1. Бұқаралық ақпарат құралдары
Қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарындағы тіл мәдениеті
жүктеу/скачать 328 Kb.
|
| 2. Қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарындағы тіл мәдениеті
2.1 Мемлекеттік тіл және бұқаралық ақпарат құралдары Тіл - күрделі жүйе, тұтас құрылым. Тіл - бұл нақты өмірде екі түрлі формада ауызша және жазбаша түрде қолданылатын қарым-қатынас құралы. Тілдің осы екі түрінің пайда болуы мен дамуы адам қызметінің әртүрлі мақсаттарына байланысты. Күнделікті іс-әрекетте бетпе-бет қарым-қатынас жасайтын ауызша тіл адамның қарым-қатынас құралы болады. Ұрпақтан-ұрпаққа жинақталған өмірлік тәжірибе мен білімді сақтауға, сондай-ақ алыстағы адамдармен байланыс орнатуға тырысқан адамға жазбаша тіл қажет болды. Осылайша, ауызша тілден кейін пайда болған және тілдің бөлігі болып табылатын жазба әдеби тілдің де, публицистикалық стильдің де өзіндік жүйесі мен құрылымы бар. Бұл жазбаша тіл ең алдымен тарихи қызмет етті, біртіндеп оның қызмет саласына адамдар мен мемлекеттер арасындағы ресми қатынастарды қамтамасыз ету кірді. Жоғарыда аталған мақсатқа байланысты ауызша тілдің өзіндік ерекшеліктері бар. Ең алдымен, ауызша тілдің құралдары тыңдаушыға бағытталады да, есту арқылы жүзеге асырылады. Яғни, «кез-келген коммуникативті мақсатта айтылған сөз біріншіден, дұрыс естілуі керек, екіншіден, нақты айтылуы керек және соған сәйкес тілдік лексика-грамматикалық құралдар (сөз, сөз тіркесі, жалғаулықтар, шылаулар) интонациялық тұрғыдан (әуен, қарқын, дауыс күші, әуез, кідіріс) дұрыс ұйымдастырылуы керек» 13. Көсемсөз (публицистика) - бұл жалаң ақпараттық хабарлама тізбегі емес, қоғамда болып жатқан оқиғалардың «жанды» ақпараттық айнасы. Ол тыңдаушылардың санасындағы әсерлі жаңалықтың жаршысы, ақпаратты өмірдің нақты, жарқын түстерімен жеткізеді. Тіл - бұл өзінің табиғатын үнемі өзгертетін, осы өзгерістердің нәтижесінде үнемі дамып, жетілдіріліп отыратын құбылыс, оның даму процесі ең алдымен өзіне ғана тән қасиеттер мен мүмкіндіктерді пайдалану, кеңейту, өрістету негізінде құрылады. Тіл адамзаттың бір-бірімен өзара әрекеттесуін, түсінуін, қарым-қатынасын қамтамасыз ететін тілдік байланысты жүзеге асырады. Тіл - халықтың, ұлттың ең қасиетті байлығы, мемлекеттің тірегі. Мемлекет белгісі - мемлекеттік тіл. Мемлекеттік тілсіз мемлекет болу мүмкін емес. Біздің елімізде тұрып жатқан өзге ұлт өкілдерінің, тіпті өзге тілді қазақтардың да мемлекеттік тілді меңгеруі әлі де өзекті мәселе болып табылатынын бәріміз білеміз. Қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде оқыту жалпыға міндетті мемлекеттік білім беру стандарты, базистік оқу жоспары, тілді оқыту тұжырымдамасы және мемлекеттік оқу бағдарламалары негізінде жүзеге асырылып келеді. Мемлекеттік тілді оқытудың мақсаты «бүкіл оқыту процесіне коммуникативтік бағыт бере отырып, қазақ тілінен алған білімін іс жүзінде, жоғары оқу орнында, еңбек ету барысында пайдалана білу» 13 болып табылады. Өз ана тілін әркім білуі керек. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі. Қазақстан - аумағы бойынша әлемде 9-шы орын алатын ел. Мемлекеттік тілді қарапайым адамдар өте жақсы біледі, ал биліктегі адамдар туралы бұл туралы айта алмаймыз. Жаһандану қазіргі қоғамға экономикалық, әлеуметтік және мәдени тұрғыдан жаңа тікелей серпін беретінін бәрі біледі. Экономикалық саланың ауқымына сәйкес келмейтін бұл құбылыс елдердің өзара қарым-қатынасын күшейтеді, бірегейлік пен мәдени әртүрлілік проблемасына тікелей әсер етеді, бізге бұрын белгісіз апаттар мен оларға қатысты шараларға жауап берудің жаңа тәсілдерін іздеуді талап етеді. Жаһандану процестері міндетті түрде бірыңғай (біртұтас) мәдениетті құруды қажет етпейтініне қарамастан, зерттеулер оның космополиттік және мәдени біркелкілікті, бұқаралықты, ұлттық мәдениеттердің шекараларын, әсіресе әлемдік аренада бекітілмегендерді жою тенденциясын енгізетінін көрсетеді. Мұндай жағдайда мәдени жаһандану біздің мәдениетімізге ерекше қауіп төндіруі мүмкін. Бірақ бұл жаһандануды жоққа шығаруды білдірмейді, керісінше, оған сынмен «кейбір» өзгерістер мен түзетулер енгізуді білдіреді. Қазір әлем елдері жаһандану дәуірін бастан кешуде. Біз де әлемдік өркениеттің заманауи жетістіктерін өз мойнымызға ала отырып, әлемдік даму жолына түсуге ұмтыламыз. Бірақ, жаһандану заманының өзінде де біз ұлттық рухани құндылықтарымызды бағалай білуіміз керек. Бүгінгі күннің аса маңызды мәселесі әлі де қазақ тілінің мәртебесін көтеру болып табылады, ол қазақстандық қоғамды егемен елдің мемлекеттік тілі ретінде шоғырландыруға тиіс және маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Қазіргі әлемде теледидар, радио қоғамға, жалпы аудиторияға үлкен әсер етеді. Қазіргі уақытта радиохабардың жаппай сипаты мен жеделдігі қарқын алуда. Мемлекеттің ішкі, сыртқы саясаты, ел ішіндегі, әлемдегі маңызды оқиғалар мен жаңалықтар туралы қалың жұртшылықты уақтылы хабардар ету бұқаралық ақпарат құралдарының әлеуметтік маңыздылығын одан әрі күшейтеді. Сонымен қатар, қазіргі уақытта инженерлік технологиялардың даму қарқынына байланысты бұқаралық ақпарат құралдарының өнімдері барған сайын тартымдылыққа, оқуға, тыңдауға, көруге ыңғайлылыққа ие болуда. Алайда, техникалық құралдардың жетілдірілуімен бұқаралық ақпарат құралдарының тілі өте қиын жағдайға тап болды. Радиодағы, телеэфирдегі сөйлеу мәдениеті төмендеп кеткендей. «Ақпарат еркіндігін елімізде өмір сүріп жатқан адамдардың жариялылыққа негізделген мемлекеттік басқару жүйесіне қол жеткізуінің және демократиялық түзімнің басты қажеттілігі санайтын журналистер халықтың ақиқатты білу құқығын басшылыққа ала отырып, журналистиканың негізгі міндеті – шындықтарды ешқандай бұрмалаусыз, қоспасыз қоғамға білдіру парыз» 14, б. 24. жүктеу/скачать 328 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|