№1 басылым 09. 13. 9 беттің беті -еттің -ші

Атқарушы биліктің басты міндеті - заңдардың орындалуын қамтамасыз ету. Бұл міндет әртүрлі басқару нысандарында жүзеге асырылады.
5.2. Басқару әдістерін топтастыру.

Басқарудың құқықтық емес нысандарына мыналар жатады:

а) ұйымдық;

б) материалды-техникалық әрекеттер.

Ұйымдық әрекеттер мынадан көрініс табады:

- заңнамалардың немесе өзге де актілердің мағынасын түсіндіру;

- қызметкерлер мен лауазымды тұлғаларды аттестациядан және инструкциядан өткізу;

- басқару органдарының жұмысын тексеру және қорытындылау;

- төменгі басқару органдарының жетекшілерін қатыстыру арқылы отырыстар, мәжілістер өткізу , екі министрліктердің алқаларын біріккен отырыстарын және өзге де іс-шаралар өткізу.

Материалды-техникалық әрекеттер мыналармен байланысты:

а) органдардың және лауазымды тұлғалардың жұмысын қамтамасыз ету үшін ақпараттық- анықтама жүргізумен;

б) іс қағаздарын жүргізу (хат алысу, құжаттарды көбейту, көшірмесін дайындау, оларды сақтау);

в) тіркеу - есепке алу жұмыстарымен, қабылданған шешімдердің негізінде қажетті құжаттарды берумен (реестрге кіргізу, тиісті нөмірін көрсету және т.б.).

Әкімшілік - құқықтық әдістердің мынадай түрлерін атап көрсетуге болады:

1) көрсетілу нысаны бойынша:

а) әкімшілік -құқықтық - құқықтық нысандарда көрініс табатын;

б) әкімшілік - ұйымдық - басқару субъектісінің ұйымдастырушылық әрекетінде көрініс табады;

2) заңдық қасиеті бойынша:

а) нормативті - нұсқаулар, бұйрықтар, бағынушылардың қызметін реттейтін басқада актілер;

б) жеке - нақты орындаушыға берілетін өкімдер;

3) басқару субъектілерінің мінез-құлықтарына ықпал ету тәсілдері бойынша:

а) нақты әрекеттерді жасауға міндеттейтін әдістер;

б) нақты әрекеттерді істеуге өкілеттілік беретін әдістер;

в) әлеуметтік пайдалы әрекеттерді істеуді қолдайтын;

г) қандайда болмасын әрекеттерді істеуге тиым салушы әдістер;

4) бұйрықтың нысаны бойынша:

а) императивті;

б) тапсырушы;

г) ұсыныстар.

Әкімшілік әдістердің мазмұны:

1) мемлекеттік басқару сферасында міндетті мінез-құлық ережелерін белгілеу;

2) нақты тапсырмаларды бекіту;

3) лауазымға тағайындау;

4) белгілі бір әрекетті жасауды ұйғару;

5) белгілі бір әрекеттерді істеуге тиым салу;

6) белгілі бір әрекеттерді істеуге рұқсат беру;

7) қоғамдық қатынастарға қатысушылардың заңды мүдделерін қанағаттандыру;

8) материалдық санкция қолдану;

9) стандарттаржы белгілеу;

10) тіркеу;

11) бақылау мен қадағалау;

12) материалдық және моралдық мадақтау;

13) басқару қатынастарына қатысушылардың дауларын шешу;

14) мемлекеттік тапсырыстарды дайындау;

15) әкімшілік - мәжбүрлеу шараларын қолдану.

Әкімшілік - құқықтық әдістерден айырмашылығы экономикалық әдістер басқару объектілеріне тура емес, жанама ықпал етеді, өйткені олардың басқару ықпалы материалды стимулдар беру арқылы, қажетті мінез-құлыққа деге ұмтылысын тудыратын экономикалық жағдайларды туғызу арқылы ықпал етеді. Экономикалық әдістердің ішінде баға, табыс, кіріс, несие, шаруашылық есеп маңызды рөл атқарады.

Әкімшілік және экономикалық әдістер бір-бірімен тығыз байланысты болып келеді.

Басқарушы субъектілердің қызметін ұйымдастыру процесі - бұл құрылымды бөлімдерді құру және олардың орындауына функцияларын беру, оларды атқарушы билік органдарының жүйесіне кіргізу болып табылады. Бір сөзбен айтқанда, атқарушы билік органдары алдына қойған міндеттеріне байланысты және сәйкес нәтижелерге жету үшін өзінің аппаратын ұйымдастырады.

Басқару процесінде нақты сұрақтар жеке (министрлер, комитет төрағасы), алқалы (алқада, ғылыми-әдістемелік кеңесте) немесе ортақ бірілесіп (2 немесе одан да көп министрліктердің, комитеттердің қатысуымен) шешіледі.

Басқарудың әкімшілік - құқықтық нысаны – бұл атқарушы органның (лауазымды тұлғасының) өз құзырлығы шегінде жүзеге асырылатын және нақты салдарлар тудыратын, оның әрекетінің сырттай көрсетілген әрекеті.

Мемлекеттік басқарудың әкімшілік-құқықтық нысандарының мынадай түрлері болады:

1) әрекетінің сипатына қарай:

а) құқықтық;

б) құқықтық емес;

2) мақсаттылығына байланысты:

а) ішкі - ішкі ұйымдастыру мәселелерін шешуге қолданылады;

б) сыртқы -органның міндеттері мен функцияларын орындау мақсатында қолданылады;

3) көрсетілу әдісіне қарай:

а) ауызша және жазбаша;

б) конклюдентті.

Басқару қызметінің нысандарының ішінде ең көп тараған классификациясы оны құқықтық және құқықтық емес деп бөлу.

Құқықтық нысандар нақты айқындалған құқықтық салдарларға әкеледі, ал құқықтық емес нысандар құқықтық салдарларға әкелмейді. Құқықтық нысандарына мыналар жатады:

1) нормативті-құқықтық актілерді дайындау және қабылдау (құқық шығармашылық депте атауға болады);

2) жеке нормативті актілерді шығару (немесе құқық қолданушылық);

3) әкімшілік-құқықтық шарттар жасасу;

4) әкімшілік - іс жүргізушілік әрекеттер жасау;

5) заңды мәні бар өзге де әрекеттерді жасау.

Нормативті-құқықтық актілерді дайындау және шығару - бұл атқарушы билік органдарына заңнамамен ұйғарылған және тек заңдардың көмегімен ғана бұқаралық мүдделерді қамтамасыз ету мүмкін болмағанда әкімшілік норма шығармашылыққа мұқтажыдығымен байланыстырылған, заңдарды орындау үшін арналған атқарушы биліктің қызметінің негізгі түрі. Тек осы құқықтық нысандарда ғана өктемік өкілеттіліктер айқын көрініс табады.мысалы, Президенттің заңды күші бар жарлық немесе өкімдер шығаруы, ҚР Үкіметінің қаулылар мен өкімдер шығаруы.

Жеке құқықтық (әкімшілік) актілерді шығару - бұл көп жағдайда құқық қолданушылық болып табылады, яғни құқық нормасын адрестік қолдану бойынша қызмет, мысалы, қоршаған ортаны ластайтын кәсіпорындардға айыппұл санкцияларын салу;

Әкімшілік келісімшарт жасасу - бұл тараптарының біреуіне мемлекеттік - өкімді өкілеттіліктер берілетін келісімшарт, мысалы, контракт жасасу.

Әкімшілік - іс жүргізшілік әрекеттерді жасау - бұл қызмет нақты заңды істерді шешумен байланысты қызмет және іс жүргізушілік нормаларымен толықтай реттелеген. Оның мынадай негізгі белгілі бар:

1) бұл қызметте өктемдік өкілеттіліктер жүзеге асырылады. Тиісті қатынастарға азаматтарда, ұйымдарда қатысады, бірақ бұл қатынастарда басымдылықт бұқаралық билік органдарына беріледі, мысалы, тіркей, пресс - конференция ұйымдастыру, дауыс беруді ұйымдастыру және т.б.

2) іс жүргізушілік қызметтің нәтижесі заңды істерді шешу, мысалы, заңды мәні бар құжаттарды қабылдау, азаматтылық беру, санкция қолдану және т.б.

3) іс жүргізушілік қызмет іс жүргізушілік нормалармен реттеледі; бұл нормаларда процеске қатысушылар, олардың құқықтары мен міндеттері, іс - әрекеттерді істеу тәртібі мен мерзімдері анықталады, құжаттарды, шғымдарды рәсімдеу ережелері, шешімді орындау анықталады.

Заңды мәні бар өзге де іс - әрекеттерді жасау - қандайда болмасын құқықтық салдарларды туғызатындығын білдіреді. Атқарушы органдар (немесе олардың лауазымды тұлғалары) әртүрлі азаматтарға, қоғамдық бірлестіктерге және басқару қатынастарының өзге де қатысушыларына нақты іс-әрекеттерді істеуге, белгіленген жағдайларда міндетті мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыруға, көлік құралдарын жүргізу құқығына, қару - жарақ алу, сақтау және пайдалану құқығына, аң немесе балық аулау құқығына және т.б. куәлік сияқты ресми құжаттарды беру. Осындай әрекеттердің және олардың салдарларының заңды мәні бар екендігі сөзсіз, бірақ олар аралық көрініс табады. Арнайы құқықтар беру қабылданып қойған құқықтық актілердің негізінде жүзеге асырылады.

Өзіңе-өзі сұрақтар

1.1. Басқару әдістер ұғымы.

1.2. Басқару әдістерін топтастыру.

6 АПТА

Дәріс № 6.

6.2. Әкімшілік мәжбүрлеу түрлері.

Әкімшілік мәжбүрлеу басқару әдісі ретінде адамдардың санасына және мінез – құлықтарына психикалық, материалдық немесе физикалық ықпал етуді білдіреді. Мемлекеттік басқару сферасында құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету және қорғау құралы, амал – тәсілі ретінде пайдаланылады, жазалау функциясын атқарады.

Әкімшілік – мәжбүрлеудің белгілері:

1) Заңның негізінде қолданылады. Құқық нормасымен мыналар реттеледі: қандай шаралар, қандай жағдайда, қандай тәртіпте, кім қолдануы мүмкін. Мәжбүрлеу шараларының айқын регламентациясы жеке басқа, тұрғын жеріне және азаматтардың жеке меншігіне қол сұғылмаушылық қағидаларын сақтау үшін қажет;

2) Юрисдикциялық (іс жүргізушілік), құқық қолданушылық актілері арқылы жүзеге асырылады;

3) Жеке тұлғаларға арналған, яғни әкімшілік – құқықтық нормаларды бұзған нақты құқық субъектілерге ғана қолданылады;

4) Әкімшілік мәжбүрлеуге соттан тыс қолдану тәртібі тән. Әкімшілік мәжбүрлеу шараларын қолдану оларды сотқа бармай –ақ тікелей жүзеге асыратын тиісті атқарушы органдардың (лауазымды тұлғалардың) құзырылығына берілген. ҚР заңнамасына сәйкес әкімшілік мәжбүрлеу шараларының жекеленген шараларын соттар пайдаланады (аса қатаң әкімшілік жазаларға тартқанда);

5) Ведомстволық шектеулері болмайтын (жол жүру қауіпсіздігі ережелері, санитралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету) мемлекеттік басқару сферасында жалпыға міндетті мінез-құлық ережелерін қалыптастыратын әкімшілік – құқықтық нормаларды қамтамасыз ету мақсатында қолданылады.

Негізгі белгілері:

1) Мемлекеттік басқару сфераларында қалыптасқан қоғамдық қатынастарды қорғау үшін арналған мемлекеттік мәжүрлеудің ерекше түрі. Әкімшілік мәжбүрлеу шаралары мемлекеттік – биліктік сипатта болады.

2) Әкімшілік мәжбүрлеуді қолдану негіздері болып, ереже бойынша, әкімшілік құқық бұзушылық мазмұны немесе әкімшілік мәжбүрлеу шаралары қандайда болмасын қауіпті салдарлардың туындауының алдын алу, ескерту үшін пайдаланатын, құқық нормасында көзделген ерекше жағдайлардың (мысалы, індет, (эпидемия), эпизоотия, табиғи апаттар немесе басқа да табиғи апаттар) басталуы болып табылады.

3) Оны қолдану қызметтік бағынушылық қатынастарымен байланысты емес. Әкімшілік билік субъектісі мен құқық бұзушы бір еңбек ұжымының мүшелері болып табылмайды, құқық бұзушы қызмет бабы бойынша оған әкімшілік мәжбүрлеу шараларын қолданатын тұлғаға бағынышты болмайды. Егер тұлға ұжымда қызметтік – әскери, еңбектік немесе өзге де мемлекеттік тәртіпті бұзған жағдайда, оған тәртіптік мәжбүрлеу шаралары қолданылар еді.

4) Әкімшілік мәжбүрлеу шараларын қолдануды реттейтін актілерді көптеген мемлекеттік басқару органдары шығаруға құқылы: Парламент, Президент, Үкімет, маслихаттар, әкімшіліктер. Бірақ әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін санкциялар тек заңдармен немесе заңды күші бар Президенттің жарлықтарымен белгіленеді.

5) Әкімшілік мәжбүрлеуді нормативті – құқықтық актілермен белгіленген топтағы осыған өкілеттілігі бар органдар мен олардың лауазымды тұлғалары ғана қолданады. Осындай органдардың толық тізімі Қазақстан Республикасының «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы” Кодексінің 17 тарауында берілген.

6) Мемлекеттік мәжбүрлеудің өзге шараларын (құқық бұзушылықтық, азаматтық іс жүргізу) қолданудың іс жүргізушілік тәртіптерімен салыстырғанда әкімшілік мәжбүрлеу шараларының қолданудың іс жүргізушілік тәртібі өте қарапайым, күрделі процедура тән емес. Әкімшілік мәжбүрлеу шараларын қолдану мәселелері іс жүзінде болған мән – жайлардың әдеттегі дәлелді жағдайында шешіледі, күрделі дәлелдеу материаклдарын талап етпейді, сондықтан да күрделі іс жүргізушілік регламенттіде қажет етпейді. Әкімшілік – іс жүргізушілік әрекеттер жеделдігімен, салыстырмалы қарапайымдылығымен және үнемділігімен ерекшеленеді.

Әкімшілік мәжбүрлеу – біртекті ұғым емес, керісінше құқықтық тәртіпті қорғау мақсатында өкілетті құқық қолданушы субъектілермен қолданылатын мәжбүрлеу ықпал етудің әкімшілік – құқықтық амал – тәсілдердің, құралдардың жиынтығынан құралатын күрделі ұғым. Әкімшілік мәжбүрлеуді қолдану негізі болып, ереже бойынша, әкімшілік құқық бұзушылықты жасау немесе әкімшілік мәжбүрлеу шаралары қандайда болмасын қауіпті салдарлардың туындауының алдын алу үшін, ескерту үшін пайдаланатын, құқық нормасында көзделген ерекше жағдайлардың (мысалы, індет, (эпидемия), эпизоотия, табиғи апаттар немесе басқа да табиғи апаттар) басталуы болып табылады. Әкімшілік мәжбүрлеу шараларының кешені алуан түрлі. Олардың барлығын мақсаттары бойынша, негіздері бойынша және қолданылу тәртібі бойынша бөлуге болады, осы аталғандардың барлығы әкімшлік мәжбүрлеу шараларын топтау үшін объективті алғы шарттар болып табылады.Қандайда болмасын шаралардың мәжбүрлеу жүйесіндегі орны ең алдымен, оның сәйкес қоғамдық қатынастарға ықпал ету тәсіліне байланыстырлыған оның мақсатымен анықталады.

6.2. Әкімшілік мәжбүрлеу түрлері.

Әкімшілік мәжбүрлеу түрлері

1) мақсатты міндеті бойынша:

а) әкімшілік – мәжбүрлеу шаралары ( бақылау және қадағалау үшін тексеру, құжаттарды тексеру, және заттарды қарау, транспорт құралдарын техникалық қараудан өткізу және т.б.);

б) Әкімшілік – бұлтартпау шаралары (құқыққа қайшы іс – әрекетті тоқтату талаптары, тұлғаны әкімшілік ұстау, қаруды және өзге де арнайы құралдарды қолдану және т.б.);

в) Әкімшілік жауапкершілік шаралары (әкімшілік жазалар).

Әкімшілік мәжбүрлеу, бұлтартпау және іс жүргізушілік қамтамасыз ету шаралары

Әкімшілік мәжбүрлеу басқару әдісі ретінде адамдардың санасына және мінез – құлықтарына психикалық, материалдық немесе физикалық ықпал етуді білдіреді. Мемлекеттік басқару сферасында құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету және қорғау құралы, амал – тәсілі ретінде пайдаланылады, жазалау функциясын атқарады. Мемлекеттік мәжбүрлеу, бұл оның жекеленген түрлеріне белгілі дифференциация жасамайды. Құқықпен реттелетін қоғамдық қатынастардың алуан түрлілігі оларды қорғау мақсатында мемлекеттік мәжбүрлеудің әртүрлі түрлерін қолдану қажеттілігімен байланыстырады. Мәжбүрлеудің осы түрлері бір-бірінен өз мазмұны бойынша, негіздері бойынша, жүзеге асырылы тәртібі бойынша ажыратылады. Қалыптасқан практика бойынша мемлекеттік мәжбүрлеудің 4 негізгі түрі бар: құқық бұзушылықтық – құқықтық; азаматтық-құқытық; тәртіптік; әкімшілік-құқықтық. Әкімшілік мәжбүрлеу – бұл құқыққа қайшы әрекеттерді тоқтату, әкімшілік теріс қылықтар үшін жауапкершілікке тарту немесе қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында азаматтардың, лауазымды тұлғалардың заңды міндеттерін орындауға итермелейтін, мәжбүрлеуден тұратын заңмен белгіленген шараларды мемлекеттік басқару органдарының (соттардың, судьялардың), сонымен қатар осындай мемлекеттік биліктік өкілеттіліктерді делегирлеген жағдайда – қоғамдық ұйымдардың қолдануы.

Құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету мақсаты мен тәсіліне байланысты барлық әкімшілік мәжбүрлеу шараларын үш топқабөлуге болады:

1) Әкімшілік – ескерту шаралары - мемлекеттік басқару сферасында мүмкін болатын құқық бұзушылықтардың алдын алу мақсатында, сонымен қатар табиғи апат жағдайлары, авариялар, бақытсыз жағдайлар кезінде қоғамдық қауіпсіздік қамтамасыз ету мақсатында қолданылатын мәжбүрлеу шаралары. Бұлар көбінесе құқық бұзушылықтармен байланысты емес, яғни құқық бұзушылық болмаған кездерде, азаматтардың денсаулықтары мен өмірлері үшін төнген қауіпті жою үшін пайдаланылады. Бұл шаралар айқын көрсетілетін ескерту, алдын – алу сипатта болады. Олардың мәжбүрлеушілік сипаты оларды өкілетті органдар (лауазымды тұлғалармен) әкімшілік – құқықтық нормалардың шегінде бұйырылған әрекеттерді орындауға немесе қандайда болмасын әрекеттерден бас тартуға міндетті екінші тараптың келісімінсіз қолдануында көрінеді. Басқару органдарының (лауазымды тұлғалардың) әкімшілік – ескерту (алдын алу) шараларын қолдану бойынша өкілеттіліктері заңдарда немесе заң күшіндегі әкімшілік –құқықтық нормаларда анық белгіленген, тіпті қай субъекті қандай шараны қолданатындығына дейін нақты анықталған. Ереже бойынша бұл бақылаушы – қадағалаушы органдар және олардың өкілдері (полиция қызметкерлері, санитарлық қадағалау органдары, кедендік және өзге де органдар). Осы облыста халық бақылаушылары да осындай тиісті өкілеттіліктер көлемі берілген.

Әкімшілік – ескерту (алдын алу) шаралары алуан түрлі. Солардың ішінде анағұрлым кең тарағандары:

- тұрғын үйлерге және қызметтік кеңселерге полиция қызметкерлерінің кіруі, мысалы, төл құжаттық тәртіпті (режимді) сақтауларын тексеру үшін;

- құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында құжаттарды тексеру, мысалы, жүргізушілерден – жүргізуші куәлігін, жолдама, тауаркөліктік құжаттар; азаматтардан – жеке басын куәландыратын құжаттар, аңшылар мен балық аулаушылардан - тиісті лицензияларын тексеру; - мемлекеттік шекара арқылы өткенде контрабанданың алдын алу мақсатында, сонымен қатар азаматтық авиация кемелерінде ұшу кезінде тиым салынған жүктерді және құралдарды (мысалы, қару –жарақ, жарлығыш заттар, тез жанатын, улы заттар, сонымен қатар есірткілерді) табу мақсатында заттарды, қол жүктерін қарау, сондай-ақ жеке басын қарау;

- көліктер мен жаяу адамдардың қозғалысын қозғалыс қауіпсіздігіне төнген қауіп –қатерді төнген кезде тоқтату немесе шектеу, мысалы, табиғи апаттар кезінде, жол апаттарында, жолдарды, газ, электр және басқада желілерді жөндегенде);

- желіге техникалық бұзылған көліктерді шығаруға тиым салу;

- тұлғалардың (мысалы, тамақ өнеркәсібі мен сауда қызметкерлерінің) денсаулық жағдайларын және кәсіпорындардың (мысалы, қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының) санитарлық жағдайларын тексеруден өткізу;

- эпидемия және эпизотиялар кезінде карантин енгізу (мысалы, кіруге және шығуға тиым салу немесе шектеу);

- бас бостандығын айыру орындарынан келген тұлғаларды әкімшілік қадағалау;

- мүліктерді реквизициялау, яғни мүліктің ақысын төлеп мәжбүрлеп алу (мысалы, әскери жағдай кезінде жеке көліктерді алу);

2 ) Әкімшілік – бұлтартпау шаралары және іс жүргізуді қамтамасыз ету шаралары мәжбүрлі түрде құқыққа қайшы әрекеттерді тоқтату (кесу) және олардың зиянды салдарларын жою кезінде қолданылады. Бұл шаралар да кінәлі тұлғаларды жауапкершілікке тартуды қамтамасыз етеді және полиция органдары, мемлекеттік инспекторлар және кейбір жағдайларда халық бақылаушылары (народные дружинники) қолданады. Әкімшілік бұлтартпау шараларына мыналарды жатқызуға болады:

- әкімшілік ұстау, яғни тұлғаның физикалық бостандығын қысқа уақыт ішінде шектеу. әкімшілік құқық бұзушылықтарды тоқтату, хаттама толтыру, әкімшілік істерді өз уақытында қарауды қамтамасыз ету мақсатында қолданылады. Бұл шараны көбінесе полиция қызметкерлері қолданады;

- кәсіпорындардың жұмыстарын тоқтату, мысалы, еңбекті қорғау ережелерін, техника қауіпсіздігі мен өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзған жағдайда;

- техникалық жағдайы қауіпсіз жол қозғалысына қауіп төндіретін жағдайда ақауы бар автокөліктерді пайдалануға тиым салу;

- егерде оларды иемденуге рұқсаты болмаса, қандайда болмасын ережелерді бұзушы тұлғалардан мүліктерін алу (суық қаруды, мөрлерді, штамптарды);

- қалпына келтіру сипатындағы мәжбүрлеу шаралары (мысалы, өз бетімен тұрғызған құрылыстарды бұзу, өз бетімен тұрғын үйге кіріп алғандарды әкімшілік шығару);

- полиция қызметкерлерінің қаруды қолдануы, мысалы, шабуылдан азаматтарды қорғауда, кепілге алғандарды босатқанда, полиция қызметкерлеріне шабуыл көрсеткенде;

- қоғамдық тәртіпті әдейі бұзушыларға самбоның, еркін күрестің, әскери күрес әдістерін қолдану, рәзіңке таяқшаларды пайдалану, кісен салу арқылы тікелей физикалық ықпал ету;

- өкілетті органдардың (лауазымды тұлғалардың) қоғамға жат қылықтарды тоқтату талабы.

Әкімшілік – ескерту шаралары да (құқық бұзушылықтардың алдын алу), сондай – ақ әкімшілік бұлтартпау шаралары да (жасалынып жатқан құқық бұзушылықтарды тоқтату), ереже бойынша, кінәлі тұлғаларды олардың құқық бұзушылық жасағаны үшін жазалауға дейін қолданылады, яғни әкімшілік жауапкершілік шараларын қолданудың алғы шарты болып табылады. Іс жүргізуді қамтамасыз ету шаралары, мысалы, жеке басын тінту, қарау, тексеру, заттарды тінту, тексеру, қарау, заттар мен құжаттарды алу, әкімшілік істерді шешу тәртібі заңдылықты нығайтуға ықпал етеді, заңнамада белгіленген шектерде және тәртіпте қарастырылған жағдайда ғана қолданылады.

3) Әкімшілік жазалау шаралары, мысалы, айыппұл салу, тәркілеу, әкімшілік қамау - заңды жауапкершілік шараларын білдіреді және нақты құқық бұзушылықтарды істегенде қолданылады. Әкімшілік мәжбүрлеу шараларының бұл тобы әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаны заңдылықты сақтау, адамзат тұрмыс – тіршілігінің ережелерін құрметтеу және құқық бұзушылардың өзерін, сондай-ақ басқа да тұлғалардың жаңа құқық бұзушылықтарды жасамауларын ескерту рухында тәрбиелеу мақсатында қолданылады.

Өзіңе-өзі сұрақтар

1.1.Әкімшілік мәжбүрлеу түсінігі

1.2. Әкімшілік мәжбүрлеу түрлері.

7 АПТА

7 тақырып. Әкімшілік бұлтартпау шаралары.

7.1. Әкімшілік бұлтартпау шаралар түсінігі.

7.2. Әкімшілік бұлтартпау шараларынің жіктелуі.

7.1. Әкімшілік бұлтартпау шаралар түсінігі.

Құқықтық мәжбүрлеу дегеніміз - заңды норма негізінде қолданылатын және мемлекеттік билік белгілеуіндегі мемлекеттік іс-әрекет әдісі.

Мәжбүрлеу деп - белгілі объективтік физикалық немесе психологиялық жағынан әсер етуді айтады. Мәжбүрлеуді өкілеттілердің құқық бұзушылыққа қарсы санкциялар мен құқықтық нормаларда көрсетілген шараларды мемлекеттік органдарға, лауазымды тұлғалар мен қауым құрамындағы субъектілердің санасы мен мінез-құлқына процессуалдық тәртіп бойынша әсер ету арқылы іске асырады.

Мәжбүрлеуді қолдану туралы мәселе өте даулы. Кейбір ғалымдар (С. Алексеев) мемлекеттік мәжбүрлеу саласында әкімшілік бұлтартпау шаралары өмір сүрмейді десе, екіншілері (Н.С. Самощенко, М. X. Фарукшин) - олардың маңызды орны бар және олар санкциямен емес, құқықтық нормалар диспозициясымен қарастырылады деп пайымдаған. Сонымен қатар, процессуалдық мәжбүрлеуді мінез-құлықтың заңды негізі деп қарастыруға болмайды деген пікір де бар. Кейбір заңгерлер бұлтарпау шараларын санкциямен ұштастырып, құқықтық қатынастардағы ерекше маңыздылығын ашып көрсетеді. (Б. Т. Базылов,С. Н. Кожевников).

Бұлтарпау әкімшілік-құқықтық мәжбүрлеудің бір формасы ретінде бірқатар белгілерге ие. Бұл жерде әкімшілік жаза мен мәжбүрлеудің жазаламайтын құралдарының айырмашылық шекарасын айыра білу керек. Бұлтарпау шаралары құқықтық нормалардың бұзылмауы үшін, заң бұзушылықтын келеңсіз салдарынан алдын-алудың жолын кесу және ескерту үшін және кінәлілерді міндеткерлікке тарту шараларын ұйымдастыру үшін қажет. Әкімшілік бұлтарпаудың мақсаты - бұзақының еркін емес, оның теріс, заңға қайшы іс-әрекеттерін тоқтатуды ескерту. Бұл шаралардың көлемі, уақыты түрақты айқындалмаған және құқыққа қарсы әрекеттілігін қолданады. Әкімшілік міндеткерліктен жазаламайтын құралдардың айырмашылығы – мәжбүрлеу тек қана субъектілерге емес (әкімшілік ұстау, тікелей ;істің жолын кесу шараларын қолдану), сонымен қатар, материалды заттарғада (мүлікті пайдалануға тыйым салу, өз бетімен салынған құрылыстарды бұзу) ұлғаға қатыссыз бағытталады. Заттың бағытының мінез-құлқына айланысты бұл тарпау шаралары табиғи бостандық шектеулері мен мүліктік құқықтары көлемінде болуы мүмкін. Табиғи тандық шектеулерін шын мәнісінде, айыпты тұлғаға мәжбүрлеу шараларын қолданудан көруге болады.

Мүліктік тұрпаттағы бұлтартпау шаралары, көбінесе, мүлікке жасалған құқыққа қарсы зардапты алғашқы қалпына келтіру үшін қолданылады. Жалпы теориялық әдебиеттерде тыйым салушы шаралар мен процессуалдық-қамтамасыз ету функциясындағы тиым салушылық арасында шектеу шекараларын айырып көрсетуді талап етеді.

Қол сұғу іс-әрекеті кейбір заңдар мен заңға тәуелді актілермен түсіндіріледі. Құқық нормалары функционалды тағайындалуына байланысты - материалды және процессуалды болып бөлінеді. Ал осыған байланысты тиым салу шаралары - жалпы, арнайы және процессуалды деп жіктеледі.

7.2. Әкімшілік бұлтартпау шараларынің жіктелуі.

Жалпы бұлтарпау шаралары -азаматтарға қолданылады, себебі бұл шаралар субъектінің құқыққа қайшы іс-әрекеттеріне шектеу қоюда жеке тұлғаның еркіне құқықтық шектеу қояды.

Мұндай шараларға:

а) күшпен әсер ету кұралдары (қоян-қолтық күрес әдістері, қызметтік арнайы жануарлардың қолданылуы);