1 тақырып. Дін және дінтану. Оқыту мен тәрбиелеудің міндеттері

1. 
   Оқушыларға дін құбылысын, діндер тарихын, діни ағымдар мен секталар және діни конфессия ұғымдары туралы тың мәліметтер беру, жалпы рухани-адамгершілік қасиеттердің маңызын түсіндіре отырып, олардың білімін қалыптастырып, дамыту.
   
2. 
   Оқушылардың аналитикалық ойлау, есте сақтау, теологиялық тұрғыдан ойлауға және сыни көзқарастарын дамытуға ықпал ету.
   
3. 
   Оқушыларға патриоттық тәрбие беру, діни-саяси мәдениетке баулу.
   

↓

әлемдік өркениеттегі барлық қоғамдық құрылыстарға тән тарихи, саяси-әлеуметтік, дүниетанымдық және психологиялық құбылыс;

Дін туралы арнайы ғылымды – дінтану дейміз.

↓

Бір ғана құбылысқа, жеке бейнеге, бір оқиғаға қатысты болса, ол миф деп аталады

космогониялық теогониялық астрогониялық

(әлемнің жаратылысы туралы) (құдайлардың п.б.) (планеталар мен жұлдыздар

дың п.б.)

антропогендік этногендік эсхатологиялық қаһармандық

(адамның п.б.) (рулар мен тайпалардың п.б.) (ақырзаман, топан суы туралы)

III. Сабақты қорытындылау.

1. 
   Дін дегенді қалай түсінесіңдер? Өз пікірлеріңді айтып беріңдер.
   
2. 
   Діннің не екенін ғылым қалай түсіндіреді?
   
3. 
   Діннің құрылымын түсіндіріңдер.
   
4. 
   Діни бірлестіктер туралы не білесіңдер?
   
5. 
   Дін мен мифтің бірлігі және айырмашылығы неде?
   

§ 1 оқу, талдау.

1. 
   Оқушыларға ежелгі діни нанымдар туралы тың мәліметтер беру, жалпы рухани-адамгершілік қасиеттердің маңызын түсіндіру.
   
2. 
   Оқушылардың аналитикалық ойлау, есте сақтау, теологиялық тұрғыдан ойлау және сыни көзқарастарын дамытуға ықпал ету .
   
3. 
   Оқушыларға патриоттық, эстетикалық тәрбие беру, діни–саяси мәдениетке баулу.
   

• 
  «Прамонотеизм» концепциясы әлемдегі халықтар мен тайпалар әуелгі баста бір құдайға иланған, көпқұдайлық кейін пайда болды деген тұжырымға негізделеді.
  
• 
  «Дінге дейінгі кезең» теориясы алғашқы қауымдық құрылыста ешқандай дін болған емес деген қағидаға сүйенеді.
  

• 
  Эволюциялық көзқарас (Ч.Дарвиннің «Түрлердің шығуы» теориясы, 1859ж.)
  
• 
  Әлеуметтік көзқарас (Огюст Конттың теориясы: дін–адамның рухани даму жолының алғашқы сатысы)
  
• 
  Анимистік теория (Э.Б. Тайлор)
  
• 
  Функционалдық көзқарас (авторы–К.Маркс дін қоғамдық қатынастар жүйесінің бөлігі ретінде пайда болды деген тұжырымға келеді)
  

1. Прамонотеизм теориясының негізі не?

2. Қарапайым діни нанымдар дін бе, дін емес пе?

3. Тотемизм деген не?

4. Фетишизм деген не?

5. Анимизм деген не?

6. Магия деген не?

IV. Жеке оқушыларға озық тапсырма беру § 3.

V. Үйге тапсырма. § 2, инсерт әдісін қолданып, талдау.

3 тақырып. Діннің негізгі формалары мен географиясы.
Оқыту мен тәрбиелеудің міндеттері:

1. 
   Оқушыларға діннің негізгі формаларының құрылымы, функциялары мен рөлі, таралу аймақтары туралы тың мәліметтер беру, жалпы рухани-адамгершілік қасиеттердің маңызын түсіндіру және олардың білімі мен біліктілігін арттыру.
   
2. 
   Оқушылардың аналитикалық ойлау, есте сақтау, теологиялық тұрғыдан ойлау және сыни көзқарастарын дамытуға ықпал ету .
   
3. 
   Оқушыларға патриоттық, эстетикалық тәрбие беру, саяси-мәдениетке баулу.
   

Ислам әлемдік 3 діннің соңғысы болып есептеледі. Милади жыл санауы бойынша 610 жылы Аллаһтың елшісі және пайғамбарымыз Мұхаммедке (с.а.с.) Аллаһ тағала қасиетті Құран кітабын түсірген Араб жарты аралында (Джазирату-л-араб), Хиджаз аймағындағы жақын шығыс жерінің бозғылт тартқан құмды жерінен бастау алған. Қазіргі кезде жер шарындағы барлық тұрғындардың 1 млрд. 300 млн. астамы Ислам дінін ұстанады. Қасиетті кітабы–Құран. Бүгінгі күні Европа, Азия, Африка, Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка, Австралия құрлықтарында кеңінен тараған ақиқат діні–Ислам.

Католицизм (грек сөзі katholikos–жалпыға бірдей, әлемдік) көбінесе, Батыс және Шығыс Европада таралған (Италия, Португалия, Польша, Франция, Чехия). Оңтүстік және Солтүстік Америка елдерінің көпшілігі ұстанады.

1 млрд. астам дінге сенушілер католицизмді ұстанады. Католицизмнің Ватикан–біртұтас халықаралық орталығы бар. Ватиканның Конституциясына сәйкес жоғары заң шығарушы, атқарушы және сот билігі Рим Папасына берілген. Католицизмде монахтық немесе «рыцарлық» деп аталатын орденінің әсері зор (900 мыңға жуық монахтар мен монах әйелдер бар).

Иудаизм.

Иудаизмнің алғашқы сабақтары б.з.д. II мың жыл бұрын Палестина территориясында тұратын еврейлер арасында пайда болды. Б.з.д. I мың жыл бұрын политейстік нысан ретінде пайда болып иудаизм кейіннен монотейстік ұлттық дінге айналды. Иудаизм дін ретінде–еврей мәдениетінің күрделі бөлігі. Ол осы қағидаларға негізделген: Яхве бір құдайды қабылдау, еврейлер– құдайдың таңдауы түскен халық, барлық тірілерді және өлілерді сынайтын, ал Яхве сенетіндерді қасиетті жерге әкелетін Мәсихке сену; Көне Өсиетке–«Бес кітаптік, Киелі кітаптарға» (Танаха) және Талмудқа сену. Діни ғибадатханасы–Синагога.

Буддизм–әлемдік үш діннің ішіндегі ең ежелгісі. Ол б.з.б. VI-V ғ.үнді мәдениетінің көпғасырлық діни-философиялық дәстүрінің негізінде құрылды. Буддизмнің негізін қалаушы Солтүстік Үндістанда Гималай тауының етегінде дүниеге келген Сиддхартха Гаутама болды. Негізінен буддизм Непалда, Шри-Ланкада, Мьянмеде, Таиландта, Лаоста, Вьетнамда, Тайванда, Моңғолияда, Оңтүстік Кореяда, Сингапурде, Брунееде, Малайзияда, Индонезияда таралған. 1990 ж. басында буддистердің 99,5 % Азияда, қалғандары Америка мен Европада өмір сүрді. Әлемде 700 млн. жуық буддистер бар. Қасиетті кітабы–Трипитака.

Протестанттық (латын сөзі protestants–қарсы келуші, келіспейтін)–XVI ғасырда қалыптасқан, Солтүстік және Батыс Европада, АҚШ, Канадада таралған христиан дініндегі 3-ші ағым. Қазіргі күнде әлемде 332 млн. протестанттар бар, олар лютерандар, адвентистер, пресвитериандар, методистер, англикандар және басқалары құрайды. Протестанттық негізінен католицизмнің маңызды ұстанымдары мен ұғымдарын терістеу барысында қалыптасты.

Христиан діні–өзінің 2 мыңжылдық тарихында үш негізгі: православие, католик және протестанцизм тармақтарына бөлінген әлемдік үш діннің бірі. Бүгінгі православие–9 патриархтың (Александрлык, Антиохскилік, Болгарлық, Грузиндік, Иерусалимдік, Константинопольдік, Мәскеулік, Румыниялық, Сербтік), 3 автокефальді архиепископтың (Албандық, Кипрлік, Элладтық) және 3 митрополийдің (Американдық, Поляктік, Чехославакиялық) 150 млн. астам дінге сенушілерін біріктіретін негізгі конфессиялардың бірі. Орыс православие шіркеуі–ірі Автокефальді православтік шіркеу. Рустегі христиандықтың басталуының ресми датасы 988 жыл. ОПШ құдайға славян тілінде құлшылық етеді, уағыздарын орыс тілінде және басқа да халықтардың тілінде оқиды. ОПШ басшысы Мәскеулік Патриарх және Русь Всеясы болып табылады, резиденциясы Мәскеуде.

Өмірде әркімнің өз көзқарасы болуымен қатар, өзгелердің сенімдерін де құрметтей білуді үйрену керек, сондықтан көптеген елдерде адамшылық– демократиялық құндылықтардың бірі ретінде ар-ождан бостандығы, діни ымырашылдық, толеранттық жарияланған.

Фундаментализммен мағыналас келетін тағы бір түсінік–діни экстремизм (лат. exremus-үзілді-кесілді пікір) деген дінді саяси мүддеге қызмет еткізіп қоюға көзделген идеологиялық тәсіл. Діни экстремизм оңшыл бағыттары фашистік идеологияны насихаттайтын саяси партия және топтарға топтасуда, солшылдарға Италия, Франция, Германияда «жаңа солшылды», «қызыл бригадалар» және бірқатар ислам елдеріндегі діншіл экстремистер жатады.

Исламдық фундаментализм мен діни эстремизмнің қазіргі көрінісі– Уаххабизм.

III. Сабақты қорытындылау.

1. Секуляризация және сакрализация дегеніміз не?

2. «Шіркеу», «секта», «конфессия» ұғымдарын қалай түсінесіңдер? Олардың арасында қандай байланыс бар, айырмасы неде?

3. «Атеизм» деген не?

4. Діни фундаментализм, діни эстремизм, діни фанатизм дегендерді қалай түсінесіңдер?

IV. Жеке оқушыларға озық тапсырма беру § 4.

V. Үйге тапсырма.§ 3 оқу, талдау.

4 тақырып. Шумер–Аккад мемлекетіндегі дін.
Оқыту мен тәрбиелеудің міндеттері:

1. 
   Оқушыларға Шумер-Аккад мемелекетіндегі дін, діни ғұрыптары туралы тың мәліметтер беру, жалпы рухани-адамгершілік қасиеттердің маңызын түсіндіру.
   
2. 
   Оқушылардың аналитикалық ойлау, есте сақтау, теологиялық тұрғыдан ойлау және сыни көзқарастарын дамытуға ықпал ету.
   
3. 
   Оқушыларға патриоттық, эстетикалық тәрбие беру, діни-саяси сауаттылыққа баулу.
   

Жоспар

1. 
   Шумер–Аккад діни нанымдары.
   
2. 
   Шумер–Аккад діни ғұрыптары.
   

1. Көне шумерлер б.з.д. VI мыңжылдықтың соңында Тигр мен Ефрат өздерінің аңғарларында қоныстанып (қазіргі Ирактың территориясы), тұңғыш қала-мемлекет орнатты. Б.з.д. II мыңжылдыққа қарай шумер өркениеті құлдырады. Бірақ, шумерлердің діни нанымдары аккадтықтарға–вавилондықтар мен ассириялықтарға мұра болып қалды. Көне шумерлердің құдайлары барлық қала-мемлекеттер үшін ортақ болғанымен, олардың әрқайсысының ерекше табынатын құдайлары болды. Мәселен:

↓

Даналық құдайы, жер үстіндегі және жер астындағы сулардың иесі, бар әлемді басқаратын құдіретті күш сақтаушы Энки құдайы дара тұр. Ол–адамды және барша адамзатты жасаушы, оларды бағбандыққа, кендір өсіруге, емшілікке үйретуші.

Күн падишасы–Уту құдайы күндіз аспан төрінде, түнге қарай жер астымен саяхат жасайды. Ол билік айтушылардың қорғаны, «әділет иесі», Урук қаласы патша әулетінің жебеушісі саналған.

Аккадтықтар осы шумер құдайларына сиынған. Бірақ, оларға басқа есімдер берген. Мәселен, Уту → Шамаш, Инанна → Иштар деп аталған. Вавилондықтардың бас құдайы, Вавилон қаласының жебеушісі Мардук болса, ассириялықтар Ашшур қаласының жебеушісі–Ашшур құдайды дәріптеген. Осылардың ішінде алғашқы адамдарды жасаушы, аспанда және жер астында билік құрушы құдайлардың әмірі жүретін шекараны белгілеуші Мардук өзгесінен жоғары қойылып, әлемнің әміршісі саналған. Барлық құдіреттер пантеоны аспан және жер құдайлары болып екіге бөлінген.

Вавилондықтар әлем «жоғарғы» және «төменгі» аталатын қатар дүниелерден тұрады, ал жер бетіндегінің бәрі аспан әлемінің сәулесі, Ұлы құдайлар мен адам арасында тура байланыс жоқ. Олар адамдарға қамқор, тағдырларын белгілеп отыратын дербес жебеуші құдайлар арқылы ғана байланыс орната алады, соңғылары адамдарды, олардың болмысын қорғайды деп санаған.

2. Шумерде болашақ дінбасыларды даярлайтын арнайы жабық мектептер болды. Оған текті тұқымдардан шыққан адамдар ғана алынды. Мектеп бітіргендер дінбасы атақтарына иеленетін. Шумер-аккад діні бойынша күн сайын екі мәрте–таңертең және кешкілік құдайларға құрбандық жасау тәртібі болған. Соғыстан түскен олжаның ең тәуірі, астықтың ең сапалысы мен еркек малдың ең күйлісі құдайларға сыйлыққа арналды.

Шумерліктер өлген адамдармен жылап қоштасқан соң, мүрдені өртейді. Дін ілімі жер аспан құрылымын толық қайталайды деп үйретті. Осыдан шумер, аккад, вавилон сенімдерінде астрология, жұлдыз жорамалы сияқтыларға ерекше маңыз беріліп, бұлармен дінбасылары шұғылданды. Аспан денелерін бақылау үшін арнайы мұнаралар–зикураттар салынды. Дін басшылары аспанды бақылап, сәтті, сәтсіз күндерді айқындап, мерекелер күнтізбесін жасап отырды. Жыл басы да осы тәсілмен анықталды. Түрлі құрбандық, құлшылық жолдарымен, қасиет дарыды деген мүліктерді құрбандық етіп, отқа тастау немесе қасиетті Тигр және Ефрат өзендері суымен жуып тазарту арқылы тылсым күштерді аластау дәстүрі кең тарады. Вавилон мемлекетін парсылар жаулап алған соң біртіндеп Заратуштра діні таралып, Мардук және Иштар құдайларының орнына Ахура-Маздаға бас ию тәртібі орнықты.

1. Көне шумерлер мен аккадтықтардың дінінде адамның өмірі мен тағдыры қалай айқындалады ?