dáwirleri boyinsha emes, al topiraq –iqlim jaǵdaylari, agrotexnikaliq ilajlar hám egin sortina baylanisli turde hám ózgeredi. Kaliyli tóginler. Mámleketimiz topiraqlardaǵi tiykarǵi kaliy hár qiyli minerallr quraminda boladi, ǵawasha hám onnan paydalana almaydi.Tek minerallar jemiriliwi natiyjesinde payda bolpan kaliy almasiwishi formaǵa ótkende suwda eriwshi birikpelege aylanadi.Almasiwshań kaliydiń topiraqdaǵi miqdori ǵawasha ushin jeterli yamasa jeeterli emesligin kórsetedi. Boz hám otlaqi topiraqlardiń surim qatlaminda almasiwshi kaliydiń uliwma muǵdari hár gektarda 150-450 kg/ga deyin boliwi mumkin. Biraq minerallardiń jemiriliw protssesi topraqda judá asten juz beredi, sonday eken, joqari paxta onimin aliw mólsherlebgen dalalarda almsiwshi kaliy muǵdari barǵan sayin kemeyip baradi hám sol sebepli kalyli tóginlerdi qollawdi bildriredi. Kaliyli tóginler hám fosforli tóginler siyaqli topiraqdaǵi zapaslariniń muǵdarina (almasiwshi kaliy) baylanisli rawajlandiriladi Kaliyli tóginlerdi awil xojaliǵi eginlerine qollaniw,kaliyli tóginlerdi bólistiriwde topiraqlardiń mexanik qurami, quramindaǵi háreketsheń kaliy muǵdari, iǵallaniw dárejesi, eginniń biologik qasiyetleri hámde rejelestirilgen ónimge itibar beriledi. Orta hám awir mexanik quramli topraqlarda kaliyli tóginlerdiń jilliq muǵdarina toliqliǵisha huzgi shudigar astina saliw tiyis.Bunda tógin topiradiń ósimlikler tamir sistemasiniń tiykarǵi bólemi rawajlantirilǵan, iǵal menen salistirmali jaqsi tamiyinlengen qatlamlarǵa tusedi hám onnan ósimlikler unemli paydalaniladi. Orayliq Aziya topiraqlarda, asirese, paxta jetistiriletuǵin maydanlarda, kaliyli tóginlerdi qollaniwdiń áhemiyeti ulken.Ǵawasha azotli hám fosforli tóginler foninda kaliyli tóginlerge kushli talap seziledi. Asirese, jonishqadan bosaǵan maydanlarda paxta jetistiriwde kóp mugdarda kaliyli tóginler isletiwge tuwra keledi, sebebi jonishqa ush –tórt jil dawaminda jetistirilgende, topiraqdan kmp muǵdardaǵi kaliydi alip shiǵip ketedi.Boz topiraqlarda kaliyli tóginlerdi qollaniw esabina har ga maydannan ortasha 3,8-4,8 ts qosimsha paxta ónimi aliw mumkin.Biraq alinatuǵin qosimsha ónim muǵdari kóp tárepden topiraqlardiń almasiwshi kaliy menen támiynlenw dárejesine baylanisli. Almasiwshi kaliydiń muǵdari bir kg topiraqda 140-170 mg bolǵanda, gektarina 100 kg K2O qollaniw 2,7 ts qosimsha ónim bergen bolsa, almasiwshi kaliydiń muǵdari 70-80 mg bolǵan topiraqlarda qosimsha ónim 6,4 ts di quraydi. Kaliyli tóginler azotli hám fosforli táginler menen birgelikde qollanilǵanda joqari jetiskenlikde ónim beredi. Kaliyli tóginler jilliq muǵdariniń tiukarǵi bólimi guzgi shudigarda salinadi. Guzde qollanilǵan kaliyli tóginler quramindaǵi xlor jawin shashinlar tásirinde ósimliklerdiń tamir sistemasi tarqalatuǵin bóliminen tómenge juwilip ketedi hám xlordi jaqsi kórmeyruǵin eginlerdiń rawajalniwina jaman tásir kórsetpeydi.Tek qumli hám jeńil qumaqli topiraqlarda ǵana kaliyli tóginlerdi báharde qollaniw mumkin.Suwgarilatuǵin jaǵdaylarda kaliydiń jilliq muǵdariniń nálleriniń qosimsha aziqlandiriw ushin jaqsi natiyje beredi. Respublikamizda paxta hám basqa ayrim taxnikaliq eginlerge belgilengen kaliy muǵdariniń 50 % i qosimsha aziqlandiriw esabinda isletiledi. Respublikamizdaǵi paxta jetistiriletuǵin xojaliqlardiń topiraqlari jalpi kaliy menen azot hám fosforǵa salistirǵanda jaqsi támiyinlengen. Biraq paxta hám basqa awil xojaliq eginleriniń ónimi menen topiraqdan kóp muǵdarda kaliydiń alip shiǵipketiliwi natiyjesinde ósimlikler tárepinen ańsat ózlestiriletuǵin kalidiń muǵdari keskin kemeyedi, qaysi bir kaliyli tóginlerdi qollawdi juzege keltiredi.Adette ǵawshsaǵa kaliyli tóginlerdiń muǵdari topiraqdaǵi almsishi kaliy muǵdarin bilgen jaǵdayda belgilenedi. Eger topiraq belgili element penen ortasha hám joqari dárejede támiyinlengen bolsa, kaliydiń jilliq muǵdari kemeytiriledi, judá joqari dárejede támiyinlengen topiraqlarǵa (300-400 mg/kg) kaliyli tóginler salinbasa hám boladi. Kaliyli tóginlerdiń jilliq muǵdari kem bolǵan jaǵdaylarda, toliqliǵinsha shanalaw yamasa gullew dawirlerinde qosimsha aziqlandiriw esabinda qollaniladi, joqari muǵdarda bolsa, jartisi kuzgi shudigar astina, qalǵan yarimi bolsa shanalaw dawirinde topiraqq salinadi.Gawasha qatar aralarina islew beriw waqtinda qosimsha aziqlandiri esabinda beriletuǵin kaliydi mumkin qadar topriraqdiń shuqurraq qatlamlarina tisiwine erisiw tiyis. Ǵawashani aziqliq zatlar menen támiynleniwde jergilikli tóginler ishinde dáris,kompostlar hám topiraqli tóginler óz aldina orin tutadi.Dáris quraminda azot, fosfor hám kaliyden tis kóp muǵdari uglerod hámde kemrek muǵdarda mikroelementler жүктеу/скачать 4.06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|