1. Жалпы мәліметтер 3

МАЗМҰНЫ

Бұқар жырау ауданы- Қарағанды облысының ірі аудандарының бірі болып табылады. Оның тарихы- ол қазақ даласы мен оның халқының тарихы. Аудан тарихы ұлы адамдардың атымен жарық, олар өз өмірлерін қазақтардың бірігуіне және ұлттық мемлекеттің нығаюуына арнаған. Олардың алғашқыларының бірі Бұқар жырау.

Аудан аумағының жартысын Павлодар уезінің Аккелін болысы алған, олардың негізгі тұрғындары Сүйіндік руының қазақтары. Олар Семізбұғы, Тасшоқы, Айдарлы, Жалдыбау, Ақшоқы, Шалқар, Үшқатын, Ақбиік, Ақбел, Қушоқы, Ботақара жерлерін жайлаған. 1928ж болыстар жойылып, аудандар мен округтар болды.

Орталық Қазақстан бұрынғы халықтардың тұру жерлерінің негізгі ауданы болып табылады, олар мал бағумен қатар рудаларды әзірлеумен айналысқан. Жез эпохасының ескерткіштері, біздің эраға дейінгі екінші мыңжылдықмен мерзімделетін Бұқар жырау ауданының далаларында кезігеді. Оқымыстылармен олар андрондық мәдениетттің Нұра кезеңіне бөлінген. Нұра даласында сол уақыттың айқын және қалыптық кешендері табылған- жерлеу жайлары.

Археологиялық табыстар көрсеткендей Орталық Қазақстаннның алғашқы тұрғындары көшпенді рулар болған, оларға оқымыстылар андрондықтардың атын берген. Олар қараңғылық пен түнді жоғалтатын, от пен күнге табынған. Оларға жез заттарды соғып жасайтын, жез рудаларының алынуы мен ерту амалдары мәлім болған. Қоғамдық құрылымға байланысты тайпалар патриархальды-тектік құрылу кезеңінде болған. Көп жүз жылдықтардан кейін аймақтар қазақ арғын руы орналасқан.

Бұқар жырау ауданының намысы Сары-арқа даласында туған мыңдаған тұрғындар, олар өлкенің тарихы мен дамуында өз іздерін қалдырған. Бұқар жырау, Мәнжі батыр, Қазыбек би, Бекайдар би, Доскей ақын, Көшен ақын, Ғ.Мұстафин, С.Назарбаева- «Бөбек» балалар қорының президенті, Т.Ахметбеков, А.Жанғожин, Г.Хамзина, Г.Тергеубекова- Қазақстанның өнер академиясының оқытушысы, В.Крохмаль- спорт шеберіне кандидат, найза лақтырудан КазССР чемпионы, халықаралық марафондардың жеңімпазы, журналист, ауданның атақты құрметті адамдарының бірі.

Қарағанды облысы Бұқар жырау ауданы- Қарағанды облысының орталығында орналасқан. Ауданның әкімшілік- аумақтық бірліктері облыс орталығын және спутник қалаларды айналдыра орнаған.

Аудан оңтүстікте Абай және Қарқаралы аудандарымен, сібірде Осакаровка және Павлодар облысымен, сібір-оңтүстікте Павлодар облысымен, сібір-шығыста Осакаровка ауданымен шекаралас. Батыста Нұра ауданымен, оңтүстік-шығыста Абай ауданында, оңтүстік-шығыста Қарағанды облысының Қарқаралы ауданымен.

Үстіңгі құрылымы бойынша тегіс-шағын белесті қойма тәріздес. 500-600 м абсолюттік белгілеулері бойынша географиялық жер, Ишим, Нұра, Шідерті және Өлентті өзендерінің су бөлу кеңістіктерін алады. Ауданды бөлек белес аралық төмендіктері, тегістіктер мен далалар бөледі. Ауданның ең жоғарғы нүктесі – 1047 м абсолюттік белгідегі Семізбұғы таулары. Шешенқарада 708 м биіктік, Аюулы -871 м.

Аудан аумағы 14,6 мың шаршы километр, бұл облыстың жалпы алаңынан 3,4% құрайды.

Бұқар жырау ауданының аумағында 63,5 мың.адам тұрады – Қарағанды облысының барлық тұрғындарының 5 бөлігі. Ауданда 5 айылдық, 17 селолық, 5 село 3 кент бар.

Аудан бойынша тұрғындар тығыздылығы орташа (аумақтың 1 ш.м) 4,3 адамды құрайды.

Ауданда 11-ден аса ұлт өкілдері тұрады. Тұрғындардың жалпы санында қазақтар үлесі 56,8%, орыстар-27,3%, украиндар-1,8%, немістер-1,5%, татарлар- 4,2%, белорустер-4,2% қрады. Басқа ұлт өкілдерінің үлесі 4,2% құрайды.

Ботақара аудан орталығы облыс орталығынан 60 км орналасқан.
1.3 Табиғи-климаттық жағдайлар

Аудан Қазақстың шағын белесті Сары –Арқасының жоғарғы орталық бөлігінде орналасақан.

Жердің рельфі басты жағдайда тегіс, жергілікті жерлерде шағын белесті. Ауа –райы ұзақ суық қысты, ыстық қызқа жазды және белсенді желді. Жылдық ауа-райы түсімі 300-305 мм шегінде, бұл ауа-райының құрғақшылығын екендігін сипаттайды.

Бұқар жырау ауданының ескерткіштерінің арасында бірінші орынды Белағаш тапсырушысы алады. Мұнда Қарағандыға жақын жерде баяау дамуы жер қойынауы құздарында, 334 га қалық ну орманы бар. Тапсырушыға құрғаған өзендер алаңқайлары, оның жағдайларында талдар, қайың мен емен өскен. Бұл ормандардың су қоймалық маңызы бар, аңдар мен құста үшін бір мезеттегі жай болған. Белағаш қорығында аң аулаушылыққа 10 жыл мерзіміне тиым салынған.

Аң әлемінің әр түрлілігі оның тарихи дамуының маңыздылығымен, заманауый табиғи жағдайлармен, сондай ақ оларға даманың оларға әсер етуі сипаты және дәрежесімен анықталған.

Аудан аумағында кеміргіштердің 8 түрлері, 2 жыртықш, 13 аз қоректілер, 34 құс, 8 рептилия, 3 амфибия түрлері саналады.

Ең көп тараған- кішкентай суыр, үлкен кіші тышқандар, әдеттегі саршұнақ, сондай ақ ақ-қоян кездеседі.

Жыртқыштардан қасқыр мен түлкі тараған.

Барлық жерде ауасыз кеңістіктерді алып тастағанда борсық, ашық аумақтарда қарсақ өмір сүреді.

Ауданда құстардың бірнеше топтары бар торғай,

Көлдер мен өзендерде сазан, ала бұға, шортан, карп және өзге де балықтардың түрлері бар.

1.4. Пайдалы қазбалар (оның ішінде игеру үшін тиімділер)

Бұқар жырау ауданында тас көмір шығатын орындар бар (көкс көмір), құм, саз, қиыршық тас және басқа да пайдалы қазбалар. Облыс аумағы Орталық Қазақстанның орта бөлігін алып жатыр.

Барлық геологиялық құрылымдардан жақсы зерттелгені Қарағанды көмір бассейні. Оған енеді сондай ақ тас көмір шығатын жерлер: Самарское, Завьяловское, Қушоқы, Бөрлі.

Құм-тасты қабаттардың зерттелген кеніштерінің негізгі бөлігі өзендердің аумағында орналасқан. Юр қорлары бойынша дамыған желдету қабатының саздары құрылыстық аязға төзімді кірпішті, қыш бұйымдарын, отқа төзімді өнімдерді жасауда қолданылады. Саздың Ақтас, Сары қарасу кеніштері қолданылады. Құрылыс тасының кеніштері табылып, қолданылады.

Бұқар жырау ауданында тас көмір шығатын орындар бар (көкс көмір), құм, саз, қиыршық тас және басқа да пайдалы қазбалар. Облыс аумағы Орталық Қазақстанның орта бөлігін алып жатыр.

Барлық геологиялық құрылымдардан жақсы зерттелгені Қарағанды көмір бассейні. Оған енеді сондай ақ тас көмір шығатын жерлер: Самарское, Завьяловское, Қушоқы, Бөрлі.

Құм-тасты қабаттардың зерттелген кеніштерінің негізгі бөлігі өзендердің аумағында орналасқан. Юр қорлары бойынша дамыған желдету қабатының саздары құрылыстық аязға төзімді кірпішті, қыш бұйымдарын, отқа төзімді өнімдерді жасауда қолданылады. Саздың Ақтас, Сары қарасу кеніштері қолданылады. Құрылыс тасының кеніштері табылып, қолданылады.
1.5. Су ресурстары

Бұқар жырау ауданында 214 өзендер бар. Аудан өзендерінде жыл сайын 200 центнер балықтар ауланады, 100 мың.үйрек өсіріледі, сулармен ауылдың жырту жерлері суарылады.

Көлдер арасында негізігі тұздылары, олардан ірілері: Ботақара, Қандыкөл және басқалар. 2 суқоймасы бар: Ынтымақ, Ащысу, 18 көлдер мен 20 плотиналар. Сулардың орташа жер асты тереңдігі 20-дан 100 метрге дейін.

Өзен желісі жақсы дамыған және шағын белестің сібір және орталық бөліктеріне байланған. Өзендер ауқымды сулармен дараланбайды, жазда құрғап қалады. Аудан Орталық Қазақстанның ең ұзын өзені Нұрамен бөлшектес. Нұра- Бұқар жырау ауданының басты су артериясы. Оның ұзындығы -978 км.

Сондай ақ аудан аумағынан, ауданның тұрғындары мен ауыл шаруашылығын сумен қастамасыз ететін Ертіс-Қарағанды каналы өтеді.

Өзендер су тасқынды жылдары 0,5 тен 1 км-ге дейін құйылады, Нұрада төменгі ағысында 2 км. Ірі өзендер ауқымы 50-70 м, шағын су ағыстары 15-30 м құрайды. Олардың қиылысының тереңдігі 3-5м аса емес.

Аласа таулы рельефтің саны, қазақтың әдеттегі тегіс өзендерінің негізгі сипатында. Олардың су тәртібінің айрықша белгілері, сәуірдің бірінші он күндігінде басталатын, жылдам көктемгі су тасқыны.
1.6 Аудан экономикасының мамандануы

Бұқар жырау ауданы – бұл Қарағанды облысының ауыл шаруашылығы өнімінің 5-ші бөлігін өндіруші аудан.

Осымен қатар белгілеу қажет, кейінгі жылдарда ауданда тау-кен (көмір, руда, қара және түсті метал, бағалы және көп кездеспейтін металдардың өндірісін енгізгенде) және өңдеу (ауыл шаруашылығы өнімін өңдеу) өнеркәсібіне бағытталған өнеркәсіптік өндіріс тұрақты дамиды.
Соңғы 10 жылдағы (2001-2010 жж.) (нақты көріністе өңірдің негізгі көрсеткіштері өсімінің динамикасы: өнеркәсіптің, ауыл шаруашылығының, шағын бизнестің өнім көлемі, мемлекеттік бюджетке түсімдер көлемінің өсуі, облыстың көлемінде белгіленген көрсеткіштер бойынша өңірдің үлес салмағы мен өзге де маңызды көрсеткіштер)

Ауыл шаруашылығы дамуының негізгі мақсаты, ауданның сауда қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

2001-2010 жылдардан ауыл шаруашылығы өнімдері көлемінің өсімі байқалады. Жалпы кейінгі 10 жылда (2001-2010жж) ауыл шаруашылығының жалпы өнімі өндірісінің көлемі 3,2 есе өсті және 14,4 млрд теңгені құрады.

Ауыл шаруашылығы өндірісінде мал өсіру саласының маңызды үлесі бар-72%, 10 жылда мал өсіру жалпы өнімінің өндірісі 4,6 есе өсті, 28% өсімдік өсіру саласында, 10 жылда 1,8 есеге өскен өнім өсімі.

2011 жылдың 1 қаңтарына 2001 жылдың ұқсас мерзімімен салыстырғанда мал саны өсті: ІҚМ басы 28%, қойлар мен қозылар 2,7 рет, жылқылар 2,1 рет, шошқалар 3 рет, құстар 27,6%.

Ет өндірісі 2,2 есе, сүт 60% 6 жұмыртқа 34%, жүн 97% артты.

Бидай дақылдарын егу алаңы 2010 ж 34%, 2011ж алаңынан артық. Жалпы кейінгі он жылда (2011-2010жж) өнеркәсәптәк өндіріс көлемі 16,3 есе өсті. Олбыстық көлемде есептік жылдың қорытындылары бойынша аймақтың жеке салмағы 1,8% құрады.

Өнеркәсіптік өндірісте ауқымды үлесті өңдеу өнеркәсібі алады. , жеке салмағы 75% құрайды.

Өнеркәсіптік өндірістің жалпы көлемінде тау-кен өндірісі үлесі 25% құрайды. 2009 ж дейін ауданда көмір өндіру «Казақмыс Корпорациясы» ЖШС жүргізілді, көмір өндіру Қарағанды қаласы бойынша есептелді. 2009ж ауданда тау кен кәсіпорындары «ГРК Камбар» ЖШС және «ГРК Sat Komir» ЖШС жұмыс істей бастады, 2010 ж- 498,1 мың.тонна көлемінде көмір өндірген. 2010 ж табиғи құмдар өндірісі 36,7 мың.тоннаны құрады.

Тұрақты экономикалық өсім инвестицияларды тартуға маңызды фактор. 2010ж негізгі каптиалға инвестиция көлемі 2001 жылдың деңгейінен 29 есе артты және 9533 млн.теңгені құрады. 2001-2010 жж кезеңінде аймақ экономикасы 55 млрд 647 млн.теңгеге инвестицияланды.

Шағын бизнесте тұрақты дамуда.

Кейінгі 10 жылда шағын бизнес өнімінің 3,8 есе артуы қамтылады. Шағын бизнес субьектілері заңды тұлғалармен, шаруа қожалықтары мен жеке кәсіпкерлермен ұсынылады. 2011 жылдың 1 қаңтарына шағын бизнес субьектілері 1649 бірлікті құрады, олардан 100 заңды тұлғалар.Белсенді шағын бизнес субьектілерінің саны 2010 ж 41 бірлікті құрады, бұл 2001 ж 26 бірл қарсы.

10 ж шағын бизнесте жұмыстылар саны 3,7 есе артты 2010 ж 5628 адамды құрады (2001ж-1512 адам).

Бөлшек тауарайналым көлемі 10 жылда 2,8 есе артты.

2010ж Бұқар жырау ауданының мемлекеттік бюджетіне 1490,7 млн.теңге сомасында кірістер түсті, олардан 258,4 млн.теңге республикалық бюджетке, 287,3 млн.теңге облыстық бюджетке, 945 млн.теңге жергілікті бюджетке.

Ұлттың денсаулығын жақсарту бойынша саясат сәтті жүзеге асырылуда.

Ауданның емдеу мекемелерінің материалдық-техникалық базасы нығаюда. 2010ж «100 мектеп, 100 аурухана» бағдарламасы шеңберінде салынған аудандық емхана мен аурухана эксплуатацияға қабылданған, Жол картасы шеңберінде 10 селолық дәрігерлік амбулаториялардың жұмыстары жақсартылған.

Ауданда 64 денсаулық сақтау нысандары бар, олардан 6 ғана типтік жайларда орналасқан, қалған 58-і жайларда бекітілген санитарлы-гигиеналық нормаларға сәйкес келмейтін, ұқсасқан жайларда орналасқан, бұл олармен көрсетілетін медициналық қызметтерге кері әсерін тигізеді.

Жыл сайын денсаулық сақтауға шығындар артуда. Кейінгі жылдары олар 9 есе өсті.

Басты назар диагностика мен емделуде жаңа технологиялардың дамуына басты назар аударылады. Азаматтардың денсаулығы жағдайын сипаттайтын, негізгі индикаторлар бойынша оң жылжуларға қол жеткізілді.

2010 жылдың қорытындылары бойынша 10 мың тұрғынға туберкулезбен ауыру көрсеткіші 2001 жылғы 181 қарсы 72 оқиғаны құрады. Бұл алдын алу қарастыру және туберкулинадиагностика әдісін өткізу барысында, туберкулезбен ауырулардың белсенділіктерімен байланысты. Туберкулезден өлім 8 оқиғаны құрады, 2001 жылғы 16-ға қарсы.

2001 жылдың деңгейінен туу 1,9 рет өсті, 1104 нәресте дүниеге келді.

Нәресте өлімі -2010 ж 14 оқиғаны құрады, 2001 жылғы 21-ге қарсы. 2002 жылдың деңгейіне жалпы өлім деңгейі 6 адамға өсті.

Кейінгі 10 жылда білім беруге шығындар 8 рет өсті. Балаларды мектепке дейінгі мекемелермен қамту артады 24%-ден 76,4%-ға дейін. Білім беру мазмұнын жаңарту, білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базаның нығайтылуы бойынша жұмыстар жалғасуда, инновациялық, ақпараттық білім беру технологиялары енгізілуде.

Білім беруді дамыту Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағдарламасында негізделген маңызды бағыттардың бірі болып саналады. Осы бағдарламаны жүзеге асырғанда аудан мектептері 70 компьютер сыныптарымен жарақталды, 21 интерактивтік тақта орнатылды. 2011 жылдың басына ауданның компьютерлік паркі 1182 компьютерді құрады. 1 компьютерге оқушылар саны 7,3 құрады. Жеке компьютері бар оқушылар саны артуда, олардың саны орташа білім беру нысандары бойынша 2752 құрайды.

Кең жолақты интернетке 18 мектеп немесе 32% қол жеткізген, 23 мектеп интернет қызметін пайдаланады, секундына 56 Кбит жоғары қарқындылығымен, 15 мектеп төменгі сапалы Интернетті пайдаланды, секундына 19,2 Кбит.

2010ж білім беру сапасын арттыру және мектептердің материалдық-техникалық базасын нығайту мақсатында 3 мультимедиялы-лингофондық кабинеттер және 3 сабақтық кабинеттер алынды.

«Дипломмен село» бағдарламасының шеңберінде ауданға 102 білім беру мамандары келді. Оларға тұрмыстық –тұру жағдайын жасауға материалдық көмек көрсетілді. Аудан мұғалімдерінің сапалы құрамы жақсаруда, білім беру деңгейі артты.

Ішкі саясат саласында қоғамдық-саяси ахуал тұрақты болып қалуда. Конфессияаралық келісім мен толеранттықты нығайту, ұлт аралық қатынастардың әрі қарайғы тепе-теңдігі бойынша мақсатты жұмыс жүргізілуде.

Аудан аумағында «Нұр Отан» ХДП саяси партиясының 1 филиалы тіркелген; 2 үкіметтік емес ұйымдар, мүгедектер қоғамы мен нашақорлар мен маскүнемдерді реабилитациялаудың рухани орталығы Сарытөбе селосында тіркелген, 39 діни нысандар. 14 ислам наным қоғамдары жұмыс істейді, ДУМК –ға құрылымдық тиесілі, Ботақара кентінде Орыс христиан шіркеуінің 1 келуі; Қушоқы кентінде римдік-католиктік келуі. 23 христиандық протестандды бағыттағы бірлестіктер.

Ауданда оппазициялық-бағытталған күштер байқалмайды.

Аудандағы қоғамдық –саяси ахуалға үкіметтік емес ұйымдардың әсері оң.

Қазақстан Республикасы Президент Әкімішілігінің 2010 жылғы 27 желтоқсандағы «Облыстар, қалалар және аудандар рейтингінің бірқатар мәселелері туралы» бұйрығына сәйкес республикада аймақтар қызметінің жаңа жүйесі енгізілді.

Қалалар мен аудандар рейтингі 20 көрсеткіштер бойынша жүргізіледі. Экономикалық және әлеуметтік көрсеткіштер бойынша аймақтардың дамуы бағаланады.

2010 жылы даму динамикасы бойынша Қарағанды облысының қалалар мен аудандарының рейтингі жүргізілді. Осы рейтингке сәйкес, Бұқар жырау ауданы орташа даму динамикасында, келесі көрсеткіштер бойынша: Өнеркәсіптік өнімнің ЖКИ-108,1 %, ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің (қызмет) ЖКИ- 83,7%, құрылыс жұмыстарының ЖКИ-121,2%, жеке тауарайналым ЖКИ-109%; негізгі капиталға инвестициялар -57,7%; мемлекеттік бюджетке салықтық және салықтық емес түсімдердің көлемінің өсімінің қарқыны (республикалық жергілікті) былтырғы жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда -129,4% құрады; былтырғы жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда, салықты және салықтық емес түсімдер бойынша өсім қарқыны мемлекеттік бюджетке -133,3% құрады, шағын бизнестің қарқынды кәсіпорындарының санының өсімінің қарқыны -110,8% құрады. Тұрғындар санының өсу қарқыны -99,6%, қауіпсіз ауыз суымен қамтамасыз етілген тұрғындар санының өсу қарқыны- 102,7% ; туу деңгейінің өзгеруі -92,2%, өлім деңгейінің өзгеруі -114,2%, 100 мың.тұрғынға туберкулезбен ауыру деңгейінің өзгеруі -119,3%, жүйелі түрде, дене шынықтыру және спортпен айналысатын азаматтар санының өсу қарқыны- 98,7%; мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша жоғарғы оқу орындарына түскен, жалпы білім беру мектептерінің түлектері санының өсу қарқыны (11-12 сыныптар)-147,2%; мектепке дейінгі білім беру және тәрбиемен қамтылған балалар саны өсімінің қарқыны -140%; білім беру мектептерінің, ұйымдастырылған жазғы демалыспен қамтылған оқушылар санының өсу қарқыны, былтырғы жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда -104%; қылмыс деңгейінің өзгеруі (оқиғалар санының 10 мың.тұрғынға төмендеуі немес артуы, былтырғы жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда -105,9%; қылмысты ашу деңгейінің өзгеруі -94%.

Аудан өнеркәсібі тау-кен өндіру және өңдеу салаларымен ұсынылған. Ірі және орташа кәсіпорындардың санына «ТРК Камбар», «ТРК Sat Komir» ЖШС, «Максам Казахстан» ЖШС , «Зерновая компания Сункар и К» ЖШС жатады.

2010 жылдың қорытындылары бойынша аудан бойынша жалпы өнеркәсіптік өнім көлемі әрекеттегі бағаларда 4751,9 млн.теңгені немесе 153,6% 2009 жылдың деңгейіне. Жеке көлем индексі -108,1%

Тау-кен өндірісінде және карьерлерді әзірлеуде 1207,7 млн.теңге сомасына өнім өндірілді, өнеркәсіптік өнімнің жалпы көлемінде саланың жеке салмағы 25,4% құрады. Көмір өндіру көлемінің өсімі 8 есе өскен.

Өңдеу өнеркәсібінде 3544,1 млн.теңге сомасына өнім өндірілген, өнеркәсіптік өнімнің жалпы көлемінде саланың жеке салмағы 74,6%.

Химия өнеркәсібінде өндіріс көлемі 1515,0 млн.теңгені құрады. Жарылу заттарының өндірісінің көлемі 10% артады.

Тамақ өнеркәсібінде ұн-жарма саласында көлемдер 2009 жылмен салыстырғанда 19,3% артты және 2029,1 млн.теңгені құрады.

Есептік кезеңде әрекетке 2 жаңа кәсіпорын енгізілді, 205 жұмыс орындары құрылды:

1. 
   «Каzterm»ЖШС (35 жұмыс орандары) – болат панелді жылыту
   

2. 
   «Майқұдық ҚФ» ЖШС (170 жұмыс орындары)- ірі жұмыртқалар
   

Барлығы 2011 жылдың 1 қаңтары жағдайына экономиканың нақты

секторында 245 жаңа жұмыс орындары құрылды, олардан даму есебінен, әрекеттегі кәсіпорындардың кеңеюуі- 110 және жаңа кәсіпорындар -135 жұмыс орындары (соның ішінде 100 орын жаңадан құрылған кәсіпорындарда жіберу жұмыстарының есебінен).
2.3. Ауыл шаруашылығы

Бұқар жырау ауданы – облыстың ауыл шаруашылығындағы жалпы өнімнің 5 бөлігін өндіруші аудан.

Бұқар жырау ауданы экономикасының негізіауыл шаруашылығы. Кілтті салаларының бірі мал өсіру.

Ауыл шаруашылығы саласының жалпы өнімінің көлемінде 65% мал шаруашылығы өнімдері.

Ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі 2010 ж 14,4 млрд теңгені құрады.

Ауыл шаруашылығы алаңдарын диверсификациялау шеңберінде 2009 жылмен салыстырғанда астық өнімдері алаңдары 2,8 мың.га немесе 101,9% артты, картоп 38 га немес 103%, көкөністер 28 га немесе 110,2%.

Мал өсіру ет және сүт өндірісімен, өнеркәсіптік шошқа және құс өсірумен ұсынылған.

Мал мен құс санының өсуінде тұрақты тенденция қалыптасқан, мал шаруашылығы өнімінің өндірісі.

2010 ж Бұқар жырау ауданында «Шұғыла» ШҚ сүт цехы енгізілген. Жалпы аудан бойынша шаруашылықтармен 21,4 мың.тонна, сүт-58,2 мың.тонна, жұмыртқа-123,2 млн.дана өнімі өндірілген, бұл 2009 жылмен салыстырғанда 30,4% артық.

2011 жылдың 1 қаңтарына жеке меншік нысандарының барлық санатында ірі қара мал саны 47,8 мың.бас, сиырлар- 27,9 мың.бас, қой мен ешкілер- 58,4 мың.бас немесе 2009ж деңгейіне 109% , жылқылар-14,2 мың. бас немесе 2009ж 100% , шошқалар -55,0 мың.бас немес 102,6% 2009 жылға, құстар -1269,5 мың.бас, 2009 ж деңгейінен 29,9% артық.

Мал өсіру өндірісі өнімінің өндірісі мен қайта өңделуі, ауданның тұрғылықты тұрғындары үшін әдеттегі қызмет түрі.

Сүт өңдеумен «Шапағат» ЖШС айналысады, жылына 3 мың.тонна сүт өндірісі жалпы қуаттылығымен. 2009 жылы кәсіпорынмен 29,1 тонна сыр өндірілді. Қуаттылықты арттыру деңгейі 55% құрады. Шикізат ауданның және облыстың ауылшаруашылығы тауар өндірушілерінде дайындалады. Ет өңдеумен және шұжық бұйымдары мен жартылай ысталған шұжықты жығарумен ауданның 4 кәсіпорыны айналысады, ауысымына 21 тоннаға жуық шұжық өндірісі қуаттылығымен. Кәсіпорын Дубовка селолық округында орналасқан. 2009 ж олармен 367 тонна колбаса бұйымдары өндірілді. 2009 ж кәсіпорындар жұмыстылығы 70 тен 100%-ға дейін. Шикізат облыстың және ауданның және Қазақстанның басқа аймақтарынан, ауыл шаруашылығы тауарөндірушілерінен алынады. Өнім Қарағанды аймағының Астана қаласында сатылады.

Өңделген мал шаруашылығы өнімінің бәсекеге қабілетті, заманауый технологиялар мен жабдықтармен, кәсіпорында халықаралық стандарттарға сәйкес келетін ИСО 9001, ИСО -22000 басқару жүйелерін енгізумен ( «Акнар ҚФ» ЖШС, «А-Алтын» ЖШС, ПКФ «Медео» ЖШС, «Сомер 2» ШҚ) және өнімге бәсекелестік бағаларымен негізделеді.

Құс етін өңдеумен өңдеумен бір кәсіпорын айналысуда «Ақнар ҚФ» ЖШС қуаттылығы жылына 7,2 мың.тонна, жұмыстылығы -90%, бұлар сондай ақ жемнің өңделуімен айналысады, өндірісітік қуаттылығы тәулігіне 200 тонна.

Балық өңдеумен «Морская империя» ЖШС айналысады, Новоузенка селосында орналасқан. Жобаның жобалық қуаттылығы, жылына 155 мың.тонна балық өнімі. Өнім Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге асырылады, атап айтқанда Қарағанды облысы мен Астана қаласында.

«Майқұдық құс фабрикасы» ЖШС өндірісітік кешенін модернизациялап қайта жаңартудан кейін, 2010 ж желтоқсанында, жылына диеталық жұмыртқаны 137 млн.данаға дейін арттыру мақсатында өндіріс іске қосылды.

Өсімдік өсірудегі мамандану негізі- астық өнімдерін өндіру, соның ішінде пішен мен сұлы, бұлар ауданның барлық елді мекендерінде шығарылады, 74% жыртуға-жарамды жерлерді алады. 2010 жылы астық егу алаңдары 115,1 мың.га құрады, бұл 2009 жылдан 3 мың.га артық. Негізгі алаңдар Центральный селолық округі- 13,5, Ростовка селолық округі- 14 %, Ақөре селосы 6,9%.

Картоп ауданның барлық аумақтарында шығарылады, негізгі өндірушілер шаруа (фермерлік) қожалықтары Центральный селолық округі (11,5%), Самарқанд селолық округі (9,6%), Ростовка селолық округі (35%). Аудандағы өсірілетін негізгі көкөністер – сәбіз, асхана қызылшасы, орамжапырақ, олардың үлесіне 64,3% барлық асханалық көкөністер жинағына. Аудандағы көкөніс алаңдарының ауқымды үлесі Самарқанд, Көкпекті, Тұзды, Молодецки және Суықсу селолық округтарында.

2009ж ауылшаруашылығында заманауый технологиялар мен өндіріс технологияларын енгізетін ірі агроөнеркәсіптік өндірістердің дамуының басымды қолдауы қамтамасыз етілді. Осының арқасында 2009ж 100% алаңдарда сортты тұқымдар себілді.

Ауданда 2 тұқым шығаратын шаруашылықтар бар: элиталы тұқым шығарушылар «КНИиРС» ЖШС және «Қосшоқы» ШҚ. Өндіріске астықтың жаңа жоғары өнімнід сорттары енгізілді»Қарағанды 22», «Қарағанды 70», «Секе».

Машина-тракторлық паркті жаңарту бойынша мақсатты жұмыс жүргізілуде. Кейінгі жылдары 169 ауыл шаруашылығы техникаларының негізгі түрлері алынды, соның ішінде 6 егіуші кешендері және 15 жоғарғы өндіруші комбаиндары. Жақын және алыс шет елдерден жоғары өндіруші электрлі техникаларды алу, 2005 жылмен салыстырғанда 2,4% энергиямен қамтылуға көмектесті.

2010 ж аудан шаруашылықтарымен өз қаражаттары есебінен лизингке 88,4 мың.теңге сомасына техника алынды.

Көкөніс өнімдерін сақтау базасы нығаюда. Ауданда жалпы сыймдылығы 26 мың.тонна, 27 картоп- көкөніс сақтау қоймалары қызмет етеді. 2010ж сыйымдылығы 2000 тонна Кирова атынд ПК көкөніс сақтау қоймасына күрделі жөндеу жүргізілді.

2010ж 36 мың.тонна көлемінде тұқымдық және отырғызылымдық материалдар сорттық және отырғызылымдық сапаға зерттелді.

Ауыл шаруашылығы дақылдарын жасағанда ресурс сақтау технологиялары енгізіледі: ылғал сақтау және тамшылап суару.

Ауданда 4 тұқымды субьектілері қызмет етеді, олардан:

-ІҚМ бойынша- 1 «Марат» ШҚ;

- шошқалар бойынша 2- «Волынский» АПК ЖШС, «Медео» ЖШС.

- құс бойынша – «А-Алтын» АҚ.

Сою пункттері мен алаңдарын кеңейту бойынша жұмыс жүргізілуде. Қазіргі кезде Дубовка селосында сою пункті, Көкпекті селосында сою пункті және 27 сою алаңдары эксплуатациялануда. Ауданның 15 елде мекендерінде мал көму жерлері бар.

Ауданда 14 наубайхана әрекет етеді. 2013 жылға дейін наубайхана кәсіпорындары құрылысы бойынша әрбір селолық округта іс-шаралар жүзеге асырылуда.

Өңделген өсімдік өсіру өнімінің бәсекеге қабілеттілігі жоғары тұтыну сұранымымен, заманауый технология және жабдықтармен, пайдаланатын шикізаттың экологиялық тазалығымен және кәсіпорынға басқару жүйесінің енгізілуімен, ИСО-9001 сапа халықаралық стандарттарына сәйкес, ИСО-22000 («Ақнар» ЖШС фирмасы) және шығарылатын өнімге бәсекелі бағалармен негізделеді.

Ауданда 968 жуық ауыл шаруашылығы нысандары қызмет етеді, соның ішінде 925 шаруа қожалықтары, 28-ЖШС, 5-өндірістік кооперативтер, 1-акционерлік қоғам, 8 селолық өндіріс кооперативтері ұйымдастырылған: СТК «Дубовский», СТК «Даулет», СТК «Мадина», СТК «Шапагат», СТК «Бота», СТК «Агро-Алем», СТК «Кабылкаир», СТК «Эко Продукты», «Ботақара» сервистік даярлау орталығы және 11072 жеке қосалқы шаруашылықтары.

Әлеуметтік-маңызды өнім түрлерінебағаның негізсіз өсімін тежеу үшін 2010 жылдың ағымында «Ауыл Береке 2010» жәрмеңкесі ұйымдастырылды, онда өнімнің сатылымына бағалар базардағыдан 20-30% төмен болған.

2011 жылдың 1 қаңтарына аудан бойынша тізімге алынған шағын кәсіпкерліктің субьектілерінің саны 1649 бірлік немесе 104,2% былтырғы жылдың сәйкес кезеңіне.

Шағын кәсіпкерлікте жұмыстылар саны 5628 адамды құрады немесе 129,8% 2009 жылдың деңгейіне.

Шағын кәсіпкерліктің субьектілерімен өндіріліген өнім, жұмыстар, қызметтер көлемі 5592,1 млн.теңге немес 104,8% құрады, былтырғы жылдың сәйкес кезеңіне.

2010 жылға тағыда жасалған шағын бизнес субьектілерінің саны (заңды тұлғалар) 150 жұмыс орындары құрылды.

Шағын бизнес кәсіпорындарынан бюджетке төлемдер сомасы 2010 ж 90 млн.теңгені құрады, бұл 2009 ж көрсеткішінен 5,9% артық.

Құрылыс-монтаждау жұмыстарының көлемдері 102,7% орындалды 2009 ж салыстырғана.

5785 ш.м тұрғын үй енгізілді, бұл жоспарға 145% құрайды. 2010 ж қорытындылары бойынша аудан бойынша эксплуатацияға 12 пәтер енгізілді, республикалық бюджет есебінен, соның ішінде қол жетімді тұрғын үймен қамтылды- 12 отбасы басымды санаттағы немесе 2009 ж фактсіне 100%, жалдық тұрғын үймен – 6 отбасы тұрғындардың әлеуметтік-қорғалған қатпарларынан және 6 бюджеттік ұйымдар жұмыскерлері. 2009ж қызметтік тұрғын үй аудандық орталық ауруханасының 12 жас маманына ұсынылды.
2.6. Негізгі каптиалға инвестициялар

2010 ж қорытындылары бойынша негізгі каптиалға инвестициялар көлемі 9533,4 млн.теңгені құрады немесе 61,2% 2009 жылдың сәйкес кезеңіне (15583,4 млн.теңге). Олардан: 1030,2 мың.теңге- республикалық бюджет есебінен игерілді; 209,0 мың.теңге- жергілікті бюджет есебінен; 5159,1 мың.теңге- өз қаражаттары есебінен; 69,9 мың.теңге- шет ел инвестициялары есебінен; 3065,2 мың.теңге- қарыз қаражаттары есебінен.

2010ж аудан бойынша бөлшек таураайналымының жалпы көлемі 815,6 млн.теңге немес 109% 2009 ж деңгейіне құрады.

Бөлшек тауарайналымның негізгі көлемін жеке тұлғалар құрады, жеке сауда қызметін жүзеге асыратын. Олармен 769,4 млн.теңге сомасына тауарлар сатылды(94,3% жалпы бөлшек тауарайналымынан).

Ауданның көтерме нарығында 2010 ж 29,2 млн.теңгеге тауарлар сатылды, бұл 2009 жылдан 24,7% жоғары.

Аудандық маңыздағы автожолдардың жалпы қашықтығы 249,2 км құрайды, олардан асфальтбетонды жабында -58 км, қара қиыршық тасты жабында -100 км және жоғары (қиыршық тас)- 91,2 км. Тұрғылықты пункттерге ене берістегі автожолдар және ішкі кент жолдары 493 км.

Аудандық маңыздағы автожолдардың жөнделуі мен қысқы ұсталымына 2010 ж облыстық бюджеттен 10835,0 млн.теңге бөлінді, соның ішінде 3,0 млн.теңге қысқы ұсталымға; 7835,0 млн.теңге ағымдағы жөнделіммен ұсталуға. Ақөре селосына ене берістегі автожолдың жөнделімі 0-13км, Ақтас кентінде 0-4 км ене беріс жолдың ағымдағы жөнделімі, Самарқанд селосына 0-2 км ене беріс жолдың және Ащысу стансасына 0-9км ене беріс жолдың жөнделімі бойынша жұмыстар жүргізілді.

Ауданның ішкі кент және ене беріс жолдарының жөнделімі мен ұсталымына аудандық бюджеттен 13322 млн.теңге бөлінді, соның ішінде 8722 млн.теңге ағымдағы жөнделімге, 4550,0 млн.теңге қысқы ұсталымға бөлінді.

«Жол картасы» бағдарламасының аясында – ішкі кент жолдарының және ене беріс жолдарының жөнделімі жүргізілді. (3 ішкі кент, 6кіре беріс жолдары), қаржыландыру көлемі 34,5 млн.теңгені құрады. Сондай ақ «жол картасы» бағдарламасына сәйкес облыстық маңыздағы жол учаскелерінің жөнделімі жүргізілді, ол «Қарағанды-Аягөз-Белағаш-Керней-Семізбұғы» 38-53 км, «Қарағанды-Аягөз-Аюлы-Белағаш» 0-6 км, «Қарағанды-Ақбел-Трудовое» 20-30 км, «Теміртау-Г.Мұстафин» 0-12 км.

Сонымен қатар Қарағанды-Тоғызқұдық-Ботақара» 26-46 км автожолдар учаскесінің орташа жөнделімі жүргізілді.

Сонымен қатар елді мекендерде жол қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша жұмысты жүргізуге 399,0 мың.теңге бөлінді.

Ауданда 68 елді мекенді қамтамасыз ететін 26 автобус маршруттары қызмет етеді, елді мекендерді автобус хабарламасымен қамту 100%. Негізгі тасымалдаушылар № 2 автобус паркі (4 маршрут), № 3 (13 маршрут(, «Трансагенство» ЖАҚ (1 маршрут), «Дат-ТС» ЖШС және «ТТС» ЖШС (2 маршруттан), «Абдула А.М» ЖК, «Балғожин» ЖК, «Нұрлыжан» ЖШС, «Алиева» ЖК (бір маршруттан).

Ауданда 24 телефон стансалары эксплуатацияда, олардың 20 сандық. 2010 жылдың аяғына стансалардың жалпы монтирленген сыйымдылығы 12637 нөмірді құрады, қосылған сыйымдылық 12087 немесе 95,6%. 100 тұрғынға телефон тығыздылығы 16,03 бірлікті құрады, бұл 2009 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 109,7% құрады. Телефон байланысы желілерінің дамуымен Интернет желісін пайдалану мүмкіндігі, сонымен қатар Мегалайн қызметін 10 село мен кенттер алды. Мегалайн қызметін пайдаланушылар саны артып 1157 құрады, бұл 2009 жылдың (219) ұқсас кезеңімен салыстырғанда. Есептік жылдың аяғына интернет 2812 абонентті құрады. 2010 жылдың табыстары 2009 жылмен салыстырғанда 114,2% артты.

2010-2011 жж жылыту кезеңінің басына электр беру желілернің және станса астыларының, су құбыры және канализациялық желілердің, жылумен қамту нысандары мен тұрғын үйлердің дайындығы бойынша барлық іс-шаралар орындалды. Әлеуммәдени нысандарда жылыту кезеңі тұрақты жүргізілуде.

Көше жарығын қалпына келтіруге және 15 селолық елді мекендер бойынша электр беру желілерінің ағымдағы жөнделіміне, «елді мекендердің көшелерін жарықтандыру» бағдарламасы бойынша 2010 ж 27,0 млн.теңге бөлінді. Сондай ақ «Жол картасы» бағдарламасының шеңберінгде Ботақара с, Ғ.Мұстафин к электр беру желілерінің қайта жаңартылуына, Самарқанд селосында көше жарығын қалпына келтіруге қаражаттар бөлінді.

Аудан тұрғындарын сапалы ауыз суымен қамту мақсатында 2010 ж 5 елді мекендерде су құбыры желілерінің қайта жаңартылуына қаражаттар бөлінді, олардың 4 бойынша жұмыстар аяқталды.

Айтып кеткен жөн, сумен қамтуды дамыту кешенді жоспарына тұрғындарды сапалы ауыз сумен қамту мақсатында ауданның 40 елді мекені енгізілді. Оларда жаңаларының құрылысы және әректеттегі су құбыры желілерінің қайта жаңратуы қажет.

2010 ж Бұқар жырау ауданында Ботақара кентінде тұрғын үй қорын сақтау мақсатында бюджет қаражаттары есебінен 12 пәтерлік тұрғын үй салынды, оларда жеңілдетілген санат бойынша 6 кезектегілерге тұрғын үй ұсынылды, 6 пәтер қызметтік пәтер ретінде бюджет саласының жұмыскерлеріне берілді.

Ауданның елді мекендерінің санитарлық жағдайын жақсарту мақсатында аудан тұрғындарымен 311 гектар аумақ тазартылды. 115 санкцияланбаған қоқыстар жойылды, 5 мың.ш.м жол жөнделді, 3 мың.метр қоршау жөнделіп боялды.
2.9 Туризм

Ауданның туристік инфрақұрылымын «Саялы» снаториялы-алдын алу санаториясы, «Жосалы» санаториясы, «Березняки» сауықтыру орталығы, «Лесная сказка» демалу-сауықтыру орталығы ұсынады.

Аудан аумағында Белағаш табиғи қорығы бар, сондай ақ 20 плотина, 12 көл, арасындағы ірісі Ботақа аөз (581га), Батпакөл өз (220га) және 3 үлкен өзен: Нұра ө (110км), Ащысу (102 км), Кульса ө (28м). Сондай ақ аудан аумағында 5 су қоймасы бар: Ынтымақ (4100га), Самарқанд (5400га), Ащысу (1700га), Федоровское (1200га), Чкаловское (217га), Тұзды (100 га).

Ауданда Бұқар жырау кесенесі орналасқан Шалқар селосынан 25 км, Алшынбай, Аймағанбет қажы кесенелері Ақжар с, сондай ақ 50 орындық археологиялық қазбалар, таз және қола дәуіріне жататын.

Ботақара к аудан орталығында өлкетанулық мұражайы бар, 1909 ж салынға христиан шіркеуі бар.

Аудандағы туризмнің дамуының негізгі бағыттары сауықтыру (санаторияларда демалу мен емделу) және спорт туризмі (жүру, су, туристік саяхаттар).

Ауданда 5 бала бақша қызмет етеді (2005ж-3), с.і 4 мемлекеттік, 1 ведомствалық («Қазақмыс» корпорациясы). Мектепке дейінгі тәрбиемен және оқумен қамту білім беру нысандарын қалпына келтіру, салу және кеңету есебінен шешілуде. Бала бақша желілерін, шағын-орталықтарды ашу 2005 жылмен салыстырғанда мектепке дейінгі тәрбиемен және оқумен қамтуға әкелді 9,3%-дан 2009 ж 47,8%-ға дейін.

Кейінгі жылдарда ауданда мектепке дейінгі ұйымдардың тәрбиеленушілерінің санының артуы байқалады. Мектепке дейінгі ұйымдарда 119 мұғалім жұмыс істейді, олардың 32,9% жоғарғы және бірінші санатта.

Ауданда адам саны 9118 адам 56 мемлекеттік күндізгі жалпы білім беру мектептері қызмет етеді. Аудан мектептеріндегі оқытушылар саны 1444 адамды құрайды. Селоларда математика, физика, информатика, химия және биология пәнінің мұғалімдеріне қажеттілік сақталуда.

Компьютерлік парк артуда. Шағын контингенттегі орташа мектептер оқулық кабинеттерімен жарақтанған, бірақ 12 жылдық білім беруге көшуге байланысты, мектептерді жаңа модификациядағы кабинеттермен қамту қажет. Есептік кезеңге жаңа модификация кабинеттерімен 30,6% мектеп жарақтанған, химия-14,3%, биология-20%, мектептердің жалпы санынан ауданның 40% мектептері лингофондық және мультимедиялық кабинеттермен жарақтанған.

Аудан аумағында 3 кәсіби лицей қызмет етеді. Дайындық 12 мамандық бойынша жүргізіледі.

12 жылдық білім беруге өту мен дайындық бойынша жұмыс жалғасуда. 2010 ж ҰБТ 73,2% қатысты, бұл 78,5% түлек облыстық көрсеткіште, аудан бойынша орташа балл 75,8 балды құрады (облыстық көрсеткіш- 79,5). 4 түлек өзінің білімдерін нақтылап және «Алтын белгі» алды. 2010ж 504 оқушы орта білім туралы атестат алды.

Ауданда 29 жасқа дейін (26,7%)16038 жастар тұрады. Жастар ісі бойынша аудандық кеңес әрекет етеді, аудан әкімінің жанында кеңестік-орган статусы берілген және жастар мен жұмыс орталығы қызмет етеді.

Ауданда «Бұқар жырау ауданының жастары» аймақтық бағдарламасының шеңберінде 2008-2010жж белсенді мемлекеттік жастар саясаты жүзеге асырылуда. Жастардың әлеуметтік аяққа тұру мен дамуы үшін, қоғам қызығуындағы творчествалық әлеуетті толық жүзеге асыру үшін, қажетті саяси-құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық жағдайлар мен кепілдер жасалған. Жастардың әлеуметтік маңызды бастамалары жүзеге асырылуда; жастар арасында қазақ патриоттығының деңгейі артты. Селоның кадрлық дамуы мақсатында «Ауыл жастары» жалпы ұлттық бастамасының жүзеге асырылу жоспар сызбасы әзірленген. Селода кәсіпкерлікті дамыту үшін 2008 жылдан өз ісін ашуға және әрекеттегі бизнесті дамытуға әкім гранты бөлінеді.

Салауатты өмір салтын тиімді қалыптастырудың тиімді әдістерінің бірі жастардың спортпен айналысуына жағдай жасау, салауатты өмір салтын белсенді насихаттау. Аудан аумағында 257 адамды қамтитын 3 балалар-жасөспірімдер аула клубтары бар. Мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асыру мақсатында, тиімді өнер, кәсіби және қоғамдық қызметі үшін, жастар арасында сыйлы «Жұлдыз» аудан әкімінің жастар мараптаттауы белгіленген.

«2008-2010жж Бұқар жырау ауданының жастары» аймақтық бағдарламасының орындалуы мақсатында 2010ж бірқатар шаралар өтті.
2.11. Мәдениет

2011 жылдың 1 қаңтары жағдайына мәдениет нысандарының желісі 75 бірл құрайды, соның ішінде: 40 кітапхана, 28 мәдениет үйлері мен клубтар, «Аудандық тарихи-өлкетану мұражайы» КМҚК, басқа ведомствалар 6 клубы және 2 «Зерде» бейнемобильі.

Кейінгі жылдары мәдениет нысандары саны 20 бірл артты. Байқадам, Сартөбе, Ынтымақ, Красная Нива, Ақжар селоларында, Қушоқы кентінде кітапханалар ашылған. Мемлекеттік демалу нысандары желісі 15 бірл артты, кітапхана-клубтарды бөлу және мемлекеттік емес желіден клубтарды беру есебінен, соыні ішінде, 2007ж-9бір, 2008ж-1 бір, 2009ж-5бір.

Кітапханалар кітап қоры 393,1 мың.дана кітап, с.і мемлекеттік тілде -123,6 мың.дана. Модельді кітапханалар саны 2 бірл артты, электрондық пошта- 16. 39 кітапхана телефонданған, бұл кітапхананың жалпы санынан 97,5%.

Жол картасы және ауылдық аумақтар дамуы бағдарламасының шеңберінде, кейінгі жылдары 25 мәдениет нысандары жөнделді, с.і -2 кітапхана, 23 клуб жалпы 277 млн.теңге сомасына. 2009-2010жж ауылға 17 жас маман жұмысқа тұрған, с.і 7 клубта, 9 кітапханада.
2.12. Денсаулық сақтау мен спорт (оның ішінде дене шынықтырудың дамуы)

Тұрғындарға медициналық көмекті «Аудандық медициналық бірлестігі көрсетеді, құрамына аудандық орталық ауруханасы, кеңестік диагностикалық емхана, 2 селолық учаскелік аурухана, 17 селолық дәрігерлік амбулаториялар, 6 фельдшерлік-акушерлік пункттер, 40 медициналық пункттер енеді.

Медициналық желіде барлығы 69 дәрігер жұмыс істейді, 236 орта медициналық жұмыскерлер. 10 мың.тұрғынға дәрігерлермен қамтылу-15,8 селолық аудандар-15,5 облыстық-35,6). 10 мың.тұрғанға медициналық жұмыскерлермен қамтылу-41,8 (236 СМҚ), селолық аудандар -47,1, облыстық -62,5.

Санитарлық автокөлікпен қамтылу-85% (24 арнайы көлік бірлігі), селолық аудандар-85%, облыстық-80%.

Емдеу мекемелерінің материалдық жарақтануы- денсаулық сақтау стандарттарының деңгейінде (75%), ауылдық аудандар-70%, облыстық-75.

Туберкулезбен ауыру деңгейі- 72 жағдай, 2009 ж 81-не қарсы. Ауырудың жалпы жағдайы 9 жағдайға немесе 11,2% азайды, бұл тұрғындардың аса жағдайсыз контингентін тексеру бойынша белсенді жұмысқа, туберкулезбен ауырғандарды тиімді емдеуге және қарым қатынасты тыюға байланысты. Туберкулезден өлім 8 жағдайды құрады 2009 ж 9 жағдайға қарсы. 1жағдайға онкоауыру төмендеді 89 жағдайдан 2009жылдан, 2010 ж 88 жағдайға дейін. 2009 ж деңгейіне онкотұқымқуалаушылықтан өлім төмендеді 2009 ж деңгейіне 2 оқиға және 66 құрады.

Нәресте өлімі азайды және 2010 ж 14 жағдайды құрады, 2009 жылдың 21 –не қарсы.

10 нысандарда «Жол картасы» бағдарламасының шеңберінде жалпы құны 37 млн.теңге ағымдағы жөнделім жүргізілді, бұл нысандарда 113 жұмыс орындары құрылды.

Тұрғындарға медициналық көмектің қол жетімдігі толық көлемде қамтылған. Барлық елді мекенде медицина жұмыскері бар, әрі қарай тұрғындар санының артуы бойынша фельдшерлік пункттер, селолық дәрігерлік амбулаториялар, селолық учаскелік қызмет етеді.

Ауданда 1 балар-жасөспірімдер спорт мектебі бар, онда 544 адам спортпен айалысады, 3 аулалық клуб 264 адамды қамтумен. Талантты балаларға арналған А.Молдағұлова атындағы мектепте 4 бала оқиды, БЖСМ 3 тәрбиешісі КарМУ дене тәрбиесі факультетінде оқиды.

Спортпен айналысуға 159 спорт жайлары бар, олардан: 1500-3000 орындық трибуналы 2 стадион, 3 спорт кешені, 38 спорт залдар: олардан 33 орта мектептерде, 3 спор кешендері орналасқан, 2 аулалық клубтар; 4 спорт залдары; 67 спорт алаңдары; 31 футбол алаңы; 12 спорт трассалары, 2-хоккей корты, селолар мен кент кругтарында орналасқан.

Спорттың мәдени түрлері: баскетбол, бокс, волейбол, дзюдо, футбол, ауыр атлетика, гирь спорты, шахмат, қазақша-күрес, самбо, классикалық күрес.

Облыстық сайыстарда ауданның құрама командаларының спорттық нәтижелерінің өсімі белгіленген. 2007-2008 жж ағымында аудан құрамалары облыс арасындағы жақсы ауылдық командалардың құрамына енеді. 2008 ж БЖСМ самбо бойынша топтар ашылған. 2007 ж бастап аула алаңдарының құрылысы басталды Ауданда жергілікті бюджет есебінен сондай ақ аудан кәсіпорындары есебінен «Менің аулам» бағдарламасының шеңберінде жасанды жабынды 7 аулалық алаңдар салынды. 2010 ж Ботақара аудан орталығында көп функциялық хоккей корты салынды.

2008ж футбол алаңы мен спорт алаңдарының Ботақара кенті БЖСМ ММ «Сары-Арқа» СК-нің облыстық бюджеттен 41 млн 850 млн.теңге соамысна қайта құрылысы аяқталды. Жасанды көгалмен 2 волейбол және бір шағын футбол алаңы жабылған, сондай ақ стадионның орталық футбол алаңы, тарант жабынды үш жолақты жүгіру жолы жақсартылған, орталық трибуналар жөнделген. 2010 ж қорытындылары бойынша спортпен жүйелі айналысатын тұрғындардың саны 5,5% артты.

13. 
    . Еңбек нарығы мен әлеуметтік қорғау
    

Тұрғындарды белсенді қорғау шаралары 2008-2010жж тұрғындардың

жұмыстылығы жүйесін жетілдіру бойынша іс-шаралар жоспарын жүзеге асыру шеңберінде қабылданды.

Экономикалық белсенді халықтың саны 38,5 мың.адамды құрады, олардан

36,6 адам жұмысты. 1967 адам жұмыссыз, 2010ж жұмыссыздық деңгейі 5,1%, бұл 2009 жылдың көрсеткішінен және облыстық көрсеткіштен 0,3% аз.

Жалпы 2010 ж 2118 адам жұмысқа тұрғызылды, қоғамдық жұмыстарға 596

жұмыссыз қатысты, кәсіби даярлыққа, қайта даярлауға және біліктілігін арттыруға 180 адам бағытталды.

Аймақтық жұмыстылық пен кадрларды қайта даярлау (Жол картасы)

Стратегиясының жүзеге асырылуы аяқталды. 2010ж 50 әлеум мәдени нысандардың жөнделіміне 467 млн.теңге бөлінді. «Жол картасы» нысандарында 709 жұмыс орындары құрылды, 184 жұмыссыз кәсіби оқу және қайта оқу курстарынан өтті.

Былтырғы жылмен салыстырғанда, аз қамтылған азаматтардың саны 15

адамға қысқарды, кедейшілік деңгейі 1,8% төмендеді.

2010 ж 19,4 млн.теңге соамсына 321 отбасына атаулы әлеуметтік көмек

төленді. 18 жасқа дейінгі балаларға жәрдемақы 35,8 млн.теңге сомасына төленді. Тұрмыстық көмек жалпы 7,1 млн.теңге сомасына 480 отбасына төленді.

Аз қамтылған азаматтарға көмек мемлекеттік көздерден көздерден

көрсетіледі- мекен жайлы әлеуметтік көмек , 18 жасқа дейінгі балаларға жәрдемақы, тұрмыстық көмек, мемлекеттік көздерден- ұйымдардың қайырымдылық көмектері, барлық меншік нысандарының мекмелері, қоғамдық ұйымдар. Ауданда көмектің 23 түрі қолданылады.

Аз қамтылған азаматтардың санын азайтудың негізгі жол: жұмысқа тұру, өз

ісін ашуға материалдық көмек көрсету, шағын кредиттерді беру, кәсіби даярлық және қайта даярлық, құпия кірістерді анықтау.

Жергілікті атқарушы органдардың шешімдері бойынша , азаматтардың жеке

санаттарына әлеуметтік көмектербағдарламасы бойынша, қажетсінетін азаматтарға бір реттік материалдық көмек көрсету қарастырылған, маңызды мерзімдерге көмек- мүгедек балаларға, ауғандықтарға, ардагерлерге, қарттарға. 2011жылға 5 млн.теңге қарастырылған, 2015 ж дейін көмекті 14 млн.теңгеге арту жоспарлануда.

2.14. Бюджет (бюджеттің кіріс және шығыс бөліктері)