1. Физиология пәні, басқа ғылымдармен байланысы, медицинадағы маңызы
Электромиография, динамометрия, медицинадағы маңызы
жүктеу/скачать 69.68 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Электромиография
- Жұмыс барысы
- Медицинадағы маңызы
- Динамометрия.
- Медициналық динамометрлер
| 24. Электромиография, динамометрия, медицинадағы маңызы
Бұлшық ет жасушасын зерттеу үшін, дәрігер бұлшық етке инелі электрод деп аталатын, жіңішке инені еңгізеді. Сол себептен бұл процедураның екінші атауы- инелі электромиография деп аталады.Бұл уақытта адам ешқандай ауырсынуды сезінбейді. Ең алғаш рет ЭМГ -ны адамға неміс ғалымы Г.Пипер 1907 жылы қолданды.Электр импульсы нысанға қоздырғыш электродар көмегімен беріледі.Потенциалдарды тіркеу инелі және тері электродтарының көмегімен жүзеге асады. Электромиографтар 2 түрлі қоздырғыш электродтарымен жабдықталған:Электродтардың электр өтімділігін арттыру үшін арнайы гельдер(пасталар) қолданылады. Электромиография — бұлшық еттің электрофизиологиялық белсенділігін анықтау мақсатында биопотенциалын жазу. Бұлшық еттің сау және сырқат қалпын тексеретін ортодонтиялық тәсіл. Жұмыс барысы: Қондырғыны электр тогына қосамыз.Миографпен жұмыс істеу үшін оны 10 минут қыздырамыз.Содан соң сезімталдығын ауыстырып, қосқышын «калибровка» жағдайына келтіреміз.Сүзгіш ұстағышын, күшейткіштің 15 және 0,05 Гц жағдайына келтіреді.Тіркеу электродының штекерін каналдардың біреуінің кіре берісіне қосамыз.Қоздыру электродының штекерін реттеушінің стимулятор шыға берісіне қосу керек.Реттеу блогының «Селектор» тұтқасын «Ручная» жағдайына келтіреміз.Стимуляцияның шыға беріс деңгейінің ауыстырғышын х10 дқалпына келтіреміз. «Длительность серии» тұтқасын 200 қалпына келтіреміз, ал «Длительность импульса» ауыстырғышын 0,1 немесе 0,2 мсек қалпына келтіреміз.Терідегі электродтар қойылатын нүктелерді спирт немесе эфирмен залалсыздандыру қажет, кейін физиологиялық ерітіндімен ылғалдап алу керек. Содан соң тіркегіш және стимуляциялық электродтарды қоямыз.Олардың арасына жермен тіркелген электрод қойылады. М-жауапты тіркеу. Шеткі жүйкені электрлік тітіркендіргіш әсер еткенде ортодромдық қозу таралу әсерінен М-жауап туады( дистальді бағытта ). Бұл жауапты әдетте жиынтықтық моторлық потенциал деп атайды, себебі осы потенциал қимыл-қозғалыс бірлігінің қосындысын қорытындылайды. «Ручной пуск» кнопкасын баса отырып, максималды амплитуда стимулын блок стимуляциясына тереді, яғни максималды импульс интенсивтілігінің 30-50% көтереді. Амплитудадағы басым М-жауап туады. М-жауаптың жасырын кезеңін анықтау үшін тітіркендіргіш импульсі 0,1мс ретінде қолданылады. Қалыпты жағдайда екі кезеңдік ауытқуға жақын шамада болатын М-жауаптың амплитудасы мен формасы бағаланады.Тітіркендіргіш табалдырығын анықтау үшін М-жауаптың толық жоғалып кетуіне дейін серпіліс амплитудасын азайтады. Содан соң қайта көбейтеді. Тыныш күйдегі тітіркендіргіштің минимальді күшінде бұлшықет потенциалы пайда болады және ол М-жауаптың табалдырығы болып табылады. Бұлшықет табалдырығының жауабын анықтауда импульс ұзақтығы өте үлкен болуы керек(1-2мс). М-жауап қажетті тітіркендіргіш уақытымен анықталады.Қозғыштығы жоғары қозғалыс бірлігінің потенциалын табу үшін М-жауапты тұрақтандыру кезіндегі сезімталдықты тіркеуде М-жауаптың табалдырығы 20-30 мкВ болу қажет.Тітіркену импульсінің қарқындылығын жоғарылатып максималды М-жауабын аламыз және токтың әрі қарай көбеюі потенциал жиынтығы амплитудасының жоғарылатуына әкеп соқтырмайды.Сосын вольтажды супермаксималдыға (30-50%) дейін көтереміз. Медицинадағы маңызы: М-жауабының практикада қолданылуы мен диагностикалық маңызы. М-жауапты жүйке бұлшықет аппараты жарақатын (полиневрит, жарақаттық және токсикалық невропатия, миастания) анықтау үшін қолданылады. Бұл жағдайда М-жауаптың амплитудасы мен формасы, сонымен қатар жасырын кезеңі өзгереді.Осы кезде ауруға шалдығу дәрежесі мен деңгейі де анықталуы мүмкін.Бұл мәліметтер операция жасар алдында, сонымен қатар осы мәліметтерге сүйене отырып, оперативтік және консервативтік емдеу тактикасын анықтау үшін керек. Динамометрия. Динамометрия деп бұлшық ет күшін өлшеу әдісін айтады. Оны арнайы динамометр деп аталатын аспаптың көмегімен жүргізеді. Динамометрді қолмен қысқанда аспап ішіндегі тіл шкала бойынша жылжып, қысуға қатысатын бұлшық еттің күшін көрсетеді. Динамометрияның көмегімен дененің түрлі бұлшық еттерінің күшін өлшеуге мүмкіндік болады. Динамометрдің жұмысы Гуктың физикалық заңына негізделген, ол кез-келген серпімді денеде пайда болатын деформация (мысалы, серіппе) кернеуге тура пропорционал (көрсетілген денеге қолданылатын күш).Деформация күшінің орнын толтыру ретінде денеде қарама-қарсы серпімді күш пайда болады, ол денені бастапқы пішіні мен өлшеміне қайтаруға тырысады. Динамометр-бұл бақылау-өлшеу құралы, адамның күш моментін өлшеуге арналған негізгі құралдардың бірі. Медициналық динамометрлер-бұл күш пен төзімділікті анықтайтын мамандандырылған құрылғылар. Динамометрлерден алынған деректерді талдау бұлшықеттердің жалпы жағдайын, жұмыс деңгейін бағалауға мүмкіндік береді. Реабилитологияда динамометрлер науқастың операциядан, жарақаттанудан, тірек-қимыл жүйесінің ауруларынан қалпына келуін бақылауға көмектеседі.Диагностикалық құрылғы ретінде динамометр кәсіби спортшылардың бұлшықет күшінің жаттығу көрсеткіштерін өлшеу үшін қажет. Осы мақсаттар үшін іс жүзінде динамометрлердің бірнеше түрлері қолданылады: қолдың динамометрлері-саусақтардың икемді бұлшықеттерінің күшін көрсетеді; стан динамометрі - "айналу күшін" анықтайды-дененің экстензорлы бұлшықеттерінің күші. 25. Көлденең жолақ бұлшықет миофибриласының құрылысы Көлденең жолақты ет ұлпасы— қаңқа бұлшықет ұлпасы және жүрекет ұлпасы болып екіге бөлінеді. Көлденең жолақты бұлшықет ұлпасы— қаңқаның, тілдің, жұтқыншақтың, өңештің алдыңғы бөлігінің, көмекейдің, көз алмасының, құлақтың, көкеттің бұлшықеттерін құрайды. Көлденең жолақты бұлшықет ұлпасының ет талшықтары миосимпласттардан тұрады.Бұлшықет талшықтарының арнайы органеллалары — миофибриллалар миосимпласт ядроларын саркоплазмага қарай шетке ығыстырып, цитоплазма орталығының көп бөлігін алып жатады. Олар ет талшығының ұзын бойын бойлай орналасады. Миожіпшелер (миофибриллы)— ет ұлпасының жасушалары — миоциттер мен ет талшықтары — миосимпласттар цитоплазмасында болатын, олардағы жиырылу процесін іс жүзіне асыратын арнайы органеллалар.Миожіпшелер протеиндік бөлікшелер — миофиламенттерден (жіңішке жіпшелер) құралған. Миожіпшелердің орташа диаметрі 2-3 мкм. Қаңқа бұлшықет талшықтары мен жүрек кардиомиоциттері миожіпшелерінің құрылымдық бірлігі — миомерлер. Миожіпшелер миозин миофиламентері — жуандау күңгірт түсті анизотропты дискіні, ал актин миофиламенттері ақшыл түсті изотропты дискіні құрайды. Дискілер жолақты ет ұлпаларында кезегімен орналасып, миосимпласттардағы және кардиомиоциттердегі көлденең жолақтарды анықтайды.Миофибрилла-көлденең жолақты бұлшықет талшықтарының және жүрекет кардиомиоцитінің жиырылу процесін іс жүзіне асырады. Миофибриллалар ретімен және кезегімен орналасқан жиырылғыш протеиндер — актин және миозин жіпшелерінен құралған. Соңғы аталған протеинді жіпшелерден миофибриллаларды құрап, оларды бекітіп ұстап түратын телофрагмалар мен мезофрагмалар құрылымдарын — титин және небулин протеиндері құрайды. Телофрагма миосимпластқа көлденең орналасып, миофибриллалардың құрылымдық бірлігі саркомерлерді шектеп, оларды бір-бірінен бөліп тұрады. Телофрагманы құрайтын протеиндер молекулаларының торы миосимпласт сарколеммасымен байланысып, миофибриллалар үшін тіректік қызмет атқарады. Телофрагманың қалындығы 100 нм. Миофибрилланың көрші екі телофрагма аралығындағы саркомердің қақ ортасында мезофрагма орналасады. Мезофрагма да жоғарыда аталған протеиндерден түзілген. Бұлар да тіректік қызмет атқарады. Мезофрагмадан телофрагмаға қарай миозин миофиламенттері, ал телофрагмадан мезофрагмаға қарай актин миофиламенттері бағытталып кездесіп, бір-біріне жанаса кіріп, біраз аралықта параллельді орналасып, кірмелер түзеді. Миофибриллаларды құрайтын миозин мен актин филаменттерінің өзара орналасу орындары ерекше. Диаметрі 10 нм, ұзындығы 1,5 мкм әрбір миозин филаментін, диаметрі 5 нм, ұзындығы 1 мкм алты актин филаменті қоршап жатады. Тек миозин филаментінен құралған М-сызығының екі жағындағы ақшыл аймақты Н-жолақ деп атайды. Телофрагма аймағында миосимпласт сарколеммасы ішке қарай қатпарлана еніп, көлденең түтікшелер (Т-түтікшелерді) түзеді. Олардың құрамына негіздік жарғақ кірмейді. Актин миофиламенттері — изотропты ақшыл дискілерді, миозин миофиламенттері — анизотропты күңгірт дискілерді қүрайды. Осы ақшыл және күңгірт дискілер кезектесе орналасып, миофибриллалардағы миосимпласттың (ет талшықтарының) көлденең жолақтарын жасайды. Себебі, миосимпласттағы барлық миофибриллалардың кезектесе орналасқан ақшыл және күңгірт дискілері бір деңгейде жатып, ет талшығының көлденең жолақтарын түзеді. Ет ұлпасының "көлденең жолақты" деп аталуы осыған байланысты. Көлденең жолақты бұлшықет ұлпасы ерікті жиырылады. Миосимпласттар бір-бірімен жұқа дәнекер ұлпалық аралықтар (эндомизий) арқылы байланысып, ет талшықтарының шоғырларын түзеді. Ет талшықтары шоғырлары бір-бірімен өзара қалыңдау келген дәнекер ұлпалық аралықтармен (перимизий) байланысып, бұлшықеттерді құрайды. Бүлшықеттер сыртынан дәнекер-ұлпалық қабықпен (эпимизий) қапталған. Құрылысы жағынан бұлшықеттер — паренхималы мүше. Оның паренхимасын — ет талшықтары, ал олардың аралығындағы қан, лимфа тамырлары мен жүйкелер өтетін дәнекер ұлпалық аралықтар мен ет қабығы (эндомизий, перимизий, эпимизий) бұлшықеттің стромасын құрайды. 26. Дара және тетанустық жиырылу. Тетанус түрлері. Қозғалтқыш нейрондарының жүйке импульстарының қысқа тізбегі бұлшықетке түскенде дара бұлшықет жиырылуы байқалады. Оны бұлшықетке өте қысқа электрлік ынталандыруды қолдану арқылы индукциялауға болады. Бұлшық еттердің жиырылуы тітіркендіргіштің әсер етуінің басталуынан 10 мс дейінгі уақыт аралығынан кейін басталады, ол жасырын кезең деп аталады. Содан кейін қысқару (ұзақтығы шамамен 30-50 мс) және релаксация (50-60 мс) дамиды. Бір бұлшықет жиырылуының бүкіл циклі орта есеппен 0,1 с уақытты алады. Әртүрлі бұлшықеттердегі бір жиырылу ұзақтығы әр түрлі болуы мүмкін және бұлшықеттің функционалдық жағдайына байланысты. Бұлшықет шаршауының дамуымен жиырылу және әсіресе релаксация жылдамдығы баяулайды. Қысқа мерзімді бір рет жиырылуы бар жылдам бұлшықеттерге көз алмасының, қабақтың, ортаңғы құлақтың және т.б сыртқы бұлшықеттер жатады. Тетанус – бұл бұлшықетті нервтендіретін моторлы нейрондардан оларға көптеген жүйке импульстарының берілуінен туындаған және оның қозғалтқыш бөліктерінің жиырылуының қосындысы нәтижесінде пайда болатын бұлшықеттің жиырылуы. Көптеген мотор бөлімшелерінің талшықтарының жиырылуы кезінде жасалған күштердің жиынтығы бұлшықеттің тетаникалық жиырылу күшін арттыруға ықпал етеді және жиырылу ұзақтығына әсер етеді. Тіс тәрізді және тегіс тетанус бар. Тәжірибеде бұлшықеттің тісті тетанусын байқау үшін оны әрбір келесі тітіркендіргіш қысқарту фазасынан кейін, бірақ релаксация аяқталғанға дейін қолданылатындай жиілікте электр тоғының импульстерімен ынталандырады. Тегіс тетаникалық жиырылу бұлшықеттің қысқаруының дамуы кезінде кейінгі тітіркендіргіштер қолданылған кезде жиі тітіркендіргіштермен дамиды. Мысалы, бұлшықеттің қысқару фазасы 50 мс болса, релаксация фазасы 60 мс болса, тісті сіреспе алу үшін бұл бұлшықетті 9-19 Гц жиілікте ынталандыру керек, тегіс бұлшықетті алу үшін - бар. кем дегенде 20 Гц жиілігі. 27. Қаңқа және тегіс бұлшықеттердің физиологиялық қасиеттерінің негізгі айырмашылықтары. жүктеу/скачать 69.68 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|