6-дәріс. Ренессанс және Реформация мәдениетіндегі философия

Сана

• Сана – объективті шындықты бейнелеудің адамға тән жоғарғы формасы

• Санаға қатысты анықтауды қажет ететін сұрақтар:
• Объективті шындық дегеніміз не?
• Объективті шындықты бейнелеу қалай жүзеге асады?
• Сананың материалдық негізі бар ма?
• Сана мен ақыл табиғаты бір ме?

• Ақыл мен хауас барлығын
• Білмейдүр, жүрек сезедүр...
• Абай

• Тапқыш ой ғой ақылдың мағынасы,
• Түбі – жүрек, болады мида басы
• Шәкәрім

• Көзімнің қарасы
• Көңілімнің санасы...
• Абай

Сана концепциялары

• Философия тарихында сана жөнінде сұрақтардың қойылуы антика заманынан бастау алғанымен, тек ХІХ ғасырдың ортасында ғана ғылыми тұжырымдамасы қалыптасты

• Зигмунд Фрейд
• (1856-1939)

• З. Фрейд «Мен және Ол», «Тотем мен Табу» және т.б. Еңбектерінде адамның іс-әрекетінің саналылық деңгейден өзге, бейсаналы (санасыздық) деңгейде жүретінін мәлім қылды.
• З. Фрейдтің ойынша, адам психикасының 3 деңгейі бар:
• «Id» (Libido – құштарлық, іңкәрлік) – адам психикасының іргетасы, бейсаналылық;
• «Ego»(«Мен») – адамның өзіндік санасы;
• «Super ego» («өзіндік санадан жоғары») – қоғамның тұлға алдына қоятын талаптары

Сана концепциялары

• К. Юнг психикасы бұзылған науқастардың көрген түстерін сараптай келе, түсте онда халықтардың тарихи аңыз-әңгімелеріндегі кейіпкерлердің бейнелерін байқайды. Ол бүкіладамзаттық тәжірибені қамтитын «ұжымдық бейсаналықтың» бар екенін байқап, оны «архетиптер» деп атады

• Карл Юнг
• (1875-1966)

• Архетиптер – адамның түсіне кіретін халықтардың мифологиясы, аңыз-хикаялары, жіни сенімдеріндегі бір-біріне ұқсайтын батырлар, дана ақсақалдар, перілер т.с.с. нақтылы мазмұны жоқ бейнелер

Рух

• Рухқа қатысты анықтауды қажет ететін сұрақтар:
• Рух деген не?
• Рух туралы не білеміз?
• Рух пен қазақ халқының дүниетанымындағы «аруақтың» байланысы қандай?
• Руханилық пен рухани мәдениет жайында не айтуға болады?

• Рух адамдар үшін нақтылы зат емес, ол адам болмысында бар болғанымен, денелік түрде сезілмейтін, бірақ бар нәрсе деп қабылданған феномен

• Тіл

• Тіл – қоғам мүшелерінің бір-бірімен мән-мағыналар алмасудың басты тетігі, сөйлеу, жазу немесе ишара сияқты символдардың көмегімен байланысу қабілеті

• Бір мәдениеттің тілін білмейінше оған толық араласу мүмкін емес.
• Тілдің жоғалуы мәдениеттің жоғалуына әкелуі мүмкін

• Тіл – болмыстың үйі
• М. Хайдеггер

• Тіл мен сананың байланысы қандай?
• Тілдегі ұғымдардың маңыздылығы неде?
• Тіл коммуникация құралы ғана ма?
• «Тілсіз тіл» мүмкін бе?
• Адамзаттың ортақ тілі болуы мүмкін бе?

Шәкәрім Құдайбердіұлының «Үш анық» философиялық трактаты

• Шәкәрім Құдайбердіұлы
• (1858-1931)

• Шәкәрімнің 1928 жылы басылып шыққан «Үш анық» философиялық трактатында өзінің қырық жылғы ізденісіне «анықтар» ретінде тұжырым жасайды. Анық деп тапқан тұжырымдары:
• Дүниенің болуының себебі – жаратушы
• Жан ажалсыз
• Жанның осы және бұдан кейінгі өміріндегі азығы, тілегі – ар-ұждан