4 апта: Ғылыми зерттеулердегі әдістер 7-8 семинар: Талдау, синтез, дедукция, индукция, ғылыми индукция, аналогия, абстракция, жалпылау. Ресурс Теориялық әдістер

4 апта: Ғылыми зерттеулердегі әдістер 
7-8 семинар: Талдау, синтез, дедукция, индукция, ғылыми индукция, 
аналогия, абстракция, жалпылау. 
Ресурс Теориялық әдістер 
 
Жалпы алғанда, теориялық әдістер проблемаларды анықтау, болжамдарды тұжырымдау 
және жиналған фактілерді сыни бағалау үшін қолданылады. 
Теориялық зерттеу әдістеріне мыналар жатады: абстракция және нақтылау, индукция 
және дедукция, талдау және синтез, салыстыру, жіктеу, жалпылау. 
1. Абстракция (абстракциялау) дегеніміз заттардың бірқатар қасиеттерінен немесе 
заттың белгілерінен, оның басқа қасиеттерінен ой елегінен ажырату процесі деп түсініледі. 
Абстракция сезімдік-көрнекі бейне түрінде (мысалы, жаңа педагогикалық технология 
моделі), пікір түрінде («дидактика үшін оқытудың мәнін анықтау басым мәнге ие»), түсінік 
түрінде («ынта», «дарындылық», «мәселе» пән немесе сынып белгілерінің, қасиеттерінің, 
қырлары мен байланыстарының жиынтығы абстракцияланған кезде), санат түрінде (белгілі бір 
ғылымның неғұрлым кең түсініктері: «оқыту», «тәрбие», «даму») болуы мүмкін. 
Сонымен, ойлау процесінде адам қайталама білімнен бас тартады, сәйкесінше, қажетті, 
маңызды білімді танып білуге ұмтылады. Бұл жолда адам кез келген саладағы білімді 
меңгеріп алады. Зерттелетін пәннің бірқатар қасиеттерінен, белгілерінен, қатынастарынан 
уақытша бас тарту терең түсіну үшін қажет, өйткені зерттеушінің тақырыбы тек «тура 
мағынасында» ғана түсінікті болады. Қазіргі философияда, оның білім теориясында, келесі 
формула жұмыс істейді: «нақты деректі ойдан абстрактылы ойлауға дейін және одан 
практикаға дейін - бұл ақиқатты білудің, объективті шындықты білудің диалектикалық 
жолы». 
Дидактикалық зерттеу барысында микроскопты немесе химиялық реагенттерді қолдану 
әрдайым мүмкін емес, бірақ әрқашан абстракцияның күшіне сенім артуға болады. 
Егер тапсырма объектінің, құбылыстың мәнін ашу болса, абстракция процесінде жалпы 
белгілер, қасиеттер, қатынастар таңдалып, екіншісі алынып тасталады. Бұл құбылыстар мен 
шындық объектілерінің маңызды белгілері көрсетілетін ұғымдарды, категорияларды құруға 
алып келеді. Мысалы, бала заттарды қарастырған кезінде олардың саннан басқа барлық өзге 
қасиеттеріне көңіл бөлудің қажеті жоқ екенін түсінгенше дейін санауды үйренбейді. 
Нақты объектілерге және абстракцияның мақсатына байланысты бірнеше абстракция 
әдістері қолданылады. Егер объектілердің белгілі бір табы туралы жалпы түсінік 
қалыптастыру қажет болса, әдетте жалпылама абстракция қолданылады, әйтпесе оны 
анықтау абстракциясы деп атайды. Жалпылама абстракция көптеген нысандарда бірдей 
ұқсас белгілерді оқшаулау арқылы қалыптасады. Оқшауланған абстракция немесе 
аналитикалық абстракция көптеген объектілердің болуын білдірмейді, оны тек бір 
объектімен ғана жасауға болады, және біз назарымызды аудара отырып, қажетті затты 
аналитикалық түрде оқшаулай аламыз. Идеализация, абстракция әдісі ретінде, заттың 
дерексіз белгілеріне назар аударады. Идеализация - бұл тәжірибе мен шындықта түбегейлі 
мүмкін болмайтын кейбір дерексіз объектілерді қалыптастырумен байланысты ойлау актісі. 
Идеализацияланған объектілер оларды ғылыми талдау құралы ретінде қызмет етеді, 
осы нақты объектілердің теориясын құруға негіз болады. Идеализация ақиқат заңдарын 
түсінудің маңызды құралы. Мысалы, ғалымдар «қара дене», «таза газ», «қара жәшік» 
ұғымдарын пайдаланады, алайда шын мәнінде олар тура мағынада қолданылмайды. 
Дидактикада қол жеткізуге болатын идеалды оқыту мақсатын басшылыққа алады.