Зейнулина А. Ф. филология ғылымдарының кандидаты, доцент, С. Торайғыров атындағы пму қазақ тілі кафедрасының меңгерушісі

33 Компьютерлік ойын түрлері

1 Компьютерлік ойындар қашан жедел дами бастады?

2 Компьютерлік ойындардың қандай деңгейлері болады?

3 Қашан жане қандай компьютерлік корпорация шахмат ойнаған алғашқы машиналық бағдарламасын даярлаған?

4 Компьютерлік ойын түрлері қандай болып бөлінеді?

5 Олар туралы не айта аласыз?

Тілімізде толық лексикалық мағынасы жоқ, бірақ сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстырып немесе сөзге қосымша мән үстеп тұратын көмекші сөздер бар.

1 Түбір (кейде көптік, тәуелдік) тұлғадағы зат есім, есімдік, тұйық етістік, есімшемен тіркесетін септеуліктер: арқылы, жайында, үшін, туралы, сайын, тәрізді, сияқты, бойынша т.б.

2 Барыс септіктегі сөздермен тіркесетін септеуліктер: дейін, шейін, таман, қарай, салым, жуық, тарта, т.б.

3 Шығыс септіктегі сөздермен тіркесетін септеуліктер: кейін, соң, гөрі, бері, бұрын, әрі, астам, т. б.

4 Көмектес септіктегі сөздермен тіркесетін септеуліктер: қатар, қабат, бірге.
ІІ Жалғаулық шылаулар

ыңғайластық	Мен (бен, пен, менен, бенен, пенен), да (де, та, те), және, әрі
қарсылықты	Бірақ, алайда, дегенмен, әйтпесе, әйткенмен, сонда да
талғаулықты, кезектік	әлде, біресе, бірде, не, немесе, я, яки, болмаса, кейде
себеп-салдар	Себебі, өйткені, сондықтан, сол себепті
шарттық	Егер, егер де

ІІІ Демеулік шылаулар

Демеулік шылаулар
1	сұраулық	Ма (ме, ба, бе, па, пе) ше
2	күшейткіш	-ақ, -ау, -ай, әсіресе, да (де, та, те)
2	шектік (тежеу)	Ғана (қана), тек, кейде, -ақ.
3	болжалдық	-мыс (-міс), кейде, -ау
4	болымсыздық, қарсы мәнді, салыстыру	Түгел, тұрсын, тұрмақ
5	нақтылау мәнді	Қой (ғой), ды (ді, ты, ті)
IV	Модаль сөздер	Керек, сияқты, екен, мүмкін, шығар, болар, рас, шамасы, әрине
V	Көмекші есімдер	Асты, арты, алды, арасы, жаны, қасы, қарсы, іші, үсті, асты

Тапсырмалары
1 Мәтіннен көмекші сөздерді теріп жазыңыз. Олардың түрін анықтаңыз, қай сөзбен қолданылып тұрғанын айтыңыз
2 Көп нүкте орнына қажетті септеулікті қойып көшіріңіз

1 Компьютерлік ойынды ойнау ... пернетақтаны немесе «тышқанды» пайдаланыңыз. 2 Ойын шарты ... бұлай істеуге болмайды. 3 Компьютерлік ойын ... кішкентай балаларға әріптерді үйретуге болады. 4 Қазақ халқының ұлттық ойындары ... кітап сатып алдым. 5 Осыдан ... ойынның шарты күрделенеді. 6 Бұл ойында жеңіске жету ... шыдамдылық керек.

1 Я хочу много знать о компьютерах. 2 Мы узнали о новых возможностях коомпьютера. 3 После занятий мы пойдем в библиотеку. 4 Конечно, для общего развития детей им необходимы не только компьютерные игры, но и подвижные. 5 Это же очень интересно! 6 Возле нашего дома есть компьютерный клуб. 7 Оказывается, дети любят привычные игрушки, вроде кукол и настольных игр. 8 Ты знаешь эту игру. 9 Мне не нравятся компьютерные игры, а тебе? 10 Бернар выиграл у Аскара несколько партии по шахматам.

Күрделі жаңа

Оңай ұту

Жеңу жеңіл

Шындық ұту

Көне қиын

Жеңу, жеңілу, жеңіс, деңгей, қиын, оңай, табысты, ұту, тиімді, ұтылу, ұтыс, күрделі, жеңіл, дәреже.

Бәсекелесіңіз, басқару үшін, қалауы бойынша, ойыннан соң, жеңіп алу, ұту, ұтылу, жеңілу, нұсқасы бойынша, қиындық деңгейі, соңына дейін, ойын-сауық, жеңілдету, күрделендіру, бірнеше мәрте, жарыс, жетілдірілген.

Бірте-бірте компьютерлер фильм жасаудың маңызды құралына айналды. Олардың көмегімен бір көріністің көшірмесін жасап оны фильмнің шықпай қалған жеріне қосуға болады.

Фильм жасауда бір көрініс ішіндегі әр түрлі бөліктерінің арасындағы бос жерлерін табу - компьютердің ойдағыдай орындайтын негізі мәселелерінің бірі. Мысалы, сценарий бойынша бір мультипликациялық аң “тірі” әртістің алдында жылжып отырады. Компьютер көптеген бөлек кадрлардан тұратын көріністі толық қарап шығып, өз жадына жүктейді. Содан соң оператор оны қарап шығып, графикалық планшет арқылы түзетеді. Яғни, орынсыз бос кеңістіктерін қажетті түспен толтырады. Сонымен қатар, олар шындағыдай болып көріну үшін өзі фигуралардың шеттерінен көлеңкелер мен сызықтар салады. Осыдан кейін компьютер – бір дайын кадрдың үлгісі бойынша – (енгізілген бағдарлама арқылы) басқа кадрлармен де осындай жұмыс жасайды. Ал фильмде бір секунд ішінде олардың жиырмадан астамы өте шығады. Компьютер осы жұмысты жақсы орындайтындығы соншалықты - фильмді көрсеткенде оның ешқандай жіктері мен жапсырмалары көрінбейді.
Сөздік

Бейнеулер - изображения

Көрініс – сцена

Бос жерлері – пустоты

Ойдағыдай орындау – успешно выполнить

Түзетеді – выправляет

Шындағыдай – (здесь) натуральный

Жік – шов

Жапсырма – накладка

Тапсырмалары
1 Мәтінді оқып, аударыңыз

2 Сұрақтарға жауап беріңіз

1) 1982 жылы қандай фильм шықты?

2) Бұл фильмде қандай бейнелеулер қолданылды?

3) Фильм жасағанда компьютер көмегімен не істеуге болады?

4) Компьютер фильм жасаудағы өз жұмысын қалай орындайды?

3 «Кинотеатрда» тақырыбына диалог құрастырыңыз.

4 Жай сөйлем түрлерін еске түсіріңіз.

5 Жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыз.
6 Берілген сөйлемдерді сұраулы сөйлемдерге айналдырыңыз

1 1995 жылы Дисней студиясы әлем кинематографындағы «Ойыншық тарихы» атты толық метражды мультипликациялық фильм шығарды. 2 Бұл фильм компьютер арқылы жасалды. 3 Жетпіс жеті минутқа созылған фильмде жүз мыңнан астам бөлек кадрлар бар. 4 Осындай жұмысты орындау үшін көптеген адамдардан тұратын команда көптеген компьютерлерде жұмыс жасады. 5 Жалпы осы жұмысқа соншалықты көп компьютерлік уақыт кетірілген. 6 Егер осы жұмысты әдеттегі компьютер істесе, осы жұмыстың барлығына тоқсан жылдан астам уақыт кететін болар еді.

Болашақта компьютермен басқарылатын роботтар қажетті, олар іш пыстыратын үй шаруасындағы жұмыстарды тындырып адамдарға көмектесе алады. Алайда өзіміз осы машиналардың біз үшін сабақ оқығанын және біздің барлық проблемаларымызды шешуді өз қолдарына алғанын қалар ма едік?

2003. – 403 б.

2 Қазақ тілі. Жоғары сынып оқушылары мен студенттерге арналған. Бас редакторы А. Сейдимбек. - Алматы, 2003. – 134 б.

3 Рахимжанов К. Х., Акошева М. К. Практический курс казахского языка для энергетических специальностей. Павлодар, 2003. – 157 б.

4 Махмұдов Х., Мұсабаев Г. Қазақша –орысша сөздік. Алматы: Өнер, 1998. – 448 б.

5 Изобретения ХХ века. Компьютеры. М., 2000. – 50 б.

6 К. Аханов, Б. Кәтенбаева, Т. Әбдіғалиева. Қазақ тілі. – Алматы: Рауан, 1993. – 190 б.

7 С. Исаев, К. Назарғалиева. Қазақ тілі. – Алматы: Рауан, 1991. – 254 б.

8 С. Аманжолов, А. Әбілқаев, А. Аманжолов. Қазақ тілі. – Алматы: Рауан, 1993. – 158 б.

9 Ә. Хасенов, И. Ұйықбаев. Қазақ тілі. – Алматы: Мектеп, 1990 – 157 б.

Мазмұны
Алғы сөз..................................................................................................3

1 Қазақстанды компьютерлендіру. Иелік формасы...............................4

2. 
   Ақпарат. Зат есім....................................................................................5
   

2. 
   Компьютер тарихынан. Етістіктің өткен шағы...................................9
   
3. 
   Компьютерлік жүйелерді пайдалану. Ауыспалы осы шақ...............11
   
4. 
   Аппараттық жабдықтар. Сөйлем. Сөйлемдегі сөздердің орын
   

5.2 Тұйық етістік........................................................................................13

2. 
   Дербес ЭЕМ-нің элементтік базасы. Жай сөйлем түрлері...............16
   
3. 
   ІВМ дербес компьютерінің негізгі блоктары...................................18
   
4. 
   Дербес компьютерді іске қосу және өшіру. Бұрынғы өткен шақ ...19
   
5. 
   Программалық құралдар. Сөйлем мүшелері.....................................20
   
6. 
   Windows жүйесі....................................................................................24
   

2. 
   Windows жүйесінің негізгі ұғымдары................................................26
   
3. 
   Компьютерлік вирустар.Бұйрықты сөйлем.......................................29
   
4. 
   Компьютерлік вирустардан сақтану. Лепті сөйлем..........................29
   
5. 
   МS WORD редакторы.Жай сөйлем....................................................31
   

14.2 Жақсыз сөйлем..................................................................................32

14.3 Жалаң және жайылма сөйлемдер....................................................33

14.4 Толымды және толымсыз сөйлемдер..............................................34

14.5 Атаулы сөйлем...................................................................................36

2. 
   Windows жүйесіндегі Excel программасы..Құрмалас сөйлем
   

2. 
   Компьютерлік желілер. Салалас құрмалас сөйлем...........................38
   

16. 2 Қарсылықты салалас........................................................................40

2. 
   Интернет ұғымы. Түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлем...............41
   

17. 2 Талғаулықты салалас құрмалас сөйлем.........................................42

17. 3 Кезектес салалас құрмалас сөйлем.................................................42

2. 
   Дүниежүзілік өрмек. Сабақтас құрмалас сөйлем..............................43
   

18. 2 Мезгіл бағыныңқы сабақтас............................................................44

2. 
   Электронды почта. Шартты бағыныңқы сабақтас құрмалас
   

19. 1 Қимыл-сын бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем......................47

2. 
   ЭЕМ операторы. Себеп бағыныңқы сабақтас құрмалас
   

20. 1 Қарсылықты Себеп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем........50

2. 
   Компьютер және қоғам........................................................................51
   
3. 
   Компьютер көмегімен қашықтан оқыту. Зат есімді қайталау.........52
   
4. 
   Болашақта шығарылатын қағаздарға кітап керек жоқ. Сын есім....53
   
5. 
   Компьютер қызметші орнында. Есімдік............................................55
   
6. 
   Компьютермен басқарылатын техника. Жай сөйлем түрлерін
   

2. 
   Компьютер саласындағы қылмыстар. Құрмалас сөйлем түрлерін
   

2. 
   Өнер және дизайн.................................................................................59
   
3. 
   Компьютер арқылы сурет салу...........................................................59
   

2. 
   Компьютерлік жобалау және құрастыру...........................................61
   

2. 
   Компьютерлік модельдеу....................................................................64
   

2. 
   Компьютер және виртуалды шындық................................................67
   

2. 
   Компьютерлік ойындар.......................................................................71
   
3. 
   Компьютерлік ойын түрлері................................................................72
   

34 Фильмдер жасау...................................................................................75

35 Компьютердің болашағы.....................................................................77

Әдебиет..................................................................................................79