01. Даму психологиясының ғылымының даму құрылымы

Тақырып: Даму
Тақырып: Даму
психологиясы пән не
психологиясы пән не
к р спе. Даму
к р спе. Даму
психологиясының пән ,
психологиясының пән ,
мақсаттары мен
мақсаттары мен
м ндеттер .
м ндеттер .

Даму психологиясы пән , мақсаты, м ндеттер . 
Дәр ст ң мазмұны
Дәр ст ң мазмұны
01.
Даму психологиясының ғылымының даму құрылымы.
02.
Ғылымдағы жас кезеңдерге бөл ну мәселелер . 
03.

Өткен замандағы психологиялық л мдерде (антикалық кезеңде, орта ғасырда, қайта өрлеу заманында)
балалардың психикалық дамуы туралы сұрақтар өте маңызды болып, ол көп жерлерде мәселе болып
қойыла бастады. 
Ерте замандағы грек ойшылдарының Гераклит, Демокрит, Сократ, Платон, Аристотель жұмыстарында
балалардың тұлғасы мен м нез-құлқының қалыптасуының, олардың ойлауының дамуы шығармашылығы,
қаб лет н ң дамуының факторлары мен жағдайы және адамның психикалық дамуының гармониясы
туралы идеялар көптеп қаралды.
Орта ғасырларда ІІІ-ХІ ғғ. Кезең нде назарда болған мсәелелер: әлеуметт к бей мделген тұлғаның
қалыптасуы, тұлғаның талап ет лген сапаларын тәрбиелеу, танымдық процестер мен оның психикаға әсер
ету н ң әд стер н зерттеу болды. 
Қайта өрлеу дәу р нде (Э.Роттердамский, Р.бэкон, Я.А.Коменский) оқытуды ұйымдастыру туралы және
балалардың қызығушылықтары мен өз не тән жеке ерекшел ктер н есепке ала отырып, гуманист к
принциптер нег з нде оқыту туралы сұрақтар б р нш кезекке шықты.

Қаз рг заман дәу р ндег философтар мен
психологтардың зерттеулер нде (Р.Декарт,
Б.Спиноза, Дж.Локк, Д.Гартли, Ж.Ж.Руссо)
психикалық дамуға әсер етуш орта және
тұқымқуалаушылық факторларының өзара әсер
ету мәселелер талқыланды. Соның нег з нде
қаз рг кездег психологтадың жұмыстарында да
кездесет н адамның дамуының детерминациясын
түс нд рет н 2 позиция шықты:
Нативизм – Руссо ұсынған идея (табиғат пен
тұқымқуалаушылық шк күшпен байланысты)
Эмпиризм – Локктың жұмысының, зерттеулер нен
бастау алған (оқытудың әсер н, өм р тәж рибес н
сыртқы факторлардың ықпалын шешуш ).
ХІХғ.2 жартысында психологиялық ғылымның жеке саласы рет нде балалр
психологиясы бөл н п шықты. Маңызды факторлардың бастау алуы
нег з нде бөл н п шықты. Маңызды факторлардың ш нде. Оқыту жаңа
жүйес н ұйымдастыру, қоғамның талап ету бойынша; эволюциялық
биологияда – дамудың прогресст к идеясы; психологиядағы зерттеулерде –
обьективь әд стерд өңдеу.
Сол сияқты педагогикалық практикада да б раз талаптар да алға қойылды. 
Дамудың құрылымдық идеясы – Ч.Дарвинн ң эволюциялық-биологиялық
теориясы психология саласына жаңа мәл меттер енг зд – ол психикалық
дамудың, психика генезис н ң, басты детерминанты рет нде бей мделу, оның
пайда болуы мен қалыптасуының анықтаушы заңдылықтардың кезеңдер
айтылды. Физиолог және психолог И.М.Сеченов сыртқы әсер етуш
әрекеттерд ң шке ену н ң, ауысуының мәселелер н қарады. Жалпы
психикалық процестерд ң интериорезациялық идлеясын жалғастырды.
Жаңа обьективт және эксперименталды зерттеу әд стер н ң пайда болуына
қарай интроспекция әд с (өз н-өз бақылау). К шкентай балалардың
психикасын зерттеу үш н қажет болды. 
Нем с ғалымы, дарвинист В.Прейер «Бала жаны» деген еңбег нде (1882ж.)
өз н ң қызының дамуының ерекшел ктер н толық, тұтас танымдық
процестер н ң дамуын түгел бақылаған болатын. Прейерд ң осындай еңбег
үш н оны «балалар психологиясының» нег з н қалаушы деп б лем з.
Қаз рг заман психологиясы б ршама кең дамыған ғылыми пәндер жүйес н
көрсетед . Солардың ш нде ерекше орын алатыны жасерекшел к
психологиясы, дәл рек айтқанда адам дамуын зерттеуш – даму
психологиясы.Ол адамның уақыт өткен сайын өзгер ске ұшырап отыратын
тұлғасының психологиялық сапасын, психикалық процестерд ң онтогенезд к
нег з н және психикалық даму динамикасын зерттеумен байланысты. 

Пренатальды кезең – ұрықтанғаннан бастап баланың
туылуғанға дей н
Нәрестел к – туылғаннан 18-24 айға дей н
Алғашқы өм рд ң 2 жылы-12-15 айдан 2-3жасқа дей н 
Ерте балалық шақ – 2-3 жастан 5-6 жасқа дей н
Орта балалық шақ – 6 жастан 12 жасқа дей н
Жасөсп р мд к шақ – шамамен 12жастан 18-27 жасқа
дей н
Ерте ересект к – 18-27 жастан 40 жасқа дей н
Орта ересект к - 40-тан 60-65 жасқа дей н
Кей нг ересект к – 60-65 тен өлгенге дей н
«
Даму» термин мен адамның денес мен
м нез-құлқының ағзаның биологиялық
нышандарының және оның ортамен өзара
байланысы арқылы уақытпен қатарласа
жүрет н өзгер стер н анықтайды. Б зд ң
қаз рг күй м зд ң қайсысы генетикалық
к рп штердее тұрады, ал қайсысы б зд ң
өм р м зде болатын жағдайлардың
нәтижес ? Б зд ң қалыптасуымызға ықпал
етет н нәрселермен қалай өзара
әрекеттесем з? Осы және т.б. сұрақтарға
адам дамуы туралы ғылым жауап беред .
Даму ұрықтан басталып, б зд ң бүк л
өм р м зде жалғасады. Адамның өм рл к
даму жолы

Даму психологиясының мақсаты –бүк л өм рл к жолында адам
дамуының тенденциясын, заңдылықтарын, процесстерд басқа
ғылым салаларының зертетулер не сүйене отырып қарастыру,
адам дамуына ықпалын тиг зет н биологиялық,
антропологиялық, әлеуметт к, психологиялық факторларды
ескере отырып, оның ағзасын барлық жастық кезеңде,
стадиясында зерттеу болып табылады. Б зд ң к м екен м зд ,
әлемге қандай қатынаста болатынымызды анықтайтын адамдық
қарым-қатынасқа ерекше мән бер лед . Бұл саланың мән
мынада- барлық адамдар өз болмысынан әлеуметт к болып
табылады.
ХІХғ.2 жартысында психологиялық ғылымның жеке саласы
рет нде балалар психологиясы бөл н п шықты. Маңызды
факторлардың бастау алуы нег з нде бөл н п шықты. Маңызды
факторлардың ш нде. Оқыту жаңа жүйес н ұйымдастыру,
қоғамның талап ету бойынша; эволюциялық биологияда –
дамудың прогресст к идеясы; психологиядағы зерттеулерде –
обьективь әд стерд өңдеу.

Дамудың құрылымдық идеясы – Ч.Дарвинн ң
эволюциялық-биологиялық теориясы
психология саласына жаңа мәл меттер енг зд –
ол психикалық дамудың, психика генезис н ң,
басты детерминанты рет нде бей мделу, оның
пайда болуы мен қалыптасуының анықтаушы
заңдылықтардың кезеңдер айтылды. Физиолог
және психолог И.М.Сеченов сыртқы әсер етуш
әрекеттерд ң шке ену н ң, ауысуының
мәселелер н қарады. Жалпы психикалық
процестерд ң интериорезациялық идлеясын
жалғастырды.
Жаңа обьективт және эксперименталды
зерттеу әд стер н ң пайда болуына қарай
интроспекция әд с (өз н-өз бақылау).
К шкентай балалардың психикасын зерттеу
үш н қажет болды. 
Адам дамуын кешенд түрде зерттеу, барлық кезеңде ғалымдардың
т пт кез-келген адамның қызығушылығын тудырған өзект
мәселелерд ң б р болды. 
Кез-келген адамның практикада дамуды зерттеуде жинақтаған
тәж рибес өзара байланыс кез нде толықтырылуы әсер нен б р-б р н
күшейт п отырады. 
Эксперименталды зерттеу барысында бұл мәселен ң
ауқымдылығынан, маңыздылығынан, ашықтығы, қарама-қайшылығы
әсер нен алуан түрл көзқарастар, п к рлер мен принциптер кездесед . 
Даму психологиясының зерттеу аймағының келт р лген
мәл меттер не сүйене отырып, б з күндел кт өм рде жинақталған
тәж рибем збен салыстырып, кейде сәкестенд р п, кейде қарама-
қайшылықтармен кездес п отырамыз. 
Сыни көзқарас көмег мен б зд ң қаз р к м екен м зд , болашақтан не
күтет н м зд анықтап, пайдаланып отырамыз.
Даму психологиясын оқи отырып, адамның даму кезеңдер не толық
тоқталумен қатар, әр қарай не талдануы керек, қандай көзқарас сен
қанағаттандырады, кел спеген п к рлермен дискуссия, п к рталастарға
тап болуымыз әбден мүмк н. 
Адам баласының психологиялық, денел к, когнитивт дамуы феномен
барлық адамдар назарына ұсыныла отырып, қоғамда толық дамыған
тұтас комплекст адамның қалыптасуына назар аударамыз. Зерттеу
әд стер болашақта қандай мәл меттерд алу керект г не байланысты
толықтырылып, қолданылуға бер лед .

Адам дамуының мәселелер н зерттеуде көптеген ойға әкел п, одан әр қарай ойлануға, п к рлесуге алғышарт болып табылады.
Әрб р кезеңде өтет н өзгер с пен өсу нег зг төрт бағытқа бөл нед :
1) 
денел к даму және даму;
2) 
когнитивт және сөйлеуд ң дамуы;
3) 
тұлғаның дамуы; 
4) 
әлеуметт к-мәдени дамуы.
Денел к дамуына денен мөлшер н ң және формасының өзгер с , сонымен қатар ми құрылымдары, сенсорлық қаб леттер,
моторлық дағдылардың дамуы. Когнитивт даму аймағы қабылдау, ойлау, тапсырманы шешу т.б. анықтайды. Тұлғалық
ерекшел ктерд ң дамуы тұрақты және қалыпты м нез бен сез мн ң қалыптасуы, өз нд к тұлға түс н г н қабылдаудан тұрады.
Әлеуметт к мәдени даму аймағы әлеуметтенуден тұрады. Сиггал көрсеткендей, б зд ң б лет н және қабылдайтынымыздың көп
бөл г әлеуметтенумен және мәдениетт игерумен байланысты. 
Кейб р даму процестер , пренатальды және бастапқы пубертатты кезең немесе, шаштың ағаруы биологиялық даму процес болып
табылады. Адам өм р барысында болатын даму бөл г биология мен тәж рибен ң өзара әрекет н ң жет ст г болып табылады.
Адамдағы биологиялық бастама мен оның даму тәж рибес орта мен тұқымқуалаушылықтың өзара әрекет рет нде
қарастырылады. «Өсу», «есею», «қартаю» терминдер биологилық процесске жатады. Үйрету – практиканың немесе жинақталған
тәж рибен ң уақытқа қатысты болып отыратын өзгер с . Есею мен үйрену мәселес белг л б р өзгер спен жүрет нт дағдарыс
кезеңдер бола ма? сонымен байланысты. Туғаннан кей нг б рнеше сағатқа созылатын дағдарыс сәт импринтинг деп аталады. 

Адам дамуының сен мд , тексеруге төзе алатын факт лер н табу –қиын процесс. Бақылаушы және
зерттеуш қандай мәл меттер маңызды, қандай мәл меттер сен мд , қандай да б р қорытынды
шығаруға қолдау болатын қандай мәл меттер саны ти мд болатынын шеу керек. Жеке тәж рибе
маңызды бола алады, б рақ адамдар оған сену үш н оны жүйел тексеруден өтк зу керек. Әлеуметт к
ғылымдар жүйес нде абсолютт сен нд л к көрсетет н ештеңе болмайды. Соған қарамастан, егер
б рнеше ғалымдар б рдей мәл мет жинап, б рдей шеш мге келет н болса, бұл қорытындының дұрыс
болатынына күмән келт рмеу керек. 
19
ғ. аяғы мен 20 ғ. ортасына дей н жеке тұлға, жанұя, қоғам туралы жинақталған шырмаулы
ақпаратты жинақтауға нег зделген, жекел к жағдайларды талдау кең нен қолданды. Осы зерттеу
әд стер н жинақтай отырып, қажетт ақпарат көз н алуға болады. Бұл әд ст ң мақсаты-индивид туралы,
бала мен ата-ананың қарым-қатынасы туралы, науқас пен дәр герд ң қатынасы туралы, белг л б р
сыныптағы климат туралы толық ақпарат алуға бағытталған. 
Жеке жағдайларды талдауға жататындар «бала күндел г н» қарау болып
табылады. Мысал рет нде Чарльз Дарвинн ң өз баласының дамуын
күндел кке енг зген н келт руге болады. Веналық дәр гер Зигмунд Фрейд
жеке жағдайларды талдау әд с н кең нен пайдаланып, оны психоанализ
теориясын жасауда қолданған. Б рақ бұл әд с арқылы күрдел
жағдайларды талдауда қиыншылыққа кездесед . Сонымен қатар мұнда
себепт - зд к байланыстардың құрылымын көрсету қиын болып
табылады. Соған қарамастан, жағдайларды талдау антропологтардың,
педагогтардың жұмысы кез нде қолданылады.

Қаз рг заман психологиясы б ршама кең дамыған ғылыми пәндер
жүйес н көрсетед . Солардың ш нде ерекше орын алатыны
жасерекшел к психологиясы, дәл рек айтқанда адам дамуын зерттеуш
– 
даму психологиясы.Ол адамның уақыт өткен сайын өзгер ске ұшырап
отыратын тұлғасының психологиялық сапасын, психикалық
процестерд ң онтогенезд к нег з н және психикалық даму
динамикасын зерттеумен байланысты. Жасерекшел к психологиясы
ұғымы, түс н г даму психологиясы ұғымымен өте тығыз байланысты.
Өйткен даму процес мұнда – тек хронологиялық жастың немесе жасқа
сай кезеңдерд ң б р функциясы рет нде қарастырылады.
Даму психологиясы соңғы 10 жылдықта өз мазмұны бойынша ғана
емес, пәнаралық байланыс нег з нде де өзгер ске ұшыраған болатын.
Б р жағынан ғылым басқа пәндерге, ғылыми пәндерге әсер етсе, ек нш
жағынан осы ғылыми пәндерд ң нег з нен өз де ықпал, әсер алып,
оларды талқылай кел п пәед к мазмұнын аша түсед .Қаз рг уақытта
ғылымының басқа ғылым салаларында ерекше орын алады және
б рнеше ғылымдармен өзара байланыста. Даму психологиясы
биология, генетика, даму физиологиясы, этология, мәдени
антропология, этнология, әлеуметтену, әлеуемтт к пәндер,
психологиялық пәндер