№ басылым орнына
Орман мысығы – Felinae silvestris
жүктеу/скачать 3.44 Mb.
|
Орман мысығы – Felinae silvestris, кейде еуропалық немесе жабайы мысық деп те атайды. Сыртқы келбеті бойынша кәдімгі сұр мысыққа ұқсайды. Дене тұрқы 75-80 см, құйрығы 30-34 см, салмағы 6 – 10 кг шамасында. Батыс Еуропа, Шотландия, Кіші Азияда, Кавказда таралған. Орман мысығы таулы ормандада және аралас ормандарда өмір сүреді. Буаз болу мерзімі 63-68 тәулікке созылады. 3-8 жас мысық туады. 9- 11 күнде өсіп жетіледі. Дала мысығы- Felinae Lybica. Сыртықы көрінісі бойынша үй мысығына ұқсайды, сәл ған үлкендеу және реңі басқа. Дене тұрқы 63-70 см, құйрығы сұр-сарғыштау 23-33 см. Қысқы жүнінің жалпы реңі арқасы мен жанында қара дақтары бар сұрғылтым-сарғыш. Құйрығында бірнеше қара сақиналары бар. Таралу ареалы: Орташа және орталық Азия, Қытай, Армения, Урал, Қазақстан. Қара сексеуіл өсетін құмды шөлдерде, сазды көлдері бар бұталы жазықтықтарда мекендейді. Негізінен ұсақ тышқанрмен, ондатрмен, тушканчиками және т.б. қоректенеді. Шағылысу –қаңтар-наурыз айларында өтеді. 5-10 жас мысық туады. Шағыл мысығы-Felinae margarita. Мысық тәрізділерге жататын түр. Шағыл мысығы негізінен Арабия, Синай түбегінде, Сахараның солтүстігі мен Пәкістанның құмды жерлерінде кездеседі. Ал қазақстанда Маңғыста түбегінің бұйратты құмдары мен шағылдарында және Қызылқұмды мекендейді. Дене тұрқы 40-52 см, салмағы 1,3-3,4 кг. арқасы мен бүйірі құм тектес сарғыш, денесінде айқын емес қара жолақтары болады. Құйрығының ұшы қара қоңыр. Құлағы үшбұрышты, самай сақалы жақсы көрініп тұрады. Табандарындағы тарақ тәрізді қалың қылшықтары олардың құмда еркін жүруіне мүмкіндік береді. Қоныс тепкен жерлерінде ін қазады, кейде түлкі, қарсақтың ескі індерін де пайдалана береді. Ұсақ кеміргіштермен (қосаяқтар, құмтышқандар), кейде бауырымен жорғалаушылармен, ұсақ құстармен және жәндіктермен қоректенеді. Корегін аулауға түнде шығады. Шағыл мысықтар ақпан-наурыз айларында шағылысып, аналығы сәуір-мамырда 2-5 (көбінесе 3) жас мысық туады. Құмды, шөлді аймақтарда тіршілік ететін болғандықтан аз зерттелген. Шағыл мысығының саны қай жерде де аз, қазақстанда 1952-55 ж. Оның 6 дарабасы ұсталғаны туралы деректен басқа мәлімет жоқ. Республикада Үстірт және Ақтау-Бозашы қорықшыларында қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген. Қамыс мысығы-Felinae chaus. Басқа мысықтарға қарағанда ірілеу келеді, мөлшері 73-75 см аралығында, салмағы 16 кг дейін. Денесі салыстырмалы алғанда қысқа, аяқтары биік, құйрығы ұзын емес, құлағында кішілеу шашақтары немесе тұлымы бар. Өзен көл бойындағы қопалар мен тоғайларды мекендейді. Құм қояны кеміргіштер, су құстарымен қоректенеді. Жемін көбіне түнде аулайды. Жылына бір рет қаңтар-сәуір айларында мауығып, мамырда 3-5 мысық табады. 1,5 жасында жыныстық жағынан жетіледі. Қамыс мысығының терісі аса бағалы емес, сондықтан оның шаруашылық маңызы шамалы. Ауыл шаруашылықтарына зиян келтіреді. Манул- Felinae manul. Қысқа жуан аяқтары бар үй мысығына ұқсайды. Басы нығырлау келген, құлақтары домалақтанған, құйрығы өте жуан. Дене тұрқы 52- 65 см, құйрығының ұзындығы 21-25 см. Манул санаулы ғана, сол себептен қызыл кітапқа енгізілген. 
Пума
Сипаттамасы: бұл өте ірі аі, 197 см. ұзындыққа дейін жетеді, құйрығының ұзындығы 82 см., салмағы 105 кг. Пуманың денесі тым ұзарған, басы үлкен емес, күшті, сымбатты аяқтары, ұзын құйрығы бар. Жүні қалың, бірақ қысқа жоғарғы жағы сарғыш-бурыл түске,ал төменгі жағы ақ түске боялған. Мұрнының аяқжағы ақ түсті. Таралуы: Канада, Оңтүстік Америка. Таулы ормандарда мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: буаз болу мерзімі 90 тәулік. 2-3 бала туады.  
Балық аулағыш мысық Оцелот Балық аулағыш мысық - Felinae viverrina негізгі азығы балық. Денесінің ұзындығы 100-120 см. аралығында толқиды,оның сұр түсті жүні қара ірі дақтармен бейнеленген, ал маңдай бөлігі жолақты. Систематикасы (жүйеленуі): Оцелот – Felinae padalis мысық тұқымдасының ішіндегі көлемі жағынан ең кішісі. Сипаттамасы: Дене тұрқы 135-150 см-ге дейін жетеді, бұның 30-40 см құйрығы алады. Бұл басы үлкен, күшті және сымбатты жануар. Қызыл кітапқа енгізілген. Таралуы: Оңтүстік Америкада. Көбеюі мен өсіп дамуы: буазы болу ұзақтығы 70 тәулікке созылады. 2-4 бала туады. 
Леопард
Әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша) Сұрақтар: 1. Жыртқыштар отряды, мысық тәрізділер тұқымдасына сипаттама беріңдер. 2. Систематикасын (жүйеленуін) 3. Халық шаруашылығындағы маңызы қандай? 4. Көбеюі мен өсіп-дамуы қалай өтеді? 11 - тақырып. Ескекаяқтылар отряды. Итбалықтар тұқымдасы PINNIPEDIA. Ескекаяқтылар отрядына қысқаша сипаттама. Ескекаяқтылар — орташа және ірі көлемді жыртқыш жануарлар, сулы ортада мекендейді, бірақ өмірінің белгілі бір кезеңдерінде (көбею және түлеу кезінде) қатты субстратты (организм қоректеніп тіршілік ететін орта) (мұз, құрлық) және ұзақ уақыт бойы ауада болуды қалайды. Ескекаяқтылар- көп емес 30 түр шамасындағы топ. Қысқа мойны бірітіндеп біліктей денеге білінбей ауысады. Алдыңғы және артқы аяқтары жүзу ескектеріне өзгерген. Белгілі бір тұқымдастың артқы ескектері денесінің артына қарай қайырылады және құрлықта жануарлардың қозғалуына ықпал етеді. Кәдімгі итбалықтардікі алдыға қарай қайырылмайды, үнемі артқа қайырылып жүреді және қатты субстратта қозғалуға көмектеспейді. Көбінесе ескекаяқтылар ірі немесе орташа көлемдегі жануарлар, денелерінің ұзындығы 1.2-ден 6,0 м-ге дейін., салмағы 20 кг-нан 20 т-ға дейін болады. Көп түрдің жүн (котиктерден басқасы) қысқа, қатты, аздап түбітті, ал кей түрінде тіптен редукцияланған (морждар). Тістері қоректену ерекшеліктеріне қарай құрлықта өмір сүретін жануарлармен ұқсас, бірақ аздар дифференцияланған. Морждардың жоғарғы күрек тістері үлкен, кескіш тістерінің және азу тістерінің беткей жағы тегістеу келеді. Жануарлар тірі балықпен, моллюскалармен, шаянтәрізділермен және т.б. қоректенеді. Енскекаяқтылар суық және қалыпты жылы солтүстік пен оңтүстік жартышарда мекендейді. Тұқымдастың үшеуінен ТМД фаунасында, Қазақстанда тек бір түрі ғана нағыз итбалықтардың (Phocidae) —каспийлік итбалығы (Phoca caspica) мекендейді. 
Нағыз итбалықтар тұқымдасы — PHOCIDAE Орташа және кішкентай көлемдегі, біліктей денелі, денесінің астына қарай қайырылмайтын артқы аяқтары бар жануарлар. Ересек жануарлардың түкті жамылғысы қысқа, қатты, түбіті жоқ. Көп түрдің жаңа туған балаларының жүні үлпілдек жәнеқалың болады. Бұл ьұқымдастың 10 түрінен қазақстанда тек біреу-каспийлік итбалық (Phoca caspica ) ғана. Систематикасы (жүйеленуі): каспийлік итбалықтың байкал итбалығымен (Phoca sibirica) және Шығыршықты нерпамен ортақ ұқсастықтары көп. Каспийлік итбалық Каспий теңізінің бассейніндегі жалғыз түр және географиялық басқа пішіні жоқ. Сипаттамасы: бұл итбалықтың суда өмір сүруге бейімділігі және құрлықты қаламайтыны сыртқы пішініне көп өзгерістер әкелген. Сыртқы пішіні бойынша ұршық тәрізді формалы, денесінің алдыңғы жағы жуандау. Басы үлкен емес, денесі сияқты тығыздалған. Мойны қысқа және денесіне қарай бірқалыпты ауысады, қозғалысы шектелген. Алдыңғы аяқтары редукцияланған, ескектерге өзгерген және де қатты субстратта қозғалу мақсатында қолданылмайды. Олар алдыға, артқа және төмен жоғары қарай бүгілу қабілетін сақтап қалған. Алдыңғы аяқтарындаңы бармақтарының мықты тырнақтарымен мұз бетіндегі тыныс алу үшін, мұз бетіне шығу үшін тесіктерді кеңейтеді, қоректерін жұлмалау үшін пайдаланады. Артқы аяқтары денесінің астына қарай қайырылады, Аяқ-қол бөлімдерінің үлкен бөлімі кожно - бұлшық етті қапта орнында болады; дистальді олардың бөлімі ұзартылған және көлденеі еркін иіледі - оңға және солға . Артқы аяқтарының бірінші және бесінші бармақтары ұзындығы бойынша үлкен емес, ал ортаншысы қысқарақ. Барлық бармақтарының арасы жарғақпен қосылған, бұл ескегінің көлемін үлкейтіп тұрады. Итбалықтың артқы аяқтарының табаны жоғарыға қаратылған. Құрлықта өмір сүретін жануарлармен салыстырғанда суда өсім сүруге бейімделгендіктен қаңқасының және бұлшық ет массасы аз болады: дене салмағының 7—10%, тері асты майының — 34—52, қаңқасының — 4,03—7,31, бұлшық етінің— 27,7—30,3%. Итбалықты су астында жүзу кезінде оттегімен қамтамасыз етіп туратын көптеген механизмдері бар. Бұл олардың сыртқы демалысын уақытша тоқтатып қоюға мүмкіндік береді, бұл дельфиндерде 3-4 реттен аспайды. Жануарлардың қоректену ерекшеліктеріне қарай тістерінің жүйесі тек қоректі ұстап тұруға бейімделген. Азу тістері 3 қырлы, төртінші қыры кейбір особьтерде ғана кездеседі. Тістері астыңғы үстіңгі жақ тістері бірбіріне қосылған кезде құлып сияқтанып жабылып қалады. Бұндай жабылу кезінде көлемі тіптен кішкентай азықтарын да ұстап тұра алады. Каспийлік итбалықтың бас сүйегі жіңішке, созылыңқы. Тұмсық сүйектері маңдайы сүйегіне бекітіледі. Оның алдыңғы қырларында үш шығыңқы екі ұзын (шеткі) және қысқалау-орташа жақтары болады. Есту көпіршіктері сәйкесінше үлкен емес және үшбұрыш пішінді. Жыны жағынана жетілген жануарлардың дене тұрқы 125—160 см-ді құрайды, сонымен қатар аналықтары аталықтарынан едәуір кішкентай болады. Салмағы 100 кг болатын жануарларда кездеседі. Жыл мезгілдеріне байланысты жануарлар ең көп салмақты терең күзгі уақытта және қыс мезгілінің басында жинайды. Итбалықтардың барлық жас мөлшеріне қарай ең аз салмағы приплодтан басқасы, түлеу аяқталар шақта көктемде және жаз мезгілінің бастапқы кезінде байқалады. Түлеу: ересек жануарларда түлек бір – ақ рет болады. Кейбір особьтерің түктерінің толығымен ауысуына 2-3 аптадан 1 айға дейінгі уақыт кетеді. Негізінде түктерінің түсуі көз айналасынан, басының бекі жағынан, ескектерінің алдыңғы жағынан, құйрығының маңайы және артқы ескектерінен басталады. Кейін арқа тұсында басынан құйрығына дейін домалақ және сопақша пішінде дақтар пайда бола бастайды. 7-10 күн ішінде ескі жүннен босаған аймақтары жоғарыдан төмен арқасынан ескектеріне қарай ауыса береді ол кезге дейін басқа жеріндегі ескі жүндері толығымен түсіп үлгереді. Ең ақырғы жандарындағы жүндер түседі. Итбалықтар қысқы ұзын жүндерін тастап жаңа қысқа сирек жүндермен қапталады. Бұл кезде жүннің көптеген реңдері болады, және бүкіл денсіндегі бұл реңдер оларды өте сүйкімді, әдемі етіп көрсетеді. Бірақ бұндай әдемі болып жүруі тек 2-3 аптаға ғана созылады.
Шығыршықты нерпа Тевяк 
Хохлач Уздделла итбалығы Көбеюі және өсіп дамуы: аналық итбалықтар жыныстық жағынан 5 жылы ғана жетіледі. Аталықтары да осы кезде шағылысуға түседі. Каспийлің итбалықтың буаз болу мерзімі 11 ай. Халықшаруашылығындағы маңызы: ұзақ жылдар бойы итбалық өндіріс көзінің шикізаты болып келеді. Өйткені құнды шикізат-май береді. Бұл май парфюмерияда және медицинада пайдаланылады. Ірі жануарлардың терісін тері шикізаты ретінде қолданады. Систематикасы (жүйеленуі): құлақты итбалықтар тұқымдасы – Otaridae. 7 туыс бар есептеледі.: солтүстік, оңтүстік, калифорниялық, теңіз мысықтары, оңтүстік теңіз арыстандары, сивучтар, австралиялық теңіз арыстандары, жаңазенландиялық теңіз арыстандары Сипаттамасы: оларда редукцияланған болса да құлақ қалқандары сақталған. Артқы ескектері табан жанғында бүгіледі олар денесін ұстап тұруға негізделген. Алдыңғы ескектері үлкендеу келеді. Көлемдері үлкен, денесінің ұзындығы 3,8 м-ге дейін жетеді. Таралуы: солтүстік жартышарда, тынық мұхитында. Көбеюі мен өсіп жамуы: буаз болу мерзімі 360 тәулікке дейін созылады, тым ұзаққа созылу себебі эмбрион буаз болу кезінде жетіле бастайды, кейін дамуы тежеледі немесе тоқтайды. Систематикасы (жүйеленуі): морждар тұқымдасы – Odobenidae. Ең ірі ескекаяқтылар. Тұқымдаста бір түр-морждар. Сипаттамасы: ересек аталықтардың денесінің ұзындығы 300-450 см-ге. жетеді, салмағы 1,5 т шамасында. Аналықтарының дене мөлшері кішірек. Денесінің ұзындығы 265-365 см., салмағы 700-800кг. аталықтарының жыртқыш тістері жуан және ірі. Тұмсығы қысқа және өте жалпақ. Терісі өте қалың. Түкті жамылғысы сирек, кей кезде болмайды. Түктерінің түсі жирендеу . Таралуы: Атлантика, Солтүстік мұзды мұхит, Беринг теңізі. Көбеюі және өсіп дауы: баяу көбейеді. Жыныстық жағынан 6 жасында жетіледі. Сәуір – мамыр айында шағылысады. Көбі 3 немесе 4 жылда бір ұпақ туады. Әдебиет : 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша) Сұрақтар : 1. жыртқыштар отряды, ескекаяқтылар тұқымдасына сипаттама беріңіздер. 2. Жүйеленуін атаңыздар 3. Халық шарашылығындағы маңызы қандай? 4. Көбеюі мен өсіп дамуы қалай өтеді?
Шошқа тұқымдасының қысқаша сипаттамасы Систематикасы (жүйеленуі): Отряд тұяқтыларды біріктіреді, үшінші, төртінші бармақтары дамып келеді олардың арасында аяқтарының осі өтеді. Басқа жанындағы бармақтар (көп түрінде екеу) әлсіз дамыған және ортаншы бармағынан жоғары орналасқан. Барлық бармақтарының аяққы қабыршақтары тұяқпен қапталған. Күйіс қайтармайтындар 3 тұқымдасты біріктіреді: шошқа (suidae), пекариевые (tayassudae), су сиыры (hippopotamidae), 8 туыс, 12 түрге біріктіреді. Шошқалылар тұқымдасы (suidae). Бас сүйегі сүйір, ұзын, төменгі жағында жер қопаратын сүйек өсіндісі бар, тұмсығы тақыр. Аяқтарында жан бармағы жақсы жетілген 4 бармақты. Жыртқыш тістері үлкен, жоғарғы тістері бүгілген, азу тістері дөңестеу. Қарны жай қарын, қосымша бөлімдері бар. Тұқымдаста 9 түр бар олар 5 туысқа біріктірілген. Сипаттамасы : өзен шошқасы (potamochoerus) . Бұл жануарлар өте әдемі болады. Жүнінің түсі ашық жирен, арқасында ақ жолақты, тұмсығында ақ түктері бар және құлағында ұзын шашағы бар. Жыртқыш тістері онша ұзын емес, бірақ өткір. Дене тұрқы100-150 см, биіктігі 55-80 см, салмағы 80 кг. Аталықтарының көздері мен тұмсығының арасында сүйек өскіні болады. Таралуы : Африкадан оңтүстік Сахараға дейін және Мадагаскар аралын мекендейді. Бұталы және орман даланы мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: буаз болу ұзақтығы 130тәулік. Орташа мөлшерде 4 ала жолақты торай әкеледі. Халықшаруашылығындағы маңызы: жабайы және үй жануарларына шабады. Отармен жүреді, жорыққа түнде шығады және өте сақ. 
1- Украиндік ақ, 2- вьетнамдық вислобрюхая, 3- йоркшиндік Қабан немесе жабайы шошқа (Sus scrofa) – ең көп таралған түр. Сипаттамасы: Дене тұрқы 130-175 см, биіктігі 100 см-ге дейін, салмағы 60-тан 150 кг аралығында. Басы өте үлкен, сүйірленген. Құлақтары ұзын және кең, көздері кішкентай, тұмсығы таңқиған. Денесі серпімді қылшықпен қапталған, ал қыста ұзынырақ және қалың түбітті. Арқасында қылшықтары тарақты. Таралуы : Еуропаның барлық солтүстік бөлігін Скандинавияның жарты аралын, Ладож көлін, Калуж және Туль облыстарын Азия мен Африка, Мадагаскар, Жаңа Гвинея және т.б. мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: аналықтары шағылысуға бірінші рет екінші жылы ғана түседі 18-20 айлығында,ал аталықтары 4 немесе 5 жылы түседі. Аналықтарының жыныстық жетілу 8-10 айларында, ал аталықтары 18-20 айларында жетіледі. Шошқалардың жаппай шағылысуы наурыз-мамыр айларына сәйкес келеді. Торайларының саны 4-10 шамасында. Халықшаруашылығындағы маңызы: негізі аңшылардың- өндірістік жануары Сақалды шошқа (Sus harbatus). Сипаттамасы: дене мөлшері қабан сияқты 100-160 см, салмағы 100 кг шамаасында. Өзінің атауын беткі бөлігін ауызынан құлағына дейінгі аймақты алып тұрған ашық түсті ұзынырақ қылышығы үшін алды. Денесі сирек қылшықпен қапталғандай, арасынан сұр немесе сұр-қызғылт терісі көрінеді. Бетінде көздері мен жыртқыш тістерінің арасында сүйелдерібар, ол әсіресе аталықтарында жақсы дамыған. Таралуы: малакка жарты аралында, Суматра, Ява, ИНдонезия аралдарында 6 түраралығы кездеседі. Тропикалық және бұталы жерлерді мекендейді. Көюеюі және өсіп жамуы: жыныстық жағынан жетілуі 17-19 айлығында байқалады. Буаз болу мерзімінің ұзақтығы 171-175 тәулік. Жыл ішінде көбейе берді. 2-8 торай туады. Халықшаруашылығындағы маңызы: негізі аңшылардың- өндірістік жануары Пекарий тұқымдасы (Tayassudae) Сипаттамасы: Пекарлар шошқалардан денесінің мөлшері жағынан кіші, дене тұрқы 115 см дейін, бойы 55 см, салмағы 30 кг дейін. Қарны 3 бөліктен тұрады., алдыңғы бөлігінде шұжық тәрізді қаптары болады. Шошқаларға қарағанда артқы аяқтарында 3тұяқтары бар және екеуі толық немесе жартылай өседі. Жоғарғы жақ жыртқыш тістері төмен қарай қаратылған, олар үшқырлы, мықты келеді. Барлығы 38 тісі бар. Арқасының артқы бөлігінде мускус тәрізді секрет бөлетін бездері болады. Басы үлкен, мойны қысқа, көздері ұсақ. Қылшықтары қалың, қарақұсының тұсында және мойнында, арқа тұсында ұзынырақ болады. Таралуы: Америка, Мексикада кездеседі. Әртүрлі ормандарды және бұталы жерлерді мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: аналықтары 8-8,5 айларында жыныстық жетіледі. , ал аталықтары 11-11,5 айларында жыныстық жетіледі. Буаз болу мерзімі 142-149 тәулік. 2-4 торай туады. Халық шаруашылығындағы маңызы: негізі аңшылардың- өндірістік жануары, еті деликатес есебінде жүреді. Су сиырлар тұқымдасы: (Hippopotamidae).Сипаттамасы: денесі біліктей массивті келеді. Аяқтары қысқа жуан, 4 бармақтары болады, олардың өзінше бір тұяқтары арасы жарғақпен қосылған. Басы мойынсыз келеді, үлкен. Дене тұрқы 400-420 см., бойы 165 см., салмағы 3000-3200 кг. Терісі түкті жамылғымен қапталмаған. Тек беткі бөлігінде және құйрығынының ұшында қатты темірге бай оның кеуіп кетуінен сақтайтын қылшықтар бар. Ауыз қуысы кең, жақты орасан зор, сирек орналасқан тістермен қаруаланған. Таралуы : Орталық және Шығыс Африкада кездеседі. Су сиырлар –қоғамдық жануарлар. Су сиырларды тобы 20-30 балалары бар аналықтардан тұрады және аталықтары белгілі бір аймақтың жиегін алады. Көбеюі және өсіп дамуы: 9жасында анылқтары, ал 7 жасында атылықтары жыныстық жағынан жетіледі. Буаз болу мерзімі 240 тәулік, тек бір ғана су сиырын туады. Халық шаруашылығындаы маңызы: етін тамаққа пайдаланады. Мясо используют в пищу. Су сиырының терісі және жыртқыш тістері құнды шикізат көзі болып табылады. Әдебиеттер : 1-9 (негізгісі), 10-12 (қосымша) Сұрақтар : 1. жұптұяқтылар отрядына, тұқымдасына шошқаларға, пекарларға, су сиырларға сиптаттама беріңдер. 2. Жүйеленуін атыңыздар 3. Халық шаруашылығындағы маңызы қандай? 4. Көбеюі мен өсіп дамуы қалай өтеді?
Жұптұяқтылар отряды. Күйіс қайтаратындар отряд тармағына қысқаша сипаттама. Күйіс қайтаратындар отряд тармағы 6 тұқымдасты, 76 туысты 180 түрге біріктіреді.
Бұғы тұқымдасы (Tragulidae) Құдыр тұқымдасы (Moschidae) Семейство оленевые (CERVIDAE) Су бұғылар тұқымдас тармағы (Hydropotinae); Нағыз бұғылар тұқымдас тармағы (Cervinae); Еліктер тұқымдас тармағы (Capreolinae); Бұлан тұқымдас тармағы (ALcinae) Бұғы тұқымдасы (Tragulidae) 2туысты 4 түрімен біріктіреді.
Сипаттамасы: Бұғылар – қоянның көлеміндей ғана ұсақ жануарлар. Асқазаны үш бөлімнен тұрады.(қатпаршақ жоқ). Алдыңғы аяғы артқы аяқтан біраз қысқарақ. Аяқтары 4 тұяқты. Африкандық бұғының дене ұзындығы 75 – 85 см , биіктігі 35 – 40 см , салмағы 10 – 15 кг. Таралуы: Африкада таралған. Көбеюі және өсіп дамуы: Жүктілігі 4 – 5 ай. Аналығы тек бір ғана бала тауады. Азияттық бұғының немесе канчилдің дене ұзындығы 70 – 75 см, биіктігі 30 – 35 см, салмағы 5 – 8 кг. Үнді бұғысы немесе дақты канчиль басқа жануарлардан реңінің қаралау және ашық түсті дақтарының бар болуымен ерекшеленеді. Құдыр (кабарожи) тұқымдасы. (Moschidae). Сипаттамасы. Құдыр (Moschus moschiferus) орташа келген жануар. Ұзындығы 90 см, биіктігі 70см, салмағы 15 – 17 кг. Түсі қоңыр және қара қоңыр. Мүйізі жоқ, бірақ аталығында жоғарғы ерінің түбінен 7 – 9 см, шығып тұратын ерекше , ұзын келген жоғарғы шошақ тістері болады. Дабыл жарғағы өте ұсақ. Өмір сүру ұзақтығы 4 - тен 5 жылға дейін. Денесінен басы ашық түсті келген. Астыңғы жақтан бастап, мойынның астымен кеудесінде екі жұп ақшыл жолақтар созылып жатады. Бас сүйегі үлкен емес. Бет әлпеті мен ми бөлігі салыстырмалы қысқарақ. Артқы аяқтары алдыңғыдан ұзынырақ болғандықтан артқы дене бөлігі салмақтырақ және алдынан биіктірек. Тұмсығының ұшында танау тесігінің жанында үлкен терісіз аймақ бар. Құлақтары үлкен, үстіңгі жағы дөңгеленген. Құйрығы өте қысқа. Аяқтары 4 саусақты. Канчиль. Таралуы:Гималай,Үнді Қытай, Шығыс Азия, Манғолмя, Қытайда мекен етеді.Қоректенуі: Қынамен, балқарағаймен, қылқан жапырақтылармен қоректенеді. Түлеу: Жылына бір рет түлейді. Қыстың аяғынан көктемнің соңына дейін ескі түктерді жаңа түктер біртіндеп алмастырады. Көбеюі мен өсіп дамуы: 15 – 18 айларда жыныстық жағынан толысады. Жүктілігі 185 – 195 тәулікке созылады. Май айында аналығы 1 сирек жағдайда 3 бала туады. Халық шаруашылығындағы маңызы: Аңшылық – кәсіптік маңызы зор. Бұғы тұқымдасы (CERVIDAE). Бұғы тұқымдасы 7 тұқымдас тармағынан, 12 туыстан 30 түрден тұрады. Сипаттамасы: Ұзын, қалың және берік тұяқты аяқтары бар жануарлар.Көпшілігінде аталықтарының мүйізі болады. Мүйіз – маңдай сүйегінің түбінен өсіп шығатын,әдетте бұтақталған сүйектегі түзіліс. Бұғылардың мүйізі жыл сайын түсіп және қайтадан өсіп отырады. Өсіп келе жатқан мүйіз дәнекер – ұлпалы, шеміршекті және сүйекті кзеңдерден өтеді. Өскен мүйіз қысқа түктері бар (бархат) терімен қапталған. Сүйектену процесі мүйіздің түбінен басталып арықарай жалғасып ортадан ұшына дейін жүреді. Сүйектену процесінің аяғында мүйізді қаптап тұрған тері өледі және жарылып түсіп қалады. Мүйіз бағананың түбінен әдетте бірнеше өскендер тарайды. Ең төменгі өскіншек бірінші көз үсті деп аталынады. Одан кнейін екінші көз үсті,үшінші өскінен ортаңғы деп аталады, одан кейіни орналасқан – жоғарғы деп аталады. Өскіншектердің аяғы екінші рет бұтақтануы да мүмкін. Бас сүйегінің көз аймағының жанында екі танау жас өзекшесі орналасқан. Көз жас сүйегінің сыртқы бетінде көз алды шұңқырлары орналасқан. Жақ аралық сүйегінде танау тесігі қысқа.Жоғарғы шошақ тістері тек кейбір аталықтарында ғана ұзын, жоғарғы ерін түбінен шығып тұрады. Терісінде көптеген арнайы бездері болады. Өт болмайды. Сүт безі төрт бөлікті. жүктеу/скачать 3.44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
