2. Желінсау туралы жалпы мәлімет Фибринозды желінсау

Жоспар
1. Кіріспе

Кіріспе
Ауыл шаруашылық саласы – ел экономикасының негізгі буыны, ежелден келе жатқан бар байлығымыздың бастауы. Мал басының тиімді өсуі ветеринарлық саулыққа тәуелді. Қазіргі техникалық прогресс дамыған заманда мал шаруашылығының тиімділігін арттырудың бір басты көзі – сүт не болмаса ет өндірудегі өндірістік прогрестердің жекелеген кезеңдерін түбегейлі маманданған дербес шаруашылықтарда атқару болып табылады. Ауыл шаруашылық жалпы өнімі алдыңғы жылмен салыстырғанда бінеше есе көп. Қазіргі кезде жануарларға асылдандыру жүргізілуде, ауырған болса емдеу, алдын алу шаралары жақсы дамыған.

• Белгілі бір уақытта малға азық беру кезінде күнделікті клиникалық тексеру жүргізу. 

  
  

• Малды егу оларды өлшеу кезеңімен сәйкес болуы шарт. 

  
  

• Мал қораларын тазалау, залалсыздандыру оларды бір қорадан екінші қораға ауыстыру мезгілдерімен дәл келуі керек. 

  
  

• Қорадағы микроклимат үнемі тексеріліп отыру шарт. 

  
  

• Азықтардың құрамын оның сапалылығына және тазалығына тексеріп отыру шарт. 

  
  

Желінсау - сүт безінің қабынуы, әр түрлі механикалық, физикалық, химиялық, биологиялық, ішкі және сыртқы факторлардың, организмнің қорғаныш қасиетінің төмендеу салдарынан пайда болады.

Желінсаудың жіктелуі (А. П. Студенцов):

Маститтер лактация, ұшыру және қурау кезеңінде пайда болуы мүмкін. Сүт безінің қабынуының серозды, катаральды, іріңді, геморрагиялық, фибринозды түрлері бар. Сондай-ақ, сүт безінде аусыл, туберкулез және басқа да жұқпалы аурулардың салдары болып табылатын ерекше қабыну процестері локализациялануы мүмкін. Бұл процестерді ветеринарлық тәжірибеде жиі кездесетін және жиі кездесетін желіннің қабынуы деп санауға болмайды. Аусыл, актиномикоз және туберкулез кезіндегі сүт безі тіндеріндегі өзгерістердің сипаты желін қабынуының классикалық формалары аясында қарастырылмайды. Мұндай маститтерді емдеу схемасы осы аурулармен күресуге бағытталған нақты іс-шараларды жүргізумен ажырамас байланысты және осы мақала аясында қарастырылмайды.

Фибринозды желінсау (Mastitis fibrinosa)–деп желіннің қабынуын, оның ұлпа аралық альвеолаларында және сүт жолдарында фибрин шөгуін айтады.
Фибринозды желінсау көбінесе топырақтан пайда болатын серозды, катаральды немесе іріңді –катаральды желінсау, сондай-ақ асқынған жарақатты ретикулды-перитонитте, жіті туудан кейінгі эндометритте, некрозды метритте және басқа да жалпы улану белгілерімен байқалатын ауруларда өтеді. Желінсауды туғызатын стафилококтар, стрептококтар, ішек таяқшалары және жиі микробтың басқа да түрлері.
Маститтің бұл формасының ерекшке сипаты-кілегейлі қабықтың бетіне фибриннің жабысуы немесе оның қалың ұлпаға шөгуі. Сиырларда көбінесе желіннің іріңді-фибринозды қабынуы байқалады. 
Фибрин сүт пакеттерінде жиналуы мүмкін, бірақ әдетте бездің ұлпаларын сіңіріп, зақымдалған аймақта қан айналым бұзылып және паренхиманың некрозды және іріңді ұлпаның болбырауы байқалады. Патолдогиялық процесс әр түрлі микробтардың әсерінен жүреді: Bact. coli, Bact. pyogenes, Bact. pyocyaneus, Staphylococcus et Streptococcus pyogenes және т.б.
Этиологиясы және патогенезі. Фибринозды мастит көбінесе оның алдындағы серозды, катаральды немесе іріңді-катаральды маститтердің негізінде, сондай-ақ травматикалық ретикуло-перитониттің, босанғаннан кейінгі жедел эндометриттің, некротикалық метриттің және басқа да аурулардың асқынуы ретінде пайда болады. Мастит көбінесе стафилококктар, стрептококктар, E. coli және микробтардың басқа түрлерінен туындайды.

Фибринозды мастит кезінде желіннің төрттен бір бөлігі немесе жартысы қабынуға қатысады, ал бүкіл желін сирек кездеседі. Мастит фибриноген мен жасуша элементтеріне бай экссудат тамырларынан қатты эффузиядан басталады. Зақымдалған жасуша ферменттерінің әсерінен экссудат фибриногені фибринге айналады. Соңғысы ұлпааралық Саңылаулар мен кеңістіктерде жиналып, фибринозды пленкалардың немесе массивті фибринозды шөгінділердің тығыз желісін құрайды. Фибрин сонымен қатар шығару жолдарының шырышты қабатының бетіне орналасады және альвеолалардың қуыстарын толтырады. Фибринмен толтырылған альвеолалар құрылымын жоғалтады. Альвеолалардың безді эпителийі ішінара немесе толығымен жойылады. Альвеолаларда фибрин шөгінділерінен басқа қабыну инфильтраты жасушаларының және жойылған эпителий жасушаларының көп саны пайда болады.

Фибринозды маститтің дамуы

Бұл аурудың дамуының негізгі себебі-сүт бездерінің тіндеріне енетін патогендік қоздырғыштар. Көбінесе ауру желіннің төрттен екі бөлігіне әсер етеді.

Фибринозды маститтің тән ерекшелігі-фибриннің шырышты қабаттардың бетіне терлеуі немесе оның желін тіндеріне түсуі.

Фибринозды мастит зардап шеккен бөліктердегі қанайналым жүйесінің жұмысын бұзады. Ол қан денелерінің еркін қозғалуына жол бермейді тіндердің өлуіне әкелетін некротикалық процестерді тудырады. Ауру метастаздарды көрші органдарға жібере алады, көбінесе бауыр мен бүйрекке әсер етеді.

Уақтылы диагноз қойылмаған жағдайда сүт өнімділігін қалпына келтіру мүмкін емес. Сонымен қатар, емдеудің болмауы жануардың мерзімінен бұрын өліміне әкелуі мүмкін.

Фибринозды шөгінділер және қабыну-инфильтрат желін тіндерін қатты тығыздайды. Бұл жағдайда қан мен лимфа тамырларының қысылуы жүреді, бұл қабыну ошағының тіндеріндегі қан айналымы мен метаболизмнің бұзылуын едәуір арттырады. Жеке, әсіресе ұсақ, қан тамырлары тромбозға және облитерацияға ұшырайды. Нәтижесінде желін тіндерінде қанмен қамтамасыз ету тоқтайтын ошақтар пайда болады. Мұндай ошақтардың тіндері, егер олардағы қанмен қамтамасыз ету ұзақ уақыт қалпына келмесе, некрозға және іріңді балқуға ұшырайды.

Белгілері. Фибринозды мастит келесі клиникалық белгілермен сипатталады; жоғары дене температурасы (41° C дейін), депрессия, тәбеттің төмендеуі немесе болмауы және Сағыз. Көбінесе бұл жағдайда қарыншаның атониясы, тыртықтың ісінуі және ас қорыту жүйесінің басқа да бұзылыстары байқалады. Сиырдың сүт өнімділігі күрт төмендейді немесе толығымен тоқтайды.

Желіннің зақымдалған бөлігі көлемі ұлғаяды, тығыз, ауырады және ыстық болады. Пальпация кезінде желіннің зақымдалған бөлігі фибринозды шөгінділердің бұзылуынан пайда болатын крепитацияны сезінеді. Суправаментальды лимфа түйіндері үлкейеді. Желіннің зардап шеккен төрттен бір бөлігінен аз мөлшерде сарғыш немесе шафран түсті, үгінділер мен фибрин пленкалары араласқан, олар казеин тромбтарынан сарғыш түспен және едәуір беріктікпен ерекшеленеді.

Маститтің дамуын болдырмау үшін белгілі бір ережелерді сақтау қажет.

Ұстау шарттары. Қора мен сауын бөлмелеріндегі тазалық мастит қоздырғыштары болып табылатын стафилококктардың, стрептококктардың және басқа патогендік бактериялардың таралуын болдырмауға көмектеседі.

Желін массажы, әсіресе қабыну кезеңінде, қолайсыз. Массажды қолдану әдетте қабынудың сау тіндерге таралуына және оның қарқындылығын арттыруға көмектеседі.

Маститтің бастапқы кезеңдерінде (ісінудің жоғарылауымен) тамырлардың өткізгіштігін төмендету үшін 100-150 мл 10% кальций глюконаты немесе кальций хлориді көктамыр ішіне енгізіледі. Осы мақсатта тері астына 0,5% прогестерон-5 — б мл ерітіндісі қолданылады.

Мастисан, мастикур, мастицид, сондай-ақ пенициллин, неомицин немесе басқа антибиотик ерітінділері фибринозды мастит кезінде желіннің зардап шеккен төрттен біріне цистерналарға енгізіледі. Таңдалған антибиотик 50-100 мл 0,5% новокаин ерітіндісінде немесе натрий хлоридінің изотоникалық ерітіндісінде 100-300 мың бірлік ішкеннен кейін желіннің әр ширегіне күніне 2 рет енгізіледі. Алайда, желін тіндерінің күшті тығыздағыштарының болуы көбінесе циста ішілік микробқа қарсы препараттардың сүт түтіктері арқылы таралуына жол бермейді және осыған байланысты оларды қолдану тиімділігін төмендетеді. Сондықтан фибринозды мастит кезінде микробқа қарсы препараттарды цистернаішілік енгізу бұлшықет ішіне антибиотиктерді енгізумен толықтырылуы керек.

Мұндай маститтерді емдеуде күніне бір рет 100-150 мл дозада натрий норсульфазолының 10% ерітіндісін көктамыр ішіне енгізумен антибиотиктерді цистернаішілік енгізудің үйлесімі назар аударуға тұрарлық. Мұндай жағдайларда көктамыр ішіне енгізу үшін бірдей дозада 10% этазол ерітіндісі де қолданылады.

Антибиотик ерітінділерін немесе сульфаниламидті препараттарды сыртқы срамға, сыртқы мықын артерияларына және қолқаға инъекциялау тиімді.

Маститке артерияішілік және аортаішілік енгізу үшін пенициллин мен стрептомицин 80-100 мл 0,5% новокаин ерітіндісінде (и. п. Липовцев) 500 мың бірліктен, 100 мл дозада новокаиннің 1% ерітіндісі (Д. Д. Логвинов), 50-100 мл-де 200-300 мың бірлік пенициллин қолданылады натрий хлоридінің изотопиялық ерітіндісі, 80-100 мл дозада натрий норсульфазолының 10% ерітіндісі.микробқа қарсы және жалпы терапиядан басқа, ауру жануардың ауыр жағдайында глюкоза көктамыр ішіне енгізіледі, кофеин және басқа симптоматикалық терапия құралдары қолданылады. Экссудат пен инфильтраттардың резорбциясын жеделдету үшін жылу процедуралары тағайындалады (серозды маститпен емдеуді қараңыз, 448-бет), ал тұрақты инфильтраттарда ионтофорез қолданылады.