103 «Педагогика және психология» мамандығы

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

«Арнайы психология және педагогика» пәнінен

ПжП кафедрасының

доценті

Б.Х.Галиева

Дәріс алдында онда баяндалатын материал туралы түсінік алу үшін осы дәрістің жоспарымен немесе тезистерімен танысқан жөн. Бұл теориялық материалды едәуір терең меңгеруге және дәріс барысында неғұрлым жемісті жұмыс жасауға мүмкіндік береді.

Сонымен бірге, нақты тақырып төңірегінде қолданылатын терминдер мен персоналияларды (анықтамалардағы, сөздіктердегі, антологиялардағы белгілі бір тұлға туралы биографиялық мәліметтерді қамтитын мақалаларды) алдын ала зерделеген және көшіріп жазып алған дұрыс. Ұсынылған әдебиеттер тізімінен қажеттісін дербес іріктеп алып немесе оқытушының ұсынысы мен кеңесіне жүгініп, кітаптың (оқулықтың, оқу құралының, анықтаманың) тақырыпқа сай тарауын алдын ала қарап шыққан да абзал. Студент сабаққа неғұрлым жақсы дайын болса, соғұрлым дәріс қызықты және тиімді өтеді.

Дәрістің сұрақ-жауап түрінде өткені өте ұтымды. Егер сіздер оқитын курстың мазмұнымен алдын ала таныссаңыздар, сабақтың нәтижелі болуы әбден мүмкін. Сондай-ақ, мұндай дайындық пәнді тереңірек түсініп, одан пайда алуға көмектеседі.

Сіздер дәрісті дайындап өткізуге, сабақта қысқаша баяндамалар жасауға, дәріскер ұсынған ақпаратты қосымша қызықты материалмен толықтыруға да белсенді қатыса аласыздар.

Табыс тілейміз!

Теориялық курстың мазмұны

Арнайы психология және педагогика пәні. Арнайы психологияның және педагогиканың ұғымдық-категориялық аппараты. Арнайы психология мен арнайы педагогиканың негізгі бағыттары. Арнайы психологияның және арнайы педагогиканың ғылым мен практиканың дербес салалары ретінде қалыптасуы мен дамуы.

Бала ағзасының даму кезеңдері. Ауытқулар пайда болуының ықтимал себептері. Туа біткен ауытқулардың биологиялық себептері. Иеленген ауытқулардың биологиялық себептері. Қалыптан тыс дамудың әлеуметтік себептері. Субъективті факторлар. Депривация. Ауытқу типтері (В.В.Лебединский бойынша). Дамудағы ауытқулардың негізгі жіктемелері.

Сөйлеу тілді басқа адамдармен қарым-қатынасқа түсу мақсатында тәжірибеде қолдану үдерісі ретінде. Сөйлеудің анатомиялық-физиологиялық механизмдері. Сөйлеудің даму кезеңдері. Сөйлеудің ауытқулары. Сөйлеу ауытқуларының түрлері: дислалия, нарушения голоса, ринолалия, дизартрия, заикание, алалия, афазия. Сөйлеудің патогенетикалық негіздері. Оқу мен жазудың ауытқулары. Сөйлеу, жазу және оқу ауытқулары бар балалардың сипаттамасы. Ауызекі, жазбаша сөйлеудің және қарым-қатынастың тілдік құралдарының ауытқуларын жіктеу.

Көрудің ауытқулары: зағиптар, көздері көрмей қалғандар, көздері нашар көретіндер. Ауытқу түрлері. Көру ауытқуларының патогенетикалық негіздері. Зағип балаларды сипаттау. Көздері нашар көретін балаларды сипаттау.

Естудің ауытқулары: саңыраулар, керең болып қалғандар, есту қабілеттері нашар адамдар. Есту ауытқуларының түрлері. Есту ауытқуларының патогенетикалық негіздері. Есту ауытқулары бар балаларды сипаттау. Есту ауытқуларын жіктеу.

5-тақырып. Дамудың ауытқулары: ақыл-ой кемістігі мен баяулаған психикалық даму (БПД). Психологиялық аспект

«Ақыл-ой кемістігі» ұғымы. Даму ауытқуының патогенетикалық негізі. Ақыл-ой кемістігінің түрлері: деменция және олигофрения. Олигофренияның көріну деңгейлері: дебилділік, имбецилділік, идиотия. Ақыл-ойы кем балаларды сипаттау. Олигфренияның формаларын жіктеу.

«Психикалық дамудың бөгелуі» ұғымы. Психикалық дамуы баяулаған балаларды сипаттау. БПД жіктеу. Психикалық дамудың бөгелуі мен ақыл-ой кемістігі арасындағы ұқсастық және айырмашылық.
6-тақырып. Дамудың ауытқулары: тіреу-қозғалу аппаратының бұзылуы. Психологиялық аспект

Тіреу-қозғалу аппараты бұзылуының түрлері. Бала ми жұлын параличі (БЦП). Бала ми жұлын параличінің патогенетикалық негіздері. Ми жұлын параличі бар балаларды сипаттау.

Психопатиялар: критерийлері, пайда болу себептері. Психопатия түрлері: дисгармониялық психикалық инфантилділік, конституционалды психопатия, органикалық психопатия. Осындай ауытқуы бар балаларды сипаттау.

Невроздар: пайда болу себептері, даму алгоритмі. Невроздардың түрлері: неврастения, истериялық невроз (истерия), жалықтыратын жабысқақ күйлер неврозы.

Патологиялық реакциялар: пайда болу себептері мен критерийлері. Патохарактерологиялық реакциялардың түрлері: оппозициялық реакция, нигилистік реакция, имитациялық реакция, контримитациялық реакция, компенсация және гиперкомпенсация (орын толтыру және асыра орын толтыру) реакциясы.

Тұлғаның патологиялық қалыптасуы. Балалар мінез-құлқының типтері.

Мінездің акцентуациялары мен оның типтері.

Шизофрения: пайда болу себептері. Шизофренияның клиникалық көрінулері: ойлау ауытқулары, эмоциялардың азаюы, еріктік сфераның бұзылуы. Шизофрениясы бар балаларды сипаттау.

Эпилепсия: пайда болу себептері мен даму нұсқалары. Эпилепсиясы бар балаларды сипаттау.

Аутизм: пайда болу себептері және көріну симптомдарының кешені. Аутизмге ұшыраған балаларды сипаттау.

Балаларды психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссия (ПМПК) арқылы психологиялық-педагогикалық тексеру. Психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссияның іс-әрекетін ұйымдастыру.

Балаларды педагогикалық тексерудің барысы. Балаларды ПМПК-да психологиялық тексеру. Ауытқуы бар балаларды диагностикалау принциптері. Психологиялық тексеру барысы.

Дамуы мен мінез-құлқының ауытқулары бар балалармен психологиялық-педагогикалық түзету жұмысын жүргізудің ерекшеліктері.

Арнайы педагогиканың негізгі ұғымдары мен терминдері. Арнайы педагогиканың объекті, субъекті, пәні, мақсаты мен міндеттері. Арнайы педагогиканың жүйе кешені мен статистикасы. Қазіргі арнайы педагогиканың пәндік салалары.

Философия және арнайы педагогика. Арнайы білім берудің әлеуметтік-мәдени негіздері. Арнайы білім берудің экономикалық негіздері. Арнайы білім берудің құқықтық негіздері. Арнайы білім берудің клиникалық негіздері. Арнайы педагогиканың психологиялық негіздері. Арнайы білім берудің лингвистикалық және психолингвистикалық негіздері.
11-тақырып. Арнайы білім беру қызметін көрсетудің заманауи жүйесі

Медициналық-әлеуметтік-педагогикалық патронаж. Медициналық-әлеуметтік профилактика және ерте кешенді көмек. Мүмкіндіктері шектеулі балаларға мектепке дейінгі білім беру. Арнайы білім берудің мектептік жүйесі. Еңбек қабілеттілігі шектеулі адамдарды кәсіби бағдарлау, оларға кәсіби білім беру және кәсіби бейімделуге көмектесу. Мүмкіндіктері шектеулі адамдарға әлеуметтік-педагогикалық көмек көрсету.

Айрықша білім беру қажеттілігі және арнайы білім берудің мазмұны. Арнайы білім берудің принциптері. Арнайы білім берудің технологиялары мен әдістері. Арнайы оқытуды ұйымдастырудың формалары. Арнайы білім беру жүйесіндегі түзету-білімдендіру үдерісін қамтамасыз ету құралдары. Арнайы білім беру жүйесі педагогының тұлғасы мен кәсіби іс-әрекеті.

Логопедия пәні, оның білімнің интегративті саласы ретінде қалыптасуы. Сөйлеудің анатомиялық-физиологиялық механизмдері мен оның балада дамуының негізгі заңдылықтары. Сөйлеу ауытқуларының себептері. Сөйлеу ауытқуларының негізгі түрлері. Сөйлеу ауытқулары бар балаларды клиникалық-психологиялық-педагогикалық сипаттау. Сөйлеу ауытқулары бар балаларға арналғанарнайы мекемелер жүйесі.

Сурдопедагогиканың пәні мен міндеттері. Естудің бұзылуының себептері, олардың диагностикасы мен медициналық реабилитациясы. Есту кемістігі бар адамдарды педагогикалық жіктеу. Сурдопедагогика тарихына қысқаша шолу жасау. Есту ауытқулары бар адамдарға арнайы білім берудің педагогикалық жүйелері. Естімейтіндерге арналған арнайы техникалық құралдар. Есту қабілеттері бұзылған адамдарға кәсіби білім беру және олардың әлеуметтік бейімделуі.

Тифлопедагогиканың пәні мен міндеттері. Тифлопедагогика тарихына шолу. Көру қабілеті бұзылуының себеп-салдарлары және олардың орнын толтыру амалдары. Көру қабілеті бұзылған балаларды мектепке дейін оқыту. Көру қабілеті бұзылған балаларды мектепте оқыту. Зағип және көру қабілеті төмен адамдарды кәсіби бағдарлау, оларға кәсіби білім беру және олардың еңбек іс-әрекеті.
15-тақырып. Ақыл-ойы кем және психикалық дамуы бөгелген адамдарға білім беру

Киындықпен оқытылатын (психикалық дамуы бөгелген) балаларға арнайы білім беру. Ақыл-ойы кем балаларға білім беру.

Тіреу-қозғалу аппараты бұзылуының түрлері. БЦП-ның жалпы сипаттамасы. БЦП-дағы қозғалу ақаулығының құрылымы. БЦП-дағы психиканың бұзылуы. БЦП-дағы сөйлеу ауытқулары. БЦП-дағы коррекциялық жұмыс. Ми жұлын параличімен ауыратын балаларға арнаулы көмек көрсету жүйесі.

Эмоциялық және мінез-құлық ауытқулары, психикалық аурулардың бастапқы көріністері бар адамдарды оқыту, дамыту және тәрбиелеудің мүмкіндіктері. Аутизм кезінде коррекциялық-педагогикалық көмек көрсету.

Интеграцияның қазіргі түсінігі. Қоғамдағы өмір әрекеті мүмкіндіктері шектеулі адам: қоғамдық санадағы модельдер. Интеграцияның тарихына шолу және біріктірілген оқыту модельдері. Интеграция мен дифференциация. Инклюзивті білім берудің мәні.

Мария Монтессоридің педагогикасы. Рудольф Штайнердің педагогикасы.
21-тақырып. Дамуында ауытқулар бар балаларға психологиялық-педагогикалық жетекшілік ету жүйесіндегі психологиялық кеңес берудің мазмұны мен ұйымдастырылуы

«Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу» және «психологиялық кеңес беру» ұғымдарының мәні. Даму ауытқуы бар балаға психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу жүйесінде психологиялық кеңес берудің бағыттары. Кеңес берудің негізгі принциптері мен стратегиялары. Арнайы және инклюзивті білім беру жүйесінде мұғалімдерге кеңес беру. Даму ауытқуы бар балалы отбасыларға кеңес беру.

1. 
   Гиперактивные дети: психолого-педагогическая помощь. Монография. — СПб.: Речь, 2007. — 186 с.
   
2. 
   Жигорева М.В. Дети с комплексными нарушениями в развитии: педагогическая помощь: учебное пособие для студ. высш. учеб. заведений / М.В. Жигорева. – М.: Издательский центр «Академия», 2006. – 240 с.
   
3. 
   Истратова О.Н. Практикум по детской психокоррекции: игры, упражнения, техники / О.Н.истратова. – Ростов н/Д: Феникс, 2007. – 349, [1] с. – (Психологический практикум).
   
4. 
   Левченко И.Ю., Забрамная С.Д., Добровольская Т.А. Специальная психолого-педагогическая диагностика – М.: Академия, 2003. – 320 с.
   
5. 
   Никуленко Т.Г. Коррекционная педагогика: Учебное пособие / Т.Г.Никуленко. – Ростов н/Д: Феникс, 2006. – 381 с. – Высшее образование.
   
6. 
   Поваляева М.А. Коррекционная педагогика. Взаимодействие специалистов. Коллективная монография / Под общ. Ред. М.А.Поваляевой. Серия «Учебники, учебные пособия». – Ростов-на-Дону: «Феникс», 2002. – 352 с.
   
7. 
   Саенко Ю.В. Специальная психология: Учебное пособие. – М.: Академический проект, 2006. – 182 с. – («Gaudeamus»).
   
8. 
   Солдатова Е.Л., Лаврова Г.Н. Психология развития и возрастная психология. Онтогенез и дизонтогенез / Серия «Высшее образование». – Ростов н/Д: Феникс, 2004. – 384 с.
   
9. 
   Сорокин В. М. Практикум по специальной психологии: Учеб. пособие / Под научн. ред. Л. М. Шипицыной. – СПб.: «Речь». 2004. – 216 с.
   
10. 
    Сорокин В. М. Специальная психология: Учеб. пособие / Под научн. ред. Л. М. Шипицыной. – СПб.: «Речь». 2003. – 216 с.
    
11. 
    Специальная психология: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений / В.И.Лубовский, Т.В.Розанова, Л.И.Солн­цева и др.; Под ред. В.И.Лубовского. – 2-е изд., испр. – М.: Издательский центр «Академия», 2005. — 464 с.
    

12. 
    Асмолов А.Г. Психология личности. – М., 1999.
    
13. 
    Гордеева А.В. Реабилитационная педагогика: Учебное пособие для студентов педагогических вузов и колледжей. – М.: Академический проект; Королев: Парадигма, 2005. – 320 с. – («Gaudeamus»).
    
14. 
    Некоторые вопросы обучения и воспитания учащихся специальных школ (из опыта работы). – Алма-Ата: «Мектеп», 1981. – 85 с.
    

15. 
    www.ikprao.ru – Институт коррекционной педагогики РАО
    
16. 
    www.almanah.ikprao.ru – альманах Института коррекционной педагогики РАО
    
17. 
    www.wallenberg.ru – Институт Специальной Педагогики и Психологии Международного Университета семьи и ребенка им.Рауля Валленберга