1 Ойлау мәдениетінің анықтамасы
жүктеу/скачать 35.73 Kb.
|
|
1)Ойлау мәдениетінің анықтамасы Ойлау мәдениеті - адамзат мәдениетінің талаптарына сай адамның өзіндік ойлау тәсілдерін саналы дамытумен анықталатын адам ойлауының жоғарғы деңгейі мен сапасы. Оны ұйымдастыруды, оңтайландыруды және жетілдіруді көздейді. Бұл қабілет - білімді, адамзаттың ғылыми жетістіктерін, ойлаудың логикалық реттілігін, оның өзекті мәселелер мен міндеттерді шешуге бағытталғандығын оңтайлы пайдалану қабілетін білдіреді. Ойлау мәдениетін дамыту үшін адамға үнемі интеллектуалды жұмыс, стихиялы, ситуациялық, стереотипті ойлау тәсілін жеңуге бағытталған іс-шаралар қажет. Ой қозғау, психикалық іс-әрекеттің мазмұнын жүйелеу, сынға алу және жүйелеуді үйлестіре отырып, ойлау процесін мәдени әдіс ретінде жүзеге асырудың ерекше тәсілі болып табылады. Ойлау мәдениеті туа бітетін қасиет емес. Ол адамға дайын күйде берілмеген, қоршаған орта шындығы, алған білімі мен өмір тәжірибесінің нәтижесі арқылы құрылады. Адам иелігінде оны дамытуға мүмкін деген көптеген мүмкіншіліктер бар. Мысалы, жеке ой тәжірибесін толықтыруды әдеби және ғылыми кітаптар оқу арқылы жүзеге асыруға болады. Бірақ барлық жағдайда бұл тәсіл іске аса бермейді. Өйткені, кітап оқу, қалыптасқан пікір бойынша, жүйесіз, тұрақсыз мінезге алып келуі мүмкін. Логиканың заңы мен талабын жеткілікті деңгейде меңгермейінше, ойлау мәдениетін елестету де мүмкін емес. Бұл ұғымдар бір – бірімен тығыз байланысты. Ойлау мәдениетін дамытудың тағы бір әдісі – сыни ойлау. Сыни ойлау проблема шешуге бағытталумен қатар өзінділікпен ерекшеленеді: қандай да болмасын мәселе немесе ақпарат бойынша өзіндік түсінік қалыптастырып, оған тәуелсіз тұрғыдан баға беру, дербес шешім қабылдау. 2)Ойлау мәдениетін қалыптастырудағы рефлексия ұғымы және оның рөлі Рефлексияның мазмұны объектілік-сенсорлық белсенділікпен анықталады: рефлексия дегеніміз - бұл тәжірибе туралы, мәдениеттің объективті әлемі туралы (өнер, ғылым, дін және философияның өзі) хабардар болу. Бұл тұрғыда рефлексия - бұл философия әдісі, оның көмегімен адамның ақыл-ой және рухани әлемінің ерекшелігі ашылады. Ойлаудың философиялық формасын сипаттайтын категориялық тілді қолданумен қатар рефлексия екенін түсіну қажет. Жалпы алғанда, барлық философия - бұл тілде және соған сәйкес мәдени шығармаларда объективтендірілген және сананың өзінде болатын сезімдердің, идеялар мен ойлардың, пайымдаудың актілері мен мазмұны сияқты категориялар туралы ойлар болып табылатын ақылдың көрінісі. Философия мәдениеттің элементі ретінде, екінші жағынан, адам өмірінің бүкіл мазмұны бойынша рефлексия процесінің нәтижесі ретінде қарастырылады. Философиялық рефлексия - адамның кез-келген іс-әрекетіндегі жұмыс нәтижелерін мұқият тексеру үшін кері бұрылу. Ойлау өзінің көмегімен танылады, өйткені бүгінде оны тікелей зерттеудің құралдары жоқ. Ойлаудың басқа объектіге және өзіне бір реттік назар аударуы мүмкін болмаса да, өзінің сана-сезімінің жұмысына ретроспективті түрде назар аударуға болады. Сонымен қатар, сананың біртұтас логикалық құрылымы сананың назарын сыртқы объектіге және өзіңізге бөлуге мүмкіндік беретін әр түрлі психикалық актілердің байланысы ретінде уақытында дамиды. Осының бәрінің арқасында сананың бөлінуі немесе қайталануы деп аталатын нәрсе мүмкін, бұл кезде сана өзінің жеке әрекеттерін талдап, сол арқылы ол немесе басқа құбылысты қабылдайды, талдайды және түсіндіреді. Рефлексиялық мәдениеті қалыптасқан тұлға тәрбиелеу — бүгінгі заман талабы. Осындай адам өзінің тұлғалық және кәсіби таптаурынын (стереотиптерін) шығармашылықпен өзгерте алады. Бұл дегеніміз — сана, өзін-өзі ұйымдастыра білу, өз-өзіне талдау жасау, өзін-өзі іске қосу, бағалау сияқты сапалармен сипатталады. Рефлексивтік іс-әрекет оқушыға өзіндік талдау кезінде ғана байқалатын өзіндік жеке дара ерекшеліктерін тануына мүмкіндік туғызады. Білімді саналы түрде өзіндік қорыту, яғни рефлексия нәтижесінде ғана жүзеге асады. Рефлексиялық қабілеті бар мұғалім алдында отырған шәкірттерінің бойына осы дағдыны кіріктіріп, дамытады, өмірлік қажеттілік екенін есінен шығармайды. 3)Ойлау мәдениетінің қалыптастырудағы философияның рөлі Философия ойлау мәдениетінің мектебі ретінде әрекет етеді. XVII ғасырда өмір сүрген ағылшын философы Томас Гоббс: «Философия сенің ойлауыңның жемісі болып табылады... және сенің өзіңде өмір сүреді» деп тұжырым жасаған болатын. Ойлау қасиеті іштей әркімге тән. Өйткені жеке бір тұлғаның ешқайсысында өмірдің, азаттықтың, әділеттілік пен мәңгіліктің мәні, мағынасы туралы ойлану құқығынан айыра алмаймыз. Ойлау дегеніміз сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс- қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі. Сыртқы дүниені толық тануға түйсік, қабылдау, елестер жеткіліксіз болады.Біз тікелей біле алмайтын заттармен құбылыстарды тек ойлау арқылы ғана білеміз. Адам ойлауының эволюциялық даму жолы өте ұзақ. Ойлаудың ішкі мазмұны қоғам дамуымен бірге өзгеріп отырады. Қоғам ілгері дамып, оның ғылымы мен техникасы өскен сайын жаңа ұғымдар пайда болып қалыптасады да бұрынғылары ескіріп қатардан шығады. Адам сыртқы дүние құбылыстарының сырын көбірек білген сайын, оның ойлауы да жетіле түседі. Философияны мақсатты түрде оқу, ойлау мәдениетінің өсуіне, өзіндік сананың қалыптасуына, дүниежүзілік мәдениет пен өркениеттің байлықтарын тұрақты және жұйелі игеруге, табиғат, қоғам болмысының даму заңдылықтарын түсінуге, мамандықты саналы таңдап, жетілдіруге жетелейді. Философия сабағы – адамның көзқарасын дамытып, ұштатады. Негізі көзқарас дегеніміз – дүниеге белгілі бір түсінікпен қарау. Көзұарас болу үшін сана, оның жетілуі үшін білім керек. Ол неғұрлым көп білу, ынталану жүреді. 4) Философия және дүниетаным Философия дүниегекөзқарастың бір түрі. Дүниеге көзқарас - дүние туралы жалпы пікірлер жиынтығы және адамның әлемдегі орыны жайлы көзқарасы. Тарихи тұрғыда қарайтын болсақ, дүниегекөзқарас үш негізгі типтен тұрады: vифологиялық, діни, философиялық. Дүниеге көзқарас - дүниені түсіндірудің,оны бағалаудың принциптері мен әрекеттері. Дүниеге көзқарас нанымнан,сезімнен,танымнан тұрады. Дүниеге көзқарас біркелкі емес,ол: жай қарапайым,діни,мифологиялық,ғылыми,философиялық болып бөлінеді. Мифологиялық дүниетаным -ертегі,аңыз негізіндегі көзқарас. Діни дүниетаным -нанымға негізделген.Адам бір нәрсеге иланбайынша,нанбайынша,оның ісі тұрақты,нәтижелі болмайды. Иланудың екі түрі бар: ғылыми және ғылыми емес. Ғылыми илануға сенген адам әр нәрсенің объективтік негізіне,заңдылығына үңіледі,бос даурығудан өзін аулақ ұстайды. Ондай адамдар өз сенімін оңай өзгертпейді.Күнделікті өмірден туған қарапайым дүниетаным- ақылға сыйымды,өмірден,күнделікті байқаудан туған,практикада анықталған көзқарас. Философиялық дүниетаным- білімге құштарлық,даналыққа сүйіспеншілік,өмірлік позиция. Философия барлық қоғамдық ғылымның түп атасы. Ол үшін дамып, адамзат ақыл ойының жетістіктерімен толықтырылып отыратын ғылым. Философиялық дүниетаным – бұл әлем жайлы көзқарастар жүйесі және ондағы адам орны, оның шын екендігіне, қоршаған ортаның және өзінің өзіне деген қатынасы, сондай-ақ, осы көзқарастар негізінде пайда болған идеялар мен таным және әрекет ұстанымдары, құнды дүниелер. Философиялық дүниетанымның пайда болуы Ежелгі Шығыс елдерінде құлдық қауымның пайда болған кездерінен, ал оның классикалық формасы Ежелгі Грециядан басталады. Философиялық дүниетаным түрлерінің бастамасы ретінде алғашында материализм, діни дүниетаным ғылыми реакция ретінде пайда болды. Философия өзінің пайда болған кезінен бастап, альтернативтік және бір уақытта диалогтік көріністерді байқата алады. 5)Мифология,дін және философияның арақатынасы Мифология-дүниетанымның ежелгі түрі. Ол тарихи оқиғалар туралы аңыздар мен шынайы әңгімелер тоғысқан ақиқаттың өзіндік көрінісін көрсетті. Табиғат күштері бейнеледі. Дін терең көне заманда анимизм (тірі және жансыз заттар мен заттардың жандануы), тотемизм (ата-бабаларға ғибадат ету), фетишизм (заттар мен құбылыстардың сиқырлы қасиеттеріне ие болу) және магия (адамның салт-дәстүрлердің көмегімен адамдарға, жануарларға, табиғи күштерге, рухтар мен Құдайға әсер ету қабілетіне сенім) түрінде пайда болды. Ғылым ретінде қалыптасады дүниетаным негізінде ұстау мифология, вбирая өзіне реалистические элементтері аңыздар білдіретін жинақталған және тіркелген негізделген практикалық қызмет бойынша игеру және өзгерту қоршаған ортаны қорғау. Әлемнің ғылыми бейнесі құрыла бастайды. Философия дүниетанымның ерекше түрі ретінде жүйелі-рационалистік ядро болып табылады, онда әлемнің, табиғаттың және адамдардың өзара іс-қимылы рухани меңгеріледі, ұғымдар мен категориялардың логикалық жүйесінде ұғынылады. Жүйелілік философияның мазмұнын, ал ұтымдылық — оның нысаны мен мазмұнын анықтайды. 6)Философия білімнің және рухани қызметтің ерекше түрі ретінде Философия - адамның рухани қызметінің, қоғамдық сананың ерекше түрі. Бұл болмыс пен танымның жалпы қағидалары туралы ілім.Қоғамның және қоғамның дамуының жалпы заңдылықтары туралы ойлау. Философия әлем мен ондағы адамның орнына көзқарастың жалпыланған жүйесін білдіреді, адамның әлемге танымдық, құндылық, әлеуметтік-саяси, адамгершілік және эстетикалық көзқарасын зерттейді. Бұл ғылым Қоғамдық болмысқа белсенді әсер етеді, идеалдарды, адамгершілік және мәдени құндылықтарды қалыптастыруға ықпал етеді. Философия, дінге қарағанда мифологияға және дүниетанымның басқа да түрлеріне , өз ұстанымдарын ұтымды негіздейді. Қазіргі уақытта нақты зерттеулер философиялық білімнің мынадай салаларында жүргізіледі: логика; философиялық антропология (адам философиясы); этика (адамгершілік философиясы); Ғылым философиясы; техника философиясы; Тарих философиясы; мәдениет философиясы; дін философиясы. Философияда құрылымның келесі деңгейлерін немесе негізгі элементтерді бөлуге болады:1)Метафизика.2) Онтология. 3) Аксеология. 4) Гносеология (эпистимология). Негізгі функциялар:1)дүниетанымдық.2)әдіснамалық.3) Праксиологиялық. Философия баяндауының өз тәсілі бар, сұрақтарды қойып және оларға жауап беруге тырысу. Философияның категориялары жалпы байланыстарды, заттардың қарым-қатынасын көрсетеді. Өз жиынтығында олар адам интеллектінің негізін құрайды. Бұл кез келген құбылыстарға қоса берілетін жалпы ұғымдар: болмыс, материал, зат, құбылыс, себеп-салдары, кездейсоқ-қажеттілік және т. б.. Қазіргі әлемде білімнің одан әрі дамуы, оның дифференциациясы мен интеграциясы жүріп жатыр. Ғылымда жаңа бағыттар пайда болу үстінде: кибернетика, синергетика және т. б.. Оның ішінде философиялық білім де қоғам және мәдениетпен бірге дамуда. 7)Жан,рух,түйсік,сана-философия тарихы аясында Жан — адамның , жан-жануарлардың (кейде өсімдіктердің) бойындағы тіршілік қуаты. ДӘстүрлі түсінік бойынша, жанның заттық қасиеті жоқ делінетіндіктен, оны ғылым жолмен тану мүмкін емес деп есептелген. Бірақ қазіргі замандық зерттеулер бойынша жан адам денесінің тұтас жүйесіне және миындағы нейрондардың қозғалысына тәуелді дейтін функционализ идеясы қалыптасқан. Ол бойынша жан тіршілік жасушасының ерекше қасиеті мен қабілеті. Рух - кең мағынада сана, психикалық іс-әрекеттің жоғарғы формасы, тар мағынада ойлауұғымымен бара-бар. Түйсік (ағылш. Sense) – адамның және басқа жан иелерінің жан қуатынан туындаған танымдық сезімі.[1] Түйсік айналадағы нәрселердің сезіммүшелеріне тікелей әсер етіп, олардың жеке қасиеттерінің санада таңбалануы. Түйсік заттардың түр-түсін, ыстық-суығын, дәмін, иісін, т.б. сипаттары мен қасиетін ажырататын дүниетанудың алғашқы сатысы. Сана - философиядағы негізгі мәселенің бірі, нақты әлемді бейнелеудің ең жоғарғы формасы, тек адамға ғана тән және сөйлеуге байланысты ми қызметі іс әрекетті алдын ала болжаудан тұрады. Сана адам миына байланысты пайда болады. Жан, ақыл, парасат, рух мәселесі философиялық танымның негізгі мәселелері. Антикалық философиясында рух пен парасаттың космологизмімен ерекшеленеді. Жан, ақыл, парасат, рух мәселесі Пифагор философияында адамның антропологилық құрылымымен байланыстырыла түіндіріліп, рух – жоғарғы ақыл, ақыл (төменгі), өмір – тыныс алу және дене деп қарастырылса, Платон бойынша рух- ноус, ақылды жан, ақылды емес жан және дене бөлген. Ортағасыр дәстүріндегі рух пен жанның теологиялық түсінігі қалыптасқан. Рух – құдайлы бастама, жан – жеке сана, дене – табиғи бастама ретінде түсіндіріледі. Танымдық тұрғыдан қарағанда, сана – дүниені бейнелеудің ең биік, тек адамға тән идеалдық формасы. Сана белгісіз, ғайыптан пайда болған, дайын күйінде біздің миымызға енген құбылыс емес. Іштен де тумайды. 8) Сана онтологиялык мәселе ретінде. Сананын мәні мен калыптасуы: негізгі концепциялар. Сана мәселесі философиядағы басты және күрделі, түсіндіруге қиын мәселелердің бірі, себебі сананы керу, өлшеу, сезім мүшелері арқылы қабылдау мүмкін емес, бірақ сана адамның жануарлар дүниесінен ерек-шелігін көрсететін факторлардың бірі, сана арқылы адам мен оны қоршаған ортаның арасындағы байланыс жүзеге асырылатыны күмәнсіз. Сондықтан да философия тарихында «сана», «жан», «бейсаналық» ұғымдарының төңірегінде үнемі пікірталастар жүріп отырды және олар қазір де жалғасуда. Сапаны түсінудегі әр түрлі көзқарастарды біріктіріп, екі үлкен топқа бөлуге болады: 1)материалистік — сананы материяның дамуында пайда болатын табиғаи қасиеті деп түсіну; 2) идеалистік — сананы материяға жат, одан алғашқы, жаратылстан тыс пайда болатын рухани субстанция деп ұғыну. Жаратылыстану ғылымдарының дамуының нақты жетістіктері саңаның мәні, генезисі туралы сауалдарға жауап берді деп айтуға болады Түйіндеп айтсақ, сана туралы ғылыми көзқарас мынадай: сана ерекше түрде ұйымдасқан материяға — адам миына ғана тән қасиет. Оның дәледі ретінде адамның миы зақымданғанда оның ойлау, психикалық қызметі бұзылатынын айтсақ жеткілікті. Сананың табиғаты қоғамдық, яғни ол тарихи эволюция нәтижесінде қоғамда қалыптасты және сананың дамуы қоғамдық ортада ғана мүмкін болмақ. Сананың қалыптасуының алғышарты ретінде еңбекті атауға болады. Еңбектің арқасында адам өзінің күнделікті өмір сүруіне және табиғаттың дүлей күштерінен қорғануға қажетті нәрселерді жасады, табиғат заттарының жаңа қасиеттерін ашты, ой-өрісін кеңейтті, еңбек құралдарын бірте-бірте жетілдіре түсті. Еңбектің дамуы қоғамда өмір сүріп отырған адамдарды жақындатты, олардың бір-біріне бірдеңе айту қажеттілігі туды, араласу құралы ретінде тіл пайда болды. Еңбек пен тіл адамның миын, сезім органдарын дамытты, есту, көру. сезу, қабілетін күшейтті, санасын қалыптастырды. Абстракциялауға, тұжырым жасауға құштарлық еңбек пен тілге қайта әсер етті, оларды дамытуға жаңа күш берді. Сана, сонымен қатар, бейнелеудің жоғарғы формасы. Бейнелеу барлық материяға тән қасиет. Объективті өмір сүретін заттар, құбылыстар, процесстер бір-біріне үнемі әсер етіп отырады және белгілі бір дәрежеде өзгерістерге ұшырайды. әрбір зат, құбылыс өзі әсер еткен нәрседе өзінің «ізін», бейнесін қалдырады. 9)Бейсаналаық сана,жлғары сана.Философиядағы бейсаналықтың негізгі концепциялары.(З.Фрейд,К.Г.Юнг) Бейсаналық мәселесі философия тарихында өзіне көп назар аударған. Антикалық дәуірде (Платон), ортағасырлықта, Жаңа заманда (Кант, Шеллинг,Шопенгауэр т.б.) ол туралы әралуан пікірлер айтылды. Бейсаналықты жаңа зерттеу деңгейі З.Фрейд және оның шәкірттерінен басталды. Психоанализдің негізін қалаушы австриялық невропатолог және психиатр З.Фрейд бейсаналықты санадан тәуелсіз адам жанының, психикасының құрамдас бөлігі, тұлға құрылымының маңызды элементі – "Ол" ("Оно", "Id") ретінде қарастырады. "Олдың" негізін сексуалды- биологиялық энергия құрастырады. З.Фрейдтің айтуынша, бейсаналық процестер индивидтің жүріс-тұрысына әсер ете алады, тіпті оның өзі олар туралы ештеңе хабарлай алмаса да. Фрейд бойынша, 1) бейсаналық – бұл "белсенді байқалатын (көрінетін) және сонымен бірге сол адамның санасына жетпейтін" психикалық процестер; 2) бейсаналық – адам психикасының негізгі және ең мазмұнды жүйесі (бейсаналық – санаалдылық – саналы: бессознательное – предсознательное - сознательное); бұл жүйе рахаттану принципімен реттеледі және өзіне танымсыздығымен, сексуалдылығымен, әлеуметсіздігімен және т.с.с. сипатталатын әртүрлі туа біткен және ығыстырылған элементтерді, құштарлықтарды, импульстерді, тілектерді, мотивтерді, ұстанымдарды, ұмтылыстарды, кешендерді және басқаларды кірістіреді. Психоаналитикалық ілімге сәйкес, бейсаналықтың мазмұны өзіне кірістіреді, қосады: 1) индивидтің санасында ешқашан болмаған мазмұнды және 2) санада болған, бірақ одан бейсаналыққа ығыстырып шығарылған (вытеснено) мазмұнды. К.Г.Юнг (щвейцарлық психолог және психиатр, аналитикалық психологияның негізін қалаушы) бойынша бейсаналық үш қабаттан (жіктен) тұрады: 1) "тұлғалық бейсаналық" – тұлғаның ашыналық, сырластық жан өмірін құрайтын көбінесе эмоционалды (тез әсерленгіш) боялған елестер мен кешендерді (комплексы) өзіне кірістіретін, қосатын бейсаналықтың үстіңгі (сыртқы) қабаты; 2) "ұжымдық бейсаналық" – бейсаналықтың туа біткен терең қабаты; ол адамдардың өткен ұрпақтарының тәжірибесін өкілдік ететін (репрезентирует) және өзіне тұлғадан тыс әмбебап мазмұн мен жандық өмірдің жалпылама негізі ретінде болатын үлгілерді қосатын индивидуалды (жеке емес, жалпылама табиғаты бар (болатын) психиканың жалпы орталығы мен өзегі (ядро); "ұжымдық бейсаналықтың мазмұны" негізінен архетиптер – психикалық қызмет пен жүріс-тұрыстың мұралық етілетін жалпылама үлгілері, рәміздері және стереотиптері болады; 3) "психоидтық бейсаналық" – органикалық дүниемен ортақ қасиеттері және біршама бейтарап сипаты бар бейсаналықтың ең іргелі деңгейі, сондықтан ол толық түрде психикалық та, физиологиялық та болмағандықтан іс жүзінде санаға толық мәлімсіз. 10)Болмыс пен бар болу.Онтология болмыс туралы ілім ретінде Онтология-болмыс мәселесін зерттейтін философияның бөлімі. Онтос сөзін алғаш рет антикалық ойшыл, Парменид қолданған. Грек тілінен аударғанда (ontos – барлық тіршілік, бар нәрсе; logos – сөз, ақыл, ой, ілім ) дегенді білдіреді. Яғни, онтология – бар дүниенің негіздері туралы ілім немесе болмыс туралы ілім. Онтология жалпы негіздерді, болмыс принциптерін, оның құрылымы мен заңдылықтарын зерттейді. Онтологияның қарастыратын екі мәселесі: болмыс мәселесі және болмыс пен сананың арақатынасы мәселесі. Философияның қалыптасуы болмыс мәселесін зерттеуден басталды. Онтология тақырыбы антикалық философияда қалыптасады. Антикалық философияның пайда болғанынан бастап бар шынайы болмыс, бар нәрсенің барлығының болмысы бар ,шын мәнінде тіршілік ететіндігі жайында ойланған. Болмыстың мәні мен оның шынайылығы туралы ойлау антикалық философияда қалыптасады. Болмыс мәселесін зерттейтін философияның орталық бөлімінің бірі онтология деп аталады, ал болмыс мәселесі – философиядағы басты мәселелердің бірі. Ежелгі үнді, ежелгі қытай, Антикалық философия ойшылдарын бірінші кезекте онтология қызықтырды, болмыстың мәнін түсінуге тырысты, содан кейін философия өз пәнін кеңейтті және гносеологияны (таным туралы ілім), логиканы, өзге де философиялық мәселелерді қамтыды. 11)Болмыс пен беймолыс.(Парменид,Зенон) Болмыс философиядағы ең көне, дәстүрі мол, тарихы бай ұғымдардық бірі болып саналады. Ол “бол”, “болу” сияқты түсініктердің баламасы. Бұл ұғым адамды қоршаған ортаны біртұтас бүтіндік деп тану қажеттігінен туындаған. Оның көмегімен өте мақызды дүниетанымдық “әлем деген не” сұрағына жауап беріледі. Болмыс туралы түсініктер көне философияда қалыптасты. Мысалы, Парменид болмыс дегеніміз - бұл тірлік, одан басқа еш нәрсе емес деп үйретті. Болмыс жақсы, жаман жақтары бар толтырылған, қозғалмайтын шар іспеттес. Діни дүниетаным үстемдік еткен орта ғасырлар дәуірінде болмыс құдай жаратқан әлем деп қарастырылған. Құдай барлық тіршіліктің шыңы, мәні, жетілдірілген реалдылық деп көрсетілген (Әулие Августин, Фома Аквинский). Қайта Өркендеу, әсіресе Жаңа Дәуірден бастап жаратылыстану - механика, математика, физика үлкен қарқынмен дами бастайды. Болмыс-жаратылыстану мен адамның практикалық іс-әрекетінің негізгі объектісі болып табылатын табиғат. Ол белгілі заңдылықтарға сүйеніп жұмыс істейтін механизм тәрізді. Адам бұл уақытта табиғаттың жоғарғы жеңісі, күрделі механизм деп түсіндірілді. Пантеизм аясында табиғатта Құдай бастамасы тоғытылған. Бұл уақытта Дж.Бруно әлемнің көптігі идеясын ұсынды. Философияда, өнерде адамның керемет күштілігі, ұлылығы туралы идеялар кеңінен тарай бастаған. Болмыс теориясына Н.Коперник, И.Ньютон үлкен үлес қосқан. Немістің классикалық философиясы болмыс туралы ілімдердің екі бағытын біріктірді. Мәселен, Гегель нағыз болмыс деп абсолюттік идеяны, ал Л.Фейербах болмысты табиғат деп қарастырған. Келтірілген түсініктерді жинақтай отырып, болмыс дегеніміз- дүниеде бар барлық құбылыстарды, заттарды, процестерді білдіретін ұғым деп анықтауымызға болады. Ол шексіз көп материалдық және рухани әлемдегі барлық құбылыстарды білдіреді. Қысқаша айтсақ, барлық бар нәрсе - болмыс. Яғни, ол заттар мен руханилық әлемін, өтпелі мен мәңгілікті білдіреді. Бірінші философияға болмыс терминін антикалық философ Парменид енгізді. Парменидтің пікірінше,нағыз болмыс бұл - әрқашанда бар нәрсе. Ал болмыс әрқашан да тұтас және бөлінбейтін болғандықтан, ол туралы ой да бүтін және бөлінбейді, оның үстіне оның өзінің болмысы бар. Нағыз болмыс - бұл ақыл - оймен игерілетін болмыс. Болмыс пен ой тепе - тең. Адамды субъективтілік шеңберінен тысқа шығарып, объективтілік деңгейіне жеткізе алатын және оның дәйектілігі мен күмәнсіздігін негіздейтін ой адамға сенімділік береді. Парменидтің «болмыс» категориясы адамдардың күнделікті, практикалық өмірінде жүзеге асырылып отыратын нақты іс - әрекеттері мен ойларының философиялық тұрғыда түсіндірілуі ғана емес, сонымен қатар ол батыстық адамға тән дүниетанымдық және аксиологиялық принциптерден де бұрын оның нақты өмірлік қажеттіліктерін бейнелейтін нақты да айқын экзистенциалдық негіздер болып табылады. Осылайша Парменид болмыс мәселесін философияның ең басты мәселесі ретінде негіздеп қана қоймай, оның болмыс туралы ілімі метафизика үшін мүмкіндіктер ашты, яғни адамға да, адамзатқа да бағынбайтын материалдық та, материалдық емес те болмыс туралы, табиғи мәнділіктердің соңғы идеалдық себептері туралы және ақыры аяғында барлық өмірде бар нәрселер туралы айтуға мүмкіндік беретін ілімге жол ашты. 12)Платон мен Аристотель философиясындағы болмыс мәселесі Платон пікірінше, шын болмыс – ақылмен ғана білуге болатын денесіз идеялар әлемі. Платонның болмысы Парменидтікіндей біртұтас болмыс емес, керісінше, өздеріне тән идеялары бар рухани көпшілік. Әр идея өз алдына мәңгі және өзгермейді, ол өзіне өзі тән. Идеялардың саны көп, бірақ шексіз емес. Әлемде қаншама бір тектес, бір-біріне ұқсас заттар, құбылыстар, процестер, қатынастар, т.б. көп болса, сонша идеялар бар. Идеялар бір-бірімен тек қана қарым-қанынасты емес, соынмен бірге бір-біріне бағынышты бірнеше түрлі идеялар бір ортақ идеяға бағынышты қатынастарда болды. Платон рухани әлемнің жеке-жеке идеялары туралы айтқанда, көбінесе “эйдос” деген ұғымды қолданады. Ежелгі грек тілінде идея да, эйдос та бір-біріне ұқсас мағына береді: түр, пішін, кейіп, тәсіл, т.б. Эйдостар сезімдік заттар үшін бір мезгілде әртүрлі міндет атқарады: 1. Себептілік. 2. Заттардың жаратылу кескіні үшін үлгі. 3. Заттардың_түпнегіз бейнелейтін үғымы. Платонның материясын танып-білуге болмайды, ол – бейболмыстың бір түрі. Осыған қарамастан, материя – көп түрліліктің, жалқылықтың, заттанудың, өзгерістердің, туу мен өлімнің, табиғи қажеттіліктің, жамандықтың еріксіздіктің қайнар көзі. Материя мәңгі, ол өмірге идея (эйдостар) арқылы келмейді. Аристотель білімнің тарау аумағын қарастыра келіп, екі түрлі философияның бар екендігін айтады. «Екінші философия» — физиканың пәні материя мен үздіксіз қозғалыста және өзгерісте болатын сезімдік заттар болса, «Бірінші философия» — метафизиканың қарастыратын мәселелері: табиғи құбылыстардан тыс жатқан, өзгермейтін, мәңгі, қозғалмайтын мәнділік. Оны танып-білу табиғатгы танып-білуден құндырақ, сондыктан философия физиканың алдында тұрады да, «Бірінші философия» деп аталынады. «Бірінші философия», бір жақты қарасақ, дүниенің алғашқы бастамасы — құдайға байланысты мәселелерді қарастыратын болғандықтан, теология деп аталуы керек сияқты. Бірақ құдайдың өзі алғашқы бастамалардың бірі болғандықтан және философия мәнділіктердің алғашқы бастамаларын ғана қарастырмай, оның себептерін де зерттегендіктен, ол теологиядан әлдеқайда ауқымдырақ және тереңірек. Аристотельде мақсаттылық Платон айтқандай жалпы игілік атауы емес, керісінше, нақты игілік, ол — нақты мүмкіндікті жүзеге асыру және оны тамамдау. 13)Таным философиялық мәселе ретінде Таным - бұл адамның бейнелеу әрекетінің ерекше түрі. Философия тарихында таным деп адамның дәлелденген білім алу үшін әлемді және ондағы өзін мақсатты түрде бейнелеу аталған. Таным дегеніміз-білім алу үшін шығармашылық ізденіс. Таным адамның практикалық іс-әрекетінің рухани жағы болып табылады. Таным - адам арнайы танымдық мәселе мен есептерді қойып, мақсатты түрде қол жеткізетін ақпараттық жоғарғы деңгейі. Таным - адамның нақты мақсатына бағытталған және шығармашылы іс-әрекетінің әлеуметтік процесі. Оның нәтижесінде сыртқы әлемнің идеалды образдары қалыптасып, олар туралы білім пайда болады. Таным теориясы немесе Эпистемология - бұл философия ғылымының бір бөлігі. Онда таным табиғаты мен оның мүмкіндіктері, шегі туралы мәселе қойылып зерттеледі. Таным теориясы туралы термин философия ғылымына 1854 жылы шотланд философы Дж.Феррердің еқбектері арқылы енді. Бірақ таным туралы мәселе өте ертеден бастап-ақ қойылып келеді. Өйткені танымнан тыс білім де, ғылым да да болуы мүмкін емес. Таным теориясы этика, эстетика, адам туралы философиялық ілімдермен тығыз байланысты. Дегенмен, ол жалпы философия теориясының дербес бөлімі ретінде өзінің мағынасын сақтайды. "Таным" деген не?", "Білімді қалай алуға болады?" деген мәселелер төңірегінде ойлана отырып, адам сонау ежелгі заманда-ақ өзін табиғаттың бір бөлшегі ретінде сезінген. Уақыт өте келе бұл мәселені саналы қойылуы және оны шешуге тырысуы салыстырмалы тәртіпті пішін алып, сол кезде білім туралы ілім қалыптасты. Философтар таным теориясының мәселелері төңірегінде ой қозғай бастады. Гносеология — айналадағы әлемді тану туралы философиялық ғылым. Таным теориясы немесе гносеология (грекше gnosis — білім, таным) — философиямен бірге, оның іргелі бөлімдерінің бірі ретінде пайда болды және қалыптасты. жүктеу/скачать 35.73 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|