А. М. Сидоренко Тракторлар мен автомобильдер 5В080600 «Агроинженерия»

БЕКІТЕМІН

«КжЛ» кафедрасының меңгерушісі

______________ В. Вдовин

________________ 2014 ж.


А.М. Сидоренко

Тракторлар мен автомобильдер

5В080600 - «Агроинженерия» мамандығының студенттеріне арналған

дәріс курсы

Өскемен

2014

машиналардың құрылымын зерттейді.

Курс оқу нәтижесінде студенттер 5В080600 - «Агроинженерия» машина жүйелері мен байланыстарының жұмыс істеу принциптары мен құрылымын білуі қажет, және де белгілі бір жүк тасымалдау көлік құралдарының арнаулы мамандыруды игеруі керек. Жаңа механизмді немесе жүйені, сонымен қатар жаңа автокөлікті өздігінен бағалай алуы керек.

Пән оқу және зертханалық жұмыстарды орындау барысында отандық және шетелдік өндірушілерінің жаңа заманауи модельдерінің құрылымына ерекше назар аудару керек.

Құрылымдарды және жұмыс барысын зерттеу отандық және шетелдік заманауи жаңа құрылымдарының мысалдарына негізделуі қажет. Құрылымдарды зерттеу сабақтары материалдық жағынан жабдықталған арнаулы аудиторияларда жүргізілуі тиіс.
2 ПӘН МАЗМҰНЫ
2.1 Тракторлар мен автомобильдер қозғалмалы құрылымы.
ҚРдың көлiк техникасының дамуы. Автомобиль көлiгiнiң жылжымалы құрамы. Жылжымалы құрамның түрлерiнiң анықтамасы және оның классификациясы. ТМДағы автомобильдiк жылжымалы құрамның белгiсiнiң жүйесi(индексация ). Автокөлiктердiң ортақ құрылымы, негiзгi тетiктер және автокөлiктердiң жүйесі және олардың тағайындалуы. Автокөлiктердiң техникалық мiнездеменiң параметрлерi. (iшкi жану, булық, газтурбиналы, электр) қозғаушының түрi бойынша автокөлiктердi классификациялау; (көлiк және арнайы, жалпы тағайындау және мамандандырылғаны) тағайындау бойынша; жүк көтеретiндер немесе сыйымдылық бойынша; (жол және үлкен өткiзгiштiк) әр түрлi жол шарттарындағы жұмысына құрал-сайманның дәрежелерi бойынша.

Тракторлар мен автомобильдер негiзгi бөлiктерi(қозғаушы, шасси, шанақ). Қозғаушының тағайындауы және шасси . Тетiктер және (трансмиссия, жүрiс бөлiгi, басқару жүйесi) шасси құрайтын жүйелердiң топтары. Негiзгi агрегаттардың автокөлiгiндегi орналастырылуы және олардың өзара әрекеттесуi. Жүк таситын және жеңіл автокөлiктердiң құрастырылымы. Автокөлiктiң техникалық мiнездемесі.

Төрт тактылы карбюраторлы қозғаушысы және дизелдiң жұмыс циклдерi.

Газтурбиналы қозғаушының әрекет ету қағидасы; автокөлiктің артықшылықтары, кемшiлiктері және газтурбиналы қозғаушылардың қолдану облысы.

Негiзгi тетiктер және поршень автомобилдiк қозғаушыларының жүйесi және олардың тағайындауы.

Параметрлер, сипаттайтын өлшемдер және (пiскектiң цилиндрдың диаметрi, жүрiсi, цилиндрдың жұмыс көлемi, жану камерасының көлемi, цилиндрдың толық көлемi, қозғаушының литражы, қысу дәрежесi, тиiмдi және литрлiк қуат) қозғаушының жұмысы.
2.3 Поршень қозғаушыларының тетiктерi
Тетiк құрастырылымдарды тағайындау және сызбалар қисықшип-бұлғақты. Тетiк бөлшектердi конструкция қисықшип-бұлғақты. Бөлшектердiң материалдары. Газ бөлушiнiң клапан тетiгiнiң тағайындау және сызбалары. Газ бөлу фазалары. Тетiк және оның кинематикасын тағайындау

Тетiк, олардың тағайындауы және (цилиндрлер блогi, гильза, цилиндрлардың басы, пiскектер, поршень сақинасы, бұраушы тербелiстердiң шатундар, иiндi белдiктер, подшипниктер, сермерлер, өшiргiшi, картерлер, поддондар) кривошип-бұлғақты құрылым бөлшектер.

Көп цилиндрлi қатар, V-бейнелi және көлденең қозғаушылардың цилиндрлер блоктары. Қозғаушылардың цилиндрларының жұмысының ретi. Қозғаушылардың бекiткiшi.

Газ бөлгiш механизмды тағайындау және оның кинематикасы. Клапандардың төменгi және жоғарғы орналастырылуы мен, таратушы белдiктердiң төменгi және жоғарғы орналастырылуы мен газ бөлгiш механизмдары.

Газ бөлгiш механизмның бөлшектерi, олардың тағайындауы және (таратушы белдiктерге таратушы белдiктер, ерiксiз келтiрулер, итергiштер, штанга, иiнағаш, серiппе, реттеу құрылымдары) құрылым.

2.4 Салқындату жүйесi және қозғаушының сылауы
2.4.1 қозғаушының салқындату жүйесi
Салқындату жүйесiнiң тағайындауы. Салқындату жүйелерiнiң түрлерi. Құралдар және сұйық салқындату жүйесiнiң құрылымдарының конструкциясы.

Сызбалар, негiзгi элементтер және ауа салқындауымен жүйенiң құрылымы. Салқындату жүйесiнiң тағайындауы. Салыстырмалы сұйық және ауа салқындауы, олардың артықшылықтары және кемшiлiктер, қолдану облысы.

Сұйық суытуының сызбасы. Артықшылықтар және жабулы салқындату жүйесiнiң ерекшелiгi. Сұйық суыту жүйесінің элементтерi, олардың тағайындауы және құрылымы. Радиаторлар, кең бачоктер, үрлегiштер, желдеткiштер, термостаттар, бу - әуе клапандары, жалюзи.

Іске қосқыш (жылытқыш ) құрылымының тағайындау және әрекет ету қағидаты.

Ашық және ықтиярсыз картердiң желдетуiн тағайындау және әрекет ету қағидаты. Майлау жүйесiнiң тағайындауы. Сызбалар, майлау жүйесiнiң негiзгi элементтерi. үйкелетiн беттерге майдың беруiнiң әдiстерi.

Майлау жүйесiнiң құралдарының құрылымы және жұмысы.
2.5 Қозғаушылардың қоректендiру жүйелерi
Карбюраторлы қозғаушысын тағайындау, қоректендiру жүйесiнiң құралдары. Карбюратор және оның әсерiнiң қағидасының қарапайым ережелері. Карбюратордың өлшеушi құрылымдарының сызба және әрекет ету қағидаты. Карбюраторлы қозғаушысының қоректендiру жүйесiнiң құралдарының конструкция және жұмысы: үрлегiш, карбюратор, жанармай және ауа сүзгiшi. Газды қозғаушылардың қоректендiру жүйесiнiң сызбалары. Газды қозғаушылардың қоректенуiнiң құралдарының конструкция және жұмысы: газды редуктор, жылытқыш, буландырғыш, карбюратор, араластырғыш. Төрт тактылы дизелдiң қоректендiру жүйесiнiң сызбасы. Қоректендiру жүйесiнiң құралдары және олардың тағайындауы. Жанармай беретiн аппаратураның құрылымы және жұмысы: аласа және биiк қысымның үрлегiштерi, сүзгiлер, форсункалар.

Жеңіл автокөлiктердiң бензин қозғаушыларындағы отынының берілуін электрондық басқаруды жүйенiң сызбасы.

Карбюратордың өлшеушi жүйелерi, олардың тағайындауы және (бас өлшеушi жүйе, зая жүрiс жүйесi, үнемдегiш, үдеткiш сорған, iске қосқыш құрылымы) құрылым. Дросселдiк жапқыштарды параллел және бiртiндеп ашумен екi камералы карбюраторлары. Қозғаушының иiндi белдiгiнiң максимал айналу жиiлiгiнiң шектеушiсiнiң сызба және әрекет ету қағидаты.

Қоректендiру жүйесiнiң құрал және элементтерi, олардың тағайындауы және (жанармай , үрлегiштер, жанармай және ауа сүзгiшi, беретін және бiтiретiн құбырлар, сөндiргiштер) құрылым.
2.5.2 Инжектор қозғаушыларының қоректендiру жүйесi
Қозғаушының жұмысын электрондық басқару жүйелерi. Отынның орталық бiр нүктелiк берілу жүйесi.

Отынның (көп нүктелiк ) таралған берілу жүйесi. Электр қозғағышпен жанармай үрлегiштерi. Жанармай берудiң басқару механизмдары.

Жан-жақты зерттеген газдардың улағыштығынан қоршаған ортаны қорғау.

Түйiскен - транзистор және жапсарсыз оталдырулармен сызба және әрекет ету қағидаты. Оталдыруды қою. Қозғаушының электр жiберуiн жүйе. Қосындының сызбасы және қашықтан басқаруы бар стартердiң құрылымы. Жарықтың құралдары: олардың тағайындауы. Электр бақылау-өлшеу құралдарының әрекет ету қағидаты. Дыбыстық және жарық сигнализациясының құралдары. Автокөлiктiң басқарудың процесстерiнiң автоматтандырулары үшiн қолданатын электроника. Автокөлiктегi электр энергиясының қолдануы. Тоқ көздері және электр энергиясының тұтынушылары. Автокөлiктi электр жабдықтың маңызды сызбасы.

Оталдыруды озу және құрылым (центрден тепкiш және вакуум реттеуiштерi, октан-корректор) оны реттеу үшiн.

Түйiскен - транзистор оталдыруы; оның ерекшелiгi, тоқ, артықшылықтың жолы. Жоғарғы кернеудi тұрақты таралумен жапсарсыз оталдырулар, оталдыру.
2.6.3 Бүйiр электрондық басқару жүйесi
Бүйiр компьютер қазiргi автокөлiктi бүйiр электрондық басқару жүйесiнiң сипаттамасы. Бақылап болатын және бүйiр микропроцессордың басқару қозғаушының жүйелерi. Автокөлiктегi (айналымдарды датчиктер және қозғаушы, температура, ыдырау, детонация, ауаның шығыны, дросселдiң жағдайының бiлiктерiнiң жағдайы және тағы басқалар) бүйiр басқару жүйесi, олардың қонысы және жұмыс қағидасы үшiн мәлiметтiң жиынының көрсеткіштері.
2.6.4 қозғаушының жiберу жүйесі. Жарық және сигнализация, бақылау-өлшеу құралдары.
Қашықтан басқарумен стартер және оның ерiксiз келтiруiн құрылым.

Оның (шам, фара, қосалқы жарықтар, ауыстырып қосқыштар) элементтерiнiң автокөлiктi жарықтың жүйесi, оның тағайындауы және құрылымы.

Сигнализация және (дыбыстық және жарық арқылы ескертпе дабылдары, отынның деңгейi, май қысымы, мұздатқыш сұйықтың температурасы, тоқ күшiнiң сақтағыштар, нұсқағыштары) бақылаудың құралдарының сызбасы және құрылымы.
2.7 Тракторлар мен автомобильдер трансмиссиясы
Трансмиссияның тағайындауы. Екi өстi және үш өстi автокөлiктердi механикалық трансмиссияның сызбалары. Тағайындау, сызбалар және фрикциялық iлiнiсу және оның басқаруын ерiксiз келтiрудi жұмыс принцибы. Бiр дисктi және екi дискiлi iлiнiсулердi конструкция және жұмыс. Берiлiс қорабының тағайындауы. Сатылы механикалық берiлiс қораптарының сызбалары. Гидротрансформатордың сызба және әрекет ету қағидаты. Гидромеханикалық берiлулердi конструкция және жұмыс. Гидромеханикалық берiлiс қораптарымен басқару. үлестiру қораптарының конструкциясы. Тағайындау, сызбалар және карданды берiлiстiң элементтерi. Кардан топсаларының түрлерi. Теңсiз бұрыштық жылдамдықтарды кардан топсасы және оның қасиетiнiң сызбасы. Бас берiлудi тағайындау. (орталық және таратылған) жадағай және екi есе шығын бас берiлулердi сызба және конструкция. Подшипниктер және бас берiлулердiң тiстi доңғалақтарының iлiктiруiн реттеу. Дифференциалдың тағайындауы. Симметриялық конустық дифференциалдың конструкция және қасиеттерi. Бастаушы доңғалақтарға бастаушыға дифференциалдан ерiксiз келтiру және басқарылумен.

2.7.1 Тіркесу

Гидромуфта. Гидромуфтаның жұмыс істеу принципі.

2.7.2 Беріліс қорабы

Гидротрансформатордың жұмысы және ұйымдастырылуы туралы негізгі мәліметтер. Гидромеханикалық беріліс қорабтарының артықшылығы және қолдану аймақтары.

Тағайындалуы. Дөңгелекаралық алтыға бөлінген дифференциалдың жұмысы мен ұйымдастырылуы. Жарты остердің классификациясы мен тағайындалуы.

Автомобилдiк доңғалақтың құрылымы. Доңғалақтардың қоюы.

Подвесканың негізгі бөліктері және олардың тағайындалуы. Иілгіш құрылғының құрылымы: жапырақ серіппелер, спиральды серіппе, торсион, пневматикалық иілгіш элемент. Телескопиялық амортизатордың жұмысы және құрылымы.

Иілгіш элементтердің классификациясы және олардың салыстырмалы артықшылықтары мен кемшіліктері. Жол жүруі бойынша екі осьті жүк көтершік автокөліктерінің подвескасы. Пневматикалық подвеска, оның артықшылығы және рационалды қолдану сферасы. Алдыңғы дөңгелектерінің тәуелсіз подвескасының ұйымдастырылуы мен артықшылығы. Телескопиялық амортизатордың ұйымдастырылуы мен әрекеті.
2.9 Дөңгелкті қозғағыш
Дөңгелекті қозғағыштың жалпы ұйымдастырылуы мен тағайындалуы. Пневматикалық резіңкелі дөңгелектің құрылымы. Резіңкелердің классификациясы. Әртүрлі типтегі камералы және камерасыз резіңкелердің құрылымы. Резіңкелерді маркілеу.
2.10 Тракторлар мен автомобильдер басқару жүйесі
2.10.1 Рульмен басқару
Рульді басқарудың тағайындалуы, автокөліктің бұрылу сұлбасы. Рульді басқарудың құраушы бөліктері. Рульді механизмдердің классификациясы: одинарлы (червяк-ролик), екілік (винт-гайка), (рейка-сектор).

Рульді механизмдерді реттеу бөлшегі. Рульді трапецияның ұйымдастырылуы. Дөңгелектердің тәуелсіз подвескалауындағы рульдік жетек. Рульдік басқаруды күшейту. Рульдік басқарудың бөліктері және тағайындалуы. Басқарылу дөңгелектерінің жинақталуы және күйреуі. Рульдік механизмдер, олардың тағайындалуы және негізгі түрлері.

Гидравликалық күшейткіш әрекетінің принципі және сұлбасы, оның тағайындалуы. Күшейткіштің жұмысы және құрылымы.
2.10.2 Тежегіш басқару
Тежегіш жүйесін құраушы бөліктер: тежегіш механизмдер және тежегіш жетек, олардың тағайындалуы және негізгі түрлері. Барабанды және дискті тежегіш механизмдерінің құрылымы мен сұлбасы және олардың қасиеті. Гидравликалық тежегіш жетегінің әрекет ету принципі. Жетекті вакуумды күшейту, оның құрылымы мен жұмысы. Пневматикалық тежегіш жетегінің әрекет ету принципі. Жетек компрессорының қорек етуінің жұмысы және құрылымы, қысымын реттеуші. Тежегіш камераларының жұмысы мен құрылымы. Тұрақ етуінің тежегіш жүейесі: тежегіш механизмдерінің және механикалық жетектерінің құрылымы мен орналасуы.
2.10.3 Тежегіш жүйелер
Тағайындалуы бойынша тежегіш жүйелерінің классификациясы: жұмысты, тұрақ етуші, көмекші, қордағы.

Тежегіш жүйесінің негізгі бөліктері: тежегіш механизм және жетек.

Тежегіш механизмдерінің классификациясы (орналасуы бойынша, айналушы бөлшегінің формасы бойынша, бөлшегінің түрі бойынша).

Қалыпты тежегішмеханизмдерінің артқы және алдыңғы дөңгелектегі ұйымдастырылуы және әрекетінің сұлбасы. Қалыпты қаптама және тежегіш юарабандары арасындағы саңылауларды реттеуге арналған бөлшектер.

Дискті тежегіш механизм: ұйымдастырылуы, артықшылығы мен кемшілігі.

Тұрақ етуші тежегіш механизм: орналасуы және ұйымдастырылуы.

Механикалық, гидравликалық және пневматикалық тежегіш жетектері және олардың агрегаттары. Екі контурлы тежегіш жетегінің артықшылығы.

Тежегіш жетектегі гидровакуумды күшейткіш.

Тежегіш күштерді реттеуші: тағайындалуы және қолдану аймағы.

Тежеуді бәсеңдету: қолдану аймағы. Моторлы тежегіш бәсеңдетудің әрекет ету принципі.

МЖҚ-ның классификациясы және негізгі түрлері. Автокөліктер-самосвалдар және самосвалды автопоездер. Гидравликалық жүк көтеру механизмінің құрылымы мен сұлбасы, қорабының құрылымының ерекшеліктері. Автокөліктер және автопоезд-цистерналар. Қораб-цистернасының құрылымы және оның жабдығы. Автокөліктер және автопоезд-фургоны. Фургондарының жабдығы. Ұзын және ауыр салмақты жүктерге арналған автопоезд. Құрылымының ерекшеліктері. Өздігінен жүктелу және контейнер тасушылар. Жүкті тиеу және түсіру жабдығының жұмыс принципі мен сұлбасы. Құрылыс құрылымдарын жеткізуші автопоездтер. Құрылымының ерекшеліктері.

1. 
   Скотников В.А., Мащенский А.А. и др. Трактора и автомобили. М. Агропромиздат , 1985.
   
2. 
   Скотников В.А., Мащенский А.А., Солонский А.С. Основы теории и расчета трактора и автомобиля. М.: Агропромиздат. 1966.
   
3. 
   Гуревич А.М., Болотов А.К., Судницин В.И., Тракторы и автомобили. М. Агропромиздат , 1989
   
4. 
   Алиев Б., Жушсбеков П. Тракторлар мен автомобильдер (курылысы).Агроинженерлш мамандык, алушы студенттерге арналган.— Алматы: “НАЗ-9” ЖШС 2005.— 360 бет.
   

3.2 Қосымша әдебиеттер

1. 
   Бочаров Н.Ф., Цитович И.С. Конструирование и расчет колесных машин высокой проходимости – М.: Машиностроение, 1983-298с.
   
2. 
   Осепчугов В.В., Фрумкин А.К Автомобиль: Анализ конструкций, элементы расчета – М.: Машиностроение, 1989-304 с.
   
3. 
   Раймпель Н. Шасси автомобиля М.: Машиностроение, 1983-356с.
   
4. 
   Сергеев В.П. Автотракторный транспорт: Учебник для вузов. – М.: Высшая школа, 1984. – 304 с.