1. Болмыстың әр түрлі қырлары тең өмір сүретіндігін сынаңыз
Жаратылыстанулық – ғылыми энергетизмнің негізін салушы – Роберт Майердің көзқарастарын түсіндіріп беріңіз
жүктеу/скачать 32.52 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 7.Спинозаның субстанция іліміндегі аксиомалардың мағынасын ашыңыз.
| 6.Жаратылыстанулық – ғылыми энергетизмнің негізін салушы – Роберт Майердің көзқарастарын түсіндіріп беріңіз
1814 жылы 25 қарашада Хейльбронн қаласында неміс фармацевтінің отбасында дүниеге келген. Тюбингенде, Мюнхенде және Парижде медицинаны оқыды. - энергияны зерттеу. жаратылыстану-ғылыми энергетиканың негізін салушы Роберт Майер (1814-1878). Дүниетаным ретінде философиялық энергетизм энергияға, соның ішінде материяға, рухқа бар және болып жатқанның бәрін азайтады, оның түсінігінде энергия көрінісінің формаларынан басқа ештеңе емес. бұл энергетиканың негізгі өкілі Вильгельм Оствальд болып табылады, ол осы негізде табиғат пен мәдениеттің кең философиясын құрды, оның шыңы энергетикалық императив: «ешқандай энергияны босқа жұмсамаңыз, оны пайдаланыңыз! Майер 1842 жылы «Химия және фармация жылнамалары» журналында «Жансыз табиғат күштері туралы ескертулер» атты еңбегін жариялады. Онда ол жұмсалған жұмыс пен өндірілген жылудың эквиваленттігін көрсетті, сөйтіп термодинамиканың бірінші бастамасын негіздеді; сол жерде ол алдымен теориялық негіздерге сүйене отырып, жылудың механикалық эквивалентін есептеді. Бұл жұмыс ұзақ уақыт бойы назардан тыс қалды, тек 1862 жылы ғана Р.Клаузиус пен Дж.Тиндалл Майердің осы зерттеуіне және оның кейінгі еңбектеріне назар аударды, олар толығымен дәл емес, бірақ өте тапқыр мысалдар мен идеяларға толы болды. жансыз және жанды табиғатта энергияны сақтау: «Die organische Bewegung in ihrem Zusammenhang mit den Stoffwechsel» (Heilbronn, 1848), «Beträge zur Dynamik des Himmels» (сонда), «Bemerkungen über d. mechanischen Aequivalent der Wärme» (сонда, 1851). 7.Спинозаның субстанция іліміндегі аксиомалардың мағынасын ашыңыз. Барух Спиноза (1632-1677ж.ж.) Амстердам қаласында еврей жанұясында дуниеге келедi. Ең алдымен ол дiни училищеде оқиды, бiрақ оны әкесi саудаға тартып, ол оқу орнын бiтiре алмай қалады. Сондықтан, ол өз бiлiмiн дербес өзiндiк дайындық арқылы толтырады. 1656 ж. Библияны сынағаны үшiн оны жергiлiктi еврей қауымы өз қатарынын шығарып, оған лағнат атады. Сондықтан, ол жеке басын асырау үшiн өмiр бойы көзiлдiрiк шыныларын өңдеп өте ауыр жағдайда өмiр сүредi. 45 жасқа келгенде өкпе ауруына шалдығып өмiрден ерте кетедi. Негiзгiеңбектерi“Ақыл-ойды жетiлдiру жөнiндегi трактат, Этика, “Саяси трактат т.с.с. Онтологиялық мәселелер. Құдай-субстанция-табиғат. Спиноза болмыстың ең соңғы себебi Құдайда деп есептейдi. “Құдай... барлық заттардың бiрiншi себебi және өз-өзiнiң себебi, өз-өзi арқылы танылады. Ол Құдайдың болмысын дәлелдеу үшiн онтологиялық дәлелдемелер келтiредi. Бiрақ, ол Құдайға пантеистiк мағна бередi, яғни оны бiздi қоршаған табиғатқа теңейдi. Олай болса, Құдай табиғаттан тыс мәңгiлiк өмiр сүрiп жатқан рухани тұлға емес, оны тек қана зерде (intelligere) арқылы ғана түсiнуге болады. Мұндай көзқарас сол кездегi Құдай жөнiндегi деистiк пiкiрлерге қарсы болды. Егер деистер Құдай дүниенiң әң алшақтағы соңғы себебi деп есептесе, Б.Спиноза ол дүниенiң ең тiкелей жақын себебi деген тұжырымға келедi. Табиғатпен теңелген Құдай сонымен қатар субстанция ретiнде қаралады. Егер Р.Декарт Дүниенiң негiзiнде екi бiр-бiрiне тәуелсiз субстанция жатыр, ал олардың үстiндегi Құдай екеуiн бiр-бiрiмен үйлестiредi деген болса, Б.Спиноза Құдай мен субстанцияны бiр-бiрiмен қосып, оларды табиғатпен теңейдi. Сондықтан, оның метафизикалық-онтологиялық негiзгi формуласы - ол Құдай, иә Субстанция, я Табиғат, өйткенi оның бәрi - бiрегей. Табиғаттың өзi Құдаймен тең болғаннан кейiн, онда “Жаратушы және “Жаратылғандеген дiннiң негiзгi ұғымдары керек болмай қалады. Субстанция, я Табиғат, Б.Спинозаның ойынша,-“озiне-өзi себептi (causa sui,- латын сөзi,- себеп өзiнде). Онымен бiрегей Құдай ешқандай жаратушылық қасиеттерiмен танылмайды. Осыған орай, Б.Спиноза деизмнiң де негiзгi қағидаларын терiске шығарады, өйткенi ол, аз да болса, Құдайдың алғашқы сатыдағы Дүниенi жаратқан қызметiн мойындайды. Табиғаттан жоғары Дүниенi жаратқан Құдай болмағаннан кейiн, Құдайдың өзi Табиғатпен тең болған соң, ол екi ұғымды пайдаланады. Ол “тудыратын табиғат (natura naturans) және “тудырылған табиғат (natura naturata). Бiрiншi ұғым - ол интуитивтiк ой елегi арқылы түсiнiлетiн табиғат. Екiншi ұғым - ол сезiмдiк бiлiм тудыратын бiздi жағалай қоршаған жеке заттар мен құбылыстар. Спиноза аксиомаларды геометрияда түсінілетіндей – дәлелдеуді қажет етпейтін тұжырымдар ретінде түсінеді. Алайда, біз бұл жерде Спинозаның философиялық білімінің объективті емес, субъективті сипатын көреміз, өйткені ол өзінің аксиомаларына абсолютті мән береді, ал олардың дұрыстығын жалғыз растау - оның жеке пікірі.Дегенмен, аксиомалардың «Құдай туралы» бөлігін де, тұтастай алғанда бүкіл «Этиканы» да түсіну үшін маңызды екені сөзсіз, сондықтан оларды осы талдауда атап өткен жөн. «Бар нәрсенің бәрі не өзінде, не басқа нәрседе бар». Анықтамалардан байқағанымыздай, болмыс ұғымы Спиноза үшін өте маңызды болып шығады, сондықтан оны бұлай нақтылау әбден орынды болып шығады. Мұнда бар нәрсенің бәрі не субстанция («өзінде бар») не субстанция емес деген идея айтылады. Оның үстіне субстанция емес, басқа нәрседе бар барлық нәрсе «Басқа арқылы көрсетуге болмайтын нәрсені өзі арқылы көрсету керек». Қосайық: «Ал өзі арқылы бейнеленген нәрсе субстанция деп аталады». Осылайша, Спиноза іс жүзінде субстанцияны атамай-ақ айтады. «Белгілі бір себептен міндетті түрде салдар туындайды, ал керісінше, белгілі бір себеп болмаса, нәтиженің шығуы мүмкін емес». Бұл аксиомадан біз Спинозаның қоршаған әлемде себеп-салдарлық байланыстардың міндетті түрде болуын қорғайтынын көреміз. Ол өзінің ойластырылған «Этикасымен» осы қатынастарды қорғап тұрғандай. «Әсерді білу себеп туралы білімге байланысты және соңғысын қамтиды». Бұл аксиома алдыңғысы арқылы жасалады. Спиноза кез келген іс-әрекет арқылы оның пайда болу себебін анықтауға болатынын өте оптимистік түрде мәлімдейді. «Бір-бірімен ортақ ештеңесі жоқ нәрселерді бірін-бірі білуге болмайды; басқаша айтқанда, біреуінің көрінісі екіншісінің көрінісін қамтымайды». Ортақ ештеңесі жоқ нәрселер, яғни. шын мәнінде себеп-салдарлық байланыстармен байланысты емес және бірдей сипаттамаларға ие емес нәрселер (маған солай көрінеді). Спиноза бойынша (сонымен қатар 4 аксиоманы қараңыз), егер екі нәрсе себеп-салдарлық байланыстар арқылы байланысты болса, онда олардың біреуі екіншісінің идеясын қамтиды («екіншісінде бар», 1 аксиоманы қараңыз), ал егер олар байланыспаса. , содан кейін, сәйкесінше, қорытынды жасамайды. «Шынайы идея оның объектісімен келісу керек», яғни. шынайы идея объектіні дұрыс бейнелейді. «Жоқ деп көрсетуге болатын барлық нәрсенің мәні болмысты қамтымайды». Бұл жерде Спиноза «болмыс жоқ деп көрсетуге болатынның» бәрі causa sui («болмыс жоқ») емес деген идеяны білдіреді.Сонымен, біз Спиноза аксиомалары Анықтамалардағы идеялардың логикалық жалғасы екенін көреміз, ол өз кезегінде теоремаларда одан әрі дамытылады. жүктеу/скачать 32.52 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|